Przeczytaj
Etapy ontogenezy
W rozwoju osobniczym organizmu – czyli ontogenezieontogenezie – można wyróżnić kilka etapów. Przedstawia je poniższy schemat.
Rozwój prosty (bezpośredni)
W rozwoju prostym przychodzący na świat młody organizm wykazuje duże podobieństwo do postaci dorosłej, jest jednak mniejszy i nie ma rozwiniętych gonad. Na dalszych etapach ontogenezy następuje stopniowy wzrost, zwiększanie masy ciała, doskonalenie budowy i funkcjonowania narządów oraz rozwój gonad i osiągnięcie dojrzałości płciowej.
Rozwój prosty u ptaków
Ptaki składają jaja otoczone grubą wapienną skorupką. W zależności od gatunku są one wysiadywane przez jedno z rodziców lub oboje. Ze względu na stopień rozwoju piskląt po wykluciu ptaki dzielimy na gniazdownikigniazdowniki i zagniazdownikizagniazdowniki.
Kos zwyczajny (Turdus merula) należy do gniazdowników. Przy pniu w rozwidleniu gałęzi buduje misterne gniazdo z drobnych gałązek i trawy. Składa tam od 5 do 6 zielononiebieskich jaj, z których po 12 do 14 dni wykluwają się pisklęta. Są prawie nagie, ślepe, nie potrafią same zdobywać pożywienia, latać ani też utrzymać stałej temperatury ciała, dlatego rodzice muszą je ogrzewać. Po ok. 2 tygodniach usamodzielniają się i opuszczają gniazdo.
Łabędź niemy (Cygnus olor) należy do zagniazdowników. Na płytkiej wodzie, w szuwarach buduje gniazdo, a właściwie układa kopiec z roślinności wodnej, na którym samica składa od 5 do 8 jaj. Po ok. 40 dniach wykluwają się opierzone pisklaki, zdolne do samodzielnego życia. Pozostają jednak jeszcze pod opieką rodziców.
Dziobak australijski (Ornithorhynchus anatinus) należy do jajorodnych ssaków z rzędu stekowców. W gnieździe zbudowanym z liści samica składa od 1 do 3 jaj, które wysiaduje przez 7 do 10 dni. Młode po wykluciu odżywiają się mlekiem matki, które zlizują z jej sierści (samica nie ma sutków, tylko pola mleczne z gruczołami mlecznymi).
Rozwój prosty u człowieka
Rozwój człowieka to proces, w czasie którego dochodzi do wielu zmian prowadzących do osiągnięcia dojrzałości fizycznej, psychicznej i społecznej. Przemiany fizyczne obejmują powiększanie się ciała, zmiany jego struktury i proporcji oraz doskonalenie funkcji organizmu.
Rozwój złożony (pośredni)
W rozwoju złożonymzłożonym, zwanym inaczej pośrednim, z jaj wykluwają się formy młodociane – larwylarwy. Mogą być one podobne do postaci dorosłej, jednak są mniejsze i nie mają rozwiniętych gonad. Larwy stopniową rosną, liniejącliniejąc. U niektórych owadów, larwy przekształcają się w inne stadium rozwojowe – poczwarkępoczwarkę, która przechodzi przeobrażenie (metamorfozę). W czasie przeobrażenia następuje kompletna przebudowa organizmu i powstanie osobnika dojrzałego.
Rozwój złożony występuje głównie u zwierząt bezkręgowych: parzydełkowców, pasożytniczych płazińców, szkarłupni, owadów, skorupiaków (np. krabów, krewetek), pajęczaków (z wyjątkiem roztoczy) oraz u wybranych grup kręgowców: niektórych ryb, np. węgorza, oraz płazów.
U większości gatunków zwierząt bezkręgowych występująca w ich cyklu rozwojowym larwa nie przypomina wyglądem i budową osobnika dojrzałego. Często różni się od niego także pod względem środowiska, trybu życia czy sposobu odżywiania. Niekiedy ma wykształcone specjalne narządy larwalne, które stanowią przystosowanie do miejsca bytowania i później zanikają.
Larwy zwierząt mało aktywnych lub osiadłych prowadzą zwykle wolno żyjący tryb życia, dzięki czemu dany gatunek ma większą szansę na rozprzestrzenienie się w środowisku.
Rozwój złożony u płazów
Rozwój złożony płazów ogoniastych, takich jak np. traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), przebiega inaczej niż płazów bezogonowych, których przykładem jest ropucha szara (Bufo bufo).
