Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑gray1

Hinduizm

Tradycje pielgrzymowania są ściśle związane z historią religii. Najstarsze, potwierdzone źródłami pisanymi, są tradycje pielgrzymek w hinduizmie. Już 2500 lat temu istniało 12 wielkich szlaków pielgrzymkowych. Większość z nich funkcjonuje do chwili obecnej. Współcześnie przemierza je co roku około 50‑70 mln Hindusów. W tradycji hinduistycznej szczególne znaczenie ma święto Kumbh Mela. Jest to jedno z największych zgromadzeń ludzi na świecie, gdzie pielgrzymi zbierają się nad jedną ze świętych rzek. Święto odbywa się co 3 lata, na przemian w jednym z czterech miast: Prajagradź (dawniej Allahabad), Haridwar, Ujjain, Nashik. W tym czasie w całych Indiach uruchamia się ogromny potok ludzi zmierzających do celu. W 2013 r. do miejscowości Prajagradź, przybyło na nie prawie 120 milionów wiernych.

Popularność pielgrzymek w hinduizmie wynika z uznania ich, obok medytacji, skromności, miłości bliźniego i czystości fizycznej oraz duchowej za główną praktykę religijną. Masowy zasięg pielgrzymek w Indiach wynika również z charakteru tej religii, która należy do religii politeistycznychpoliteizmpoliteistycznych. Wiara w wielu bogów pomnaża miejsca kultu, ponieważ każde z bóstw ma swój określony zakres spraw, którymi się zajmuje. Z tego względu wierni pielgrzymują do różnych miejsc, w zależności od osobistych próśb i potrzeb.

Istnieje jednak kilka głównych ośrodków pielgrzymkowych o szczególnym znaczeniu dla Hindusów. Taką rolę odgrywają miasta położone w prowincji Uttar Pradesh. Nad przepływającą przez prowincję rzeką Ganges i jej dopływem Jamuną zlokalizowane są między innymi miasta: Waranasi, Ayodhya, Mathura i wspomniane już Prajagradź.

Położone nad rzeką Ganges miasto Waranasi uznawane jest za główne centrum religijne hinduizmu. Założycielem miasta miał być Śiwa - jedno z głównych bóstw.   Ranga miasta wynika wprost z lokalizacji nad najbardziej święta rzeką nazywaną „schodami do nieba”. Uważana jest ona za bóstwo zapewniające łaski i wieczne zbawienie. Zgodnie z wierzeniami pielgrzymka do tej miejscowości, połączona z rytualną kąpielą w wodach Gangesu, ma zapewnić po śmierci stan mokszy, czyli wyzwolenia z kręgu reinkarnacji. Z tego względu do Waranasi migruje co roku wiele tysięcy osób, by oczekiwać tu na kres swego życia. Po śmierci ich ciała poddawane są procesowi kremacji (ciałopalenia), a prochy wrzucane są następnie do wód Gangesu.

1
bg‑gray1

Buddyzm

Południowa Azja to region przenikania się wielu religii. Drugą popularną religią jest buddyzm. Z uwagi na to, że zasięg buddyzmu jest terytorialnie większy niż hinduizmu, święte miejsca rozmieszczone są w wielu krajach, między innymi w Indiach, Nepalu, Sri Lance, Tajlandii czy Chinach. Większość z nich ma charakter lokalnych centrów religijnych. Do tych o zasięgu ponadregionalnym należą: Lumbini w Nepalu, Bodh Gaja (Bodhgaya), Sarnath oraz Kusinara (Kushinagar) w Indiach.

Wszystkie wymienione miejsca są ściśle związane z epizodami z życia Buddy. Szczególnym miejscem kultu cieszy się miejscowość Lumbini położona w Nepalu. Według tradycji jest to miejsce urodzenia przyszłego Buddy – wówczas księcia Siddhartha Gautama z rodu Śakjów. Kolejna miejscowość – Bodh Gaja (Bodhgaya) to miejsce, w którym po pięcioletnim pobycie Budda doznał oświecenia. W centrum miasta znajduje się świątynia, gdzie wierni powinni modlić się i składać ofiary przed 45 świętymi stacjami. Dopełnienie całego rytuału zajmuje pielgrzymującym aż 13 dni. Sarnath z kolei to miasto położone około 10 km od wielkiego ośrodka kultu hinduizmu– Waranasi. W Sarnath Budda wygłosił swe pierwsze kazanie. W ostatniej miejscowości – Kusinara (Kushinagar) Budda miał opuścić swoje ziemskie ciało i wszedł w stan parinirwany.

Obok wspomnianych miejsc wielkim zainteresowaniem cieszą się obiekty związane z buddyzmem, choć nie z samym Buddą, ale posiadające wyjątkowe walory turystyczne. Stanowią one cel turystyki religijnej.  Do takich miejsc należy kompleks świątynny Angkor Wat w Kambodży, Borobudur w Indonezji czy wykuty w skale Wielki Budda z Leshan w Chinach.

