Wprowadzenie gospodarki socjalistycznej w Polsce po II wojnie światowej wynikało z dostania się naszego kraju w strefę wpływów politycznych ZSRR.ZSRRZSRR. Jedną z pierwszych decyzji, jakie podjęły władze państwowe, było przeprowadzenie nacjonalizacjinacjonalizacjanacjonalizacji, czyli upaństwowienie własności ziemi, przedsiębiorstw i kapitału. Oznacza to, że fabryki zostały odebrane dotychczasowym, prywatnym właścicielom i objęte zarządem państwa. W pierwszej kolejności przejęto przedsiębiorstwa należące do strategicznych i szczególnie istotnych gałęzi przemysłu takich jak: górnictwo, hutnictwo, przemysł energetyczny oraz przemysł włókienniczy.

Konsekwencją nacjonalizacji było wprowadzenie w latach 1944‑1989 gospodarki centralnie planowanejgospodarka centralnie planowanagospodarki centralnie planowanej. W tak funkcjonującej gospodarce wszystkie decyzje dotyczące wielkości produkcji, cen, dystrybucji oraz inwestycji, podejmowały władze samorządowe lub państwowe. O tym, co i w jakiej ilości będzie produkował zakład w Kutnie czy Radomiu, decydowały władze w województwie lub w ministerstwach w Warszawie. Taki system nierzadko był przyczyną podejmowania niewłaściwych decyzji, ponieważ nie uwzględniały one miejscowych warunków lub lokalnego rynku pracy.

Gospodarka socjalistyczna oparta była przede wszystkim na rozwoju przemysłu ciężkiego. Inwestycje dotyczyły głównie górnictwa oraz hutnictwa. Rozpoczęto intensywne prace geologiczne w celu lokalizacji i oceny zasobów surowcowych. W tym okresie powstały: Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego, Zagłębie Konińskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe, Tarnobrzeski Okręg Siarkowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy. Ogółem zbudowano 34 kopalnie węgla, 43 zakłady hutnicze, w tym Hutę im. Lenina koło Krakowa (tzw. Nową Hutę), Hutę Katowice i Hutę Miedzi w Legnicy. Powstały 262 zakłady przemysłu mineralnego, w tym liczne cementownie.

Priorytetem w gospodarce państwa była elektryfikacja, czyli dostarczenie energii elektrycznej rosnącej liczbie ludności oraz rozbudowującemu się przemysłowi ciężkiemu. Zbudowano 66 zakładów energetycznych, w tym  Elektrownie: Turów (1962), Adamów (1967), Solina (1968), Dolna Odra (1970), Kozienice (1972), Bełchatów (1975), Połaniec (1979) oraz liczne miejskie elektrociepłownie.

Powstawały też fabryki przemysłu elektromaszynowego. Zbudowano 181 zakładów przemysłu budowy maszyn, a 9 w sposób zasadniczy rozbudowano, w tym Zakłady Hipolita Cegielskiego w Poznaniu. Inwestowano w rozwój przemysłu samochodowego, budując np. Fabrykę Samochodów Osobowych w Warszawie, Star Starachowice, Fabrykę Samochodów Ciężarowych Lublin, Fabrykę Samochodów Małolitrażowych w Bielsku‑Białej, które produkowały znane w tamtych czasach marki samochodów: Syrenę, Polskiego Fiata 126p i Poloneza.

RfdnEvvsCpAcR

Zdjęcie przedstawia elektrociepłownię. Na pierwszym planie widoczna jest trakcja kolejowa. W tle szerokie kominy, budynki elektrociepłowni, wysokie kominy, z których wydostaje się dym.

R13sPNXpSYgrq

Zdjęcie przedstawia górników przy pracy pod ziemią. Widoczna jest maszyna, za pomocą której wydobywane są pokłady węgla. Górnicy mają kaski z czołowymi latarkami. Chodnik górniczy wypełniają stalowe konstrukcje podtrzymujące strop.

R1PyBbCyD3EE8

Zdjęcie przedstawia maszyny wydobywcze, które znajdują się w pobliżu hałd węgla. Maszyny te pomagają transportować wydobywany węgiel i usypywać z niego hałdy. Na pierwszym planie widoczne są dwie postacie w kaskach. Stoją niedaleko maszyn.

R1RZRTrbJfvnv

Zdjęcie przedstawia halę produkcyjną samochodu marki fiat 126p. Na pierwszym planie widoczne są podwieszone do sufitu samochody.

R1MAwFmcm9N7w

Zdjęcie przedstawia kobietę w fartuchu i chustce na głowie. Kobieta stoi przy maszynie i sprawdza prawidłowość produkcji.

Poza już wymienionymi, zbudowano także od podstaw 6 zakładów przemysłu informatycznego, 95 przedsiębiorstw przemysłu elektronicznego, między innymi  Zakłady Radiowe im. Kasprzaka „Unitra ZRK” w Warszawie, Zakłady Radiowe „Unitra‑Unimor” w Gdańsku, Zakład Kineskopów Kolorowych „Unitra‑Polkolor” w Piasecznie, Wytwórnię Telefonów „Telkom‑RWT” w Radomiu oraz Zakłady Wytwórcze Głośników „Unitra‑Tonsil” we Wrześni.

