Bohatera Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego uznaje się za porte‑paroleporte‑paroleporte‑parole samego autora. Konwicki wystąpił z PZPR, kiedy uświadomił sobie, że jego twórcza swoboda jest tylko pozorna, ponieważ z jednej strony ogranicza ją wewnętrzna i zewnętrzna cenzura, z drugiej – założenia realizmu socjalistycznego. Konstrukcja bohatera oraz świata przedstawionego w powieści stanowią najdobitniejszy wyraz tego autorskiego doświadczenia. Jak zauważa Peter Káša:

Literaturoznawcy i krytycy podkreślają, że we wszystkich powieściach Tadeusza Konwickiego czytelnik spotyka tego samego bohatera wyposażonego w biografię autora. To pisarz, człowiek wyobcowany, powracający do lat młodości, do Wilna i Kolonii Wileńskiej. Ryszard Przybylski uważa, że ta postać przechodzi z kart jednej powieści do drugiej (Ryszard K. Przybylski, Autor i jego sobowtór, Wrocław 1987, s. 165).

Fabuła Małej apokalipsy została przez Konwickiego ograniczona do jednego dnia. Główny bohater to nietworzący od wielu lat literat, niegdyś sławny, działający w opozycji antykomunistycznej. Rezygnacja z pisania, udanie się na „wewnętrzną emigrację” stanowią efekt świadomego wyboru, mają mu przynieść upragnioną wolność.

Czytelnik nie dowiaduje się o bohaterze niczego konkretnego. Nie poznaje jego przeszłości, a nawet imienia. Najpełniej charakteryzuje go język, którym się posługuje – zdradzający inteligenta, niestroniącego od kpiny, ironii, czarnego humoru.

W  Małej apokalipsie istotny staje się przede wszystkim „stan duszy” bohatera: jego wewnętrzne peregrynacje, doświadczanie zdeformowanego świata. Jak sam stwierdza:

Ten filozoficzno‑psychologiczny monolog wewnętrznymonolog wewnętrznymonolog wewnętrzny zostaje przerwany przez dźwięk dzwonka zapowiadającego niczym w Procesie Kafki absurdalny ciąg zdarzeń. Bohatera odwiedzają dwaj opozycyjny pisarze – Rysio i Hubert, którzy przynoszą informację, że został wyznaczony do zrealizowania ważnej misji. Ma dokonać aktu samospalenia przed komitetem partii na znak protestu oraz w imię obudzenia i odkupienia narodu. Peter Káša twierdzi, że:

Wyjście z mieszkania można uznać za symboliczne wkroczenie do warszawskiego labiryntu, w którym inaczej odczuwa się nie tylko przestrzeń, ale także samego siebie. Bohater spotyka po drodze najróżniejsze osoby – przedstawicieli władzy, działaczy opozycji, znajomych i nieznajomych. Kolejne postacie pojawiają się i znikają niczym zjawy w  WeseluWyspiańskiego. Nawet jeśli mają jakieś twarze, prezentują swoje jednostkowe historie, nie są one istotne. Konwicki eksponuje w Małej apokalipsie zbiorowy dramat, w którym biorą udział wszyscy. Nieustannie podkreśla tragizm, który stanowi jego zdaniem istotną cechę ludzkiej kondycji, a już szczególnie kondycji polskiej. Jak twierdzi Andrzej Werner:

Powieść kończy dramatyczne wezwanie, apel bohatera:

Ciekawostka

R17l58HipSGqY1

Zdjęcie przedstawia palącego się mężczyznę. Mężczyzna znajduje się na trybunie stadionu. Jego ciało płonie. Przy nim jest dwóch mężczyzn próbujących ugasić płonące ubrania mężczyzny. Widać uciekających ludzi i przyglądających się sytuacji milicjantów.

Ważnym motywem pojawiającym się w  Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego jest ogień. Główny bohater w czasie swej wędrówki po Warszawie nosi bańkę z benzyną, ponieważ ma dokonać aktu samospalenia. Ogień to symbol oczyszczenia, odnowy. W zamyśle Konwickiego Mała apokalipsa miała przynieść wyzwolenie z fałszywych wyobrażeń, iluzji oraz kłamstw.

R3woWItYzbNAx1

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, brwi wyraźnie zarysowane, oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ma krótkie, ciemne, falujące włosy.

Samospalenie to forma samobójstwa, niejednokrotnie o charakterze politycznym, zamanifestowanie niezgody na zastaną rzeczywistość. W czasie trwania komunizmu w wielu państwach dochodziło do aktów samospalenia tuszowanych przez reżimowe władze. 8 września 1968 roku, w czasie obchodów ogólnokrajowych dożynek na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie, podpalił się Ryszard Siwiec. Protestował przeciwko interwencji polskich wojsk w Czechosłowacji, łamaniu prawa do wolności oraz samorządności w Polsce. Śmierć Siwca obserwowały władze Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, zagraniczni dyplomaci oraz około 100 tysięcy zgromadzonych na stadionie widzów. W roku 1969 w podobny sposób protestował student historii i ekonomii politycznej na Uniwersytecie Karola w Pradze, Jan Palach – podpalił się, aby wyrazić swój sprzeciw wobec wkroczenia wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji.

Słownik