Larwy płazów ogoniastych przypominają postać dorosłą, przez cały okres swojego rozwoju oddychają skrzelami zewnętrznymi i mają fałd płetwy ogonowej. Kijanka płazów bezogonowych różni się wyglądem i budową od postaci dorosłej. Początkowo oddycha skrzelami zewnętrznymi, które zanikają, a ich miejsce zajmują skrzela wewnętrzne okryte fałdem skórnym.
Niektóre larwy płazów ogoniastych, np. salamandry meksykańskiej (Ambystoma mexicanum), zatraciły zdolność do przeobrażenia. Jako kijanki osiągają dojrzałość i są zdolne do rozrodu płciowego. Zjawisko to nazywamy neoteniąneotenią.
Rozwój złożony u pasożytów
W cyklu życiowym pasożytów może następować po sobie kilka różnych stadiów larwalnych, których rozwój wymaga zmiany środowiska oraz żywiciela. Złożoność cykli rozwojowych stanowi przystosowanie do pasożytnictwa. Obecność kilku pokoleń larw pozwala na rozprzestrzenianie się pasożyta oraz zwiększa prawdopodobieństwo jego przeżycia i zachowania ciągłości gatunku.
Rozwój złożony u owadów – przeobrażenie niezupełne (hemimetabolia) i zupełne (holometabolia)
Rozwój złożony u owadów jest związany z występowaniem dwóch stadiów pośrednich: larw i poczwarekpoczwarek. Cechują się one ogromną różnorodnością form i budowy w zależności od gatunku. Cykle rozwojowe owadów mogą zachodzić z przeobrażeniem niezupełnymprzeobrażeniem niezupełnym lub przeobrażeniem zupełnymprzeobrażeniem zupełnym.
Rybik cukrowy (Lepisma saccharina) jest przykładem owadów, które przechodzą rozwój prosty zwany ametabolią. Samica w szczelinach domostw składa od 2 do 20 jaj, z których wylęgają się osobniki młodociane. Są one podobne do postaci dorosłej, tylko mniejsze i niedojrzałe płciowo; żyją też w tym samym środowisku – tak samo jak organizmy dorosłe bytują w wilgotnych, ciepłych pomieszczeniach i zjadają resztki pożywienia, cukier, kleje organiczne czy papier (celulozę). Stopniowo upodabniają się rozmiarem do postaci dorosłej i osiągają dojrzałość płciową. Rybiki linieją przez całe życie.
Słownik
ptaki, których młode rodzą się ślepe i nagie; wymagają karmienia przez rodziców i są niezdolne do samodzielnego życia
ostatecznie ukształtowana, z reguły zdolna do rozrodu, dorosła postać owada, nieprzechodząca już linień
stadium rozwojowe występujące w rozwoju zarodkowym wielu zwierząt; larwa aktywnie poszukuje pokarmu; jej wzrost wiąże się z okresowym zrzucaniem zewnętrznej powłoki ciała
okresowe zrzucanie powłok ciała, np. oskórka, umożliwiające wzrost ciała zwierzęcia
zdolność płciowego rozmnażania się zwierząt w stadium larwalnym
ostatnie stadium larwalne niektórych owadów (o przeobrażeniu niezupełnym) i pajęczaków
(gr. óntos – byt, będące, istniejące; gr. génesis – pochodzenie) rozwój osobnika od momentu zapłodnienia (powstania zygoty) aż do śmierci
stadium rozwojowe u owadów o przeobrażeniu zupełnym; przekształca się w procesie przeobrażenia w dorosłego osobnika; poczwarka z reguły jest nieruchliwa i nie pobiera pokarmu
typ rozwoju złożonego u owadów, w którym z jaja wylęga się larwa podobna do osobnika dorosłego, jednak mniejsza i bez rozwiniętych gonad, a u owadów uskrzydlonych bez rozwiniętych skrzydeł
typ rozwoju złożonego u owadów, w którym występują dwa stadia pośrednie: larwa (niepodobna do osobnika dorosłego) oraz poczwarka
typ rozwoju, w którym młody osobnik jest podobny do postaci dorosłej, różni się od niej tylko mniejszym rozmiarem i niezdolnością do rozrodu; w rozwoju prostym nie występuje stadium larwy
typ rozwoju, w którym występują formy pośrednie: larwy lub larwy i poczwarki
ptaki, których młode po wykluciu widzą, są opierzone i samodzielnie zdobywają pokarm