Inwestowano również w przemysł chemiczny, między innymi w petrochemię w Płocku, Zakłady Azotowe Puławy, Zakłady Włókiennicze „Elana” w Toruniu oraz w zakłady chemiczne: we Włocławku, w Gdańsku, w Szczecinie i w Policach.

Ponadto zbudowano 9 zakładów celulozowo‑papierniczych, m. in. w Ostrołęce, w Świeciu i w Kwidzynie. Licznie powstawały też zakłady spożywcze oraz włókienniczo‑odzieżowe.

Wszystkie wymienione zakłady charakteryzowały się dużym zatrudnieniem. Typowym zjawiskiem była „gigantomania”, czyli budowa ogromnych kombinatów produkcyjnychkombinat produkcyjnykombinatów produkcyjnych. Zakłady zatrudniające po kilkanaście tysięcy pracowników nie należały do rzadkości. Przykładem były Zakłady Mechaniczne „Ursus” zatrudniające 26 tys. pracowników w Warszawie oraz blisko 2 tys. w filii we Włocławku. Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie zatrudniała natomiast 12,5 tys. pracowników, a Fabryka Samochodów Ciężarowych w Stachowicach posiadała w swoich szeregach prawie 15 tys. osób.

W przemyśle PRLPRLPRL stale rosło zapotrzebowanie na pracowników o kwalifikacjach zawodowych, dlatego przy wielu zakładach działały zasadnicze szkoły zawodowe i technika kształcące w zawodach górniczych, mechanicznych, włókienniczych oraz chemicznych. Małe było zapotrzebowanie na pracowników z wyższym wykształceniem. Kadra inżynieryjno‑techniczna stanowiła około 10% zatrudnionych w przemyśle. Wydajność pracujących osób była dość niska, a płaca nie była powiązana z efektem i ilością wyprodukowanych towarów. Symbolem tego zjawiska było popularne w społeczeństwie powiedzenie: „Czy się stoi, czy się leży, dwa tysiące się należy”. W gospodarce centralnie planowanej występował nieefektywny system motywacyjny.

W oficjalnych statystykach nie było zjawiska bezrobocia, występował jednak nadmiar pracowników w stosunku do osiąganej wydajności. Zjawisko to określane jest mianem bezrobocia utajonegobezrobocie ukryte (utajone)bezrobocia utajonego lub ukrytego.

Mimo kolejnych inwestycji, produkcja przemysłowa borykała się z szeregiem problemów. Wspólnymi cechami przemysłu w epoce socjalizmu była materiałochłonność (czyli duże zużycie surowców) i energochłonność. Produkty nie odznaczały się wysoką jakością, a asortyment był mocno ograniczony i obejmował jedynie podstawowe towary. Charakterystyczną cechą była monopolistyczna pozycja producenta, co przy cenach regulowanych przez państwo oznaczało stały niedobór towarów. Ten brak sprzyjał obniżeniu jakości produkcji i obniżaniu jej norm.

Jednym z elementów gospodarki centralnie planowanej było również przejęcie przez władze państwowe handlu zagranicznego i pełna kontrola wymiany towarowej z wybranymi państwami. W okresie gospodarki socjalistycznej Polska Republika Ludowa eksportowała i importowała towary oraz surowce głównie z innych krajów bloku socjalistycznego. Do głównych partnerów handlowych zaliczyć należy ZSRR, NRD,NRDNRD, Czechosłowację, Węgry, Bułgarię i Rumunię. W celu wzmocnienia więzi handlowych w roku 1949 powołano organizację RWPGRWPGorganizację RWPG. Ograniczony kontakt z gospodarkami krajów kapitalistycznych spowodował z czasem narastającą dysproporcję gospodarczą między krajami Europy Zachodniej i Wschodniej. Kraje Europy Zachodniej (kapitalistycznej) rozwijały się w szybszym tempie, miały dostęp do nowoczesnych technologii i form organizacji pracy.

R1F9PFbeuAFcH

Schemat przedstawia cechy przemysłu Polski w latach 1945‑1989. Schemat podzielono na produkcję przemysłową i rynek pracy. W produkcji przemysłowej wyróżniono: własność państwową (nacjonalizację), gospodarkę centralnie planowaną, odgórnie ustalone ceny produktów, rozwój przemysłu ciężkiego, powstawanie kombinatów produkcyjnych, wysoka materiałochłonność i energochłonność produkcji, mały asortyment produktów, współpracę i handel zagraniczny głównie z blokiem państw socjalistycznych. W rynku pracy wyróżniono: duży udział pracowników o kwalifikacjach zawodowych, mały udział kadry inżynieryjno‑technicznej, bezrobocie ukryte, niską wydajność pracy oraz małe zróżnicowanie płacowe.

Okres gospodarki socjalistycznej zakończył się w Polsce w roku 1989. Nastąpiła wówczas radykalna zmiana określana mianem transformacji ustrojowo‑gospodarczej. Wprowadzono wtedy szereg reform gospodarczych, które zmieniły strukturę przemysłową oraz zasady funkcjonowania przedsiębiorstw.

Słownik