1
bg‑gray1

Judaizm

Na terenie Azji znajdują się również miejsca kultu kolejnej wielkiej religii – judaizmu. Historia narodu Żydowskiego, nazywanego też Narodem Wybranym, to w dużej części ciągła migracja. Pielgrzymowanie było jednym z nakazów religijnych. Podobnie jak w przypadku hinduizmu, centra kultu skupione są głównie na obszarze jednego kraju.  Są to tereny leżące współcześnie w Izraelu, w regionie zwanym Palestyną. Ze względu na skomplikowany układ polityczny obszar ten wygodniej jest określać mianem Ziemia Święta.

Za najważniejsze miasta kultu uznawano już od starożytności cztery: Jerozolimę, Hebron, Safed oraz Tyberiadę. Dużą rolę w judaizmie odgrywają również miasto Jerycho oraz góra Synaj, położona już na terenie Egiptu.

Centrum życia duchowego jest niewątpliwie Jerozolima. Wyjątkowość tego miasta polega na tym, że jest miejscem świętym również dla dwóch wielkich religii: chrześcijaństwa oraz islamu. Każda z nich ma swoje obiekty kultu, do których zdążają pielgrzymi. W judaizmie taką rolę odgrywa Ściana Płaczu – pozostałość po Świątyni Jerozolimskiej, zniszczonej przez Rzymian w I wieku n.e. Według wierzeń wewnątrz świątyni znajdowała się niegdyś Arka Przymierza - ozdobna skrzynia, w której przechowywano tablice z Dziesięcioma Przykazaniami (Dekalogiem). Ściana Płaczu stała się miejscem pielgrzymek już w IV wieku n.e. i do dzisiaj stanowi dla Żydów największą świętość. Tradycją jest, że modlitwy i prośby wnoszone przy Ścianie Płaczu są zapisywane na karteczkach, które wierni wkładają w szczeliny między kamiennymi blokami muru. Ciekawostką jest, że podobnie jak w islamie, oddziela się od siebie mężczyzn i kobiety. Każda grupa modli się w wyznaczonym dla niej miejscu.

1
Ciekawostka

Jedno z miejsc pielgrzymowania wyznawców judaizmu, a w szczególności jego odłamu zwanego chasydyzmem, znajduje się w Polsce. Jest to związane z historią narodu Żydowskiego, który osiedlał się na terenach dzisiejszej Polski od XIII wieku. Na terenie naszego kraju żyło w przeszłości wielu ważnych dla społeczności żydowskiej rabinów oraz cadyków, czyli mędrców i przywódców religijnych. Cadykowie tak za życia, jak po śmierci otoczeni byli powszechną czcią.

W XVIII wieku w Leżajsku (dzisiejsze woj. podkarpackie) żył i nauczał cadyk Elimelech. Już za życia miał oznaczać się niezwykłymi mocami i umiejętnościami np. leczenia nieuleczalnie chorych. Po śmierci został pochowany na cmentarzu żydowskim w Leżajsku. Od tej pory jego grób przyciąga rzesze pielgrzymów z całego świata, którzy przybywają w rocznicę jego śmierci. Wierni wierzą, że tego dnia cadyk zstępuje z nieba i zabiera do Boga ich prośby. Zapisują je więc na karteczkach i składają przy grobie cadyka.

R1PHAEsVxvPOy
Grobowiec cadyka Elimelech – miejsce kultu dla Chasydów.
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray1

Islam

Kolejną religią, która narodziła się na Bliskim Wschodzie jest islam. Miejsca kultu związane są z założycielem i prorokiem Mahometem, który sformułował założenia nowej religii. Ponieważ islam ma wspólne korzenie z judaizmem i chrześcijaństwem, uznając za proroków Abrahama, Mojżesza i Jezusa, miejsca kultu mogą być wspólne. Tak jest np. ze wspomnianymi już Hebronem i Jerozolimą. Szczególne znaczenie Jerozolimy dla muzułmanów wiąże się z tzw. Podróżą Nocną, w czasie której Mahomet miał doznać objawień, podczas swojego wniebowstąpienia. W miejscu tym wybudowano sanktuarium Kopuła na Skale. Jego charakterystyczna pozłacana czasza do dzisiaj góruje nad miastem.

Najświętsze miejsca dla muzułmanów znajdują się jednak na Półwyspie Arabskim, na terenie dzisiejszej Arabii Saudyjskiej. Tradycje pielgrzymek do MekkiMedyny (dawniej Jasrib) istniały jeszcze przed Mahometem. Wówczas jednak był to ośrodek kultu wielu bóstw czczonych przez lokalne plemiona.

Znaczenie Mekki jako centrum religijnego znacząco wzrosło po uformowaniu się islamu w VII wieku n.e. Mekka jest miejscem urodzenia Mahometa. On sam traktował to miasto jako główny ośrodek islamu i stolicę religijną państwa. To z jego inicjatywy zmieniono kierunek, w stronę którego mieli zwracać się podczas modlitwy wierni. Wcześniej kierunek ten wyznaczała Jerozolima, a za Mahometa Al‑Kaaba w Mekce.

Równocześnie wprowadzono pięć zasadniczych obowiązków muzułmanina. Wśród nich znajduje się również pielgrzymka do Mekki. Tym samym każdy muzułmanin powinien odbyć pełną pielgrzymkę do świętego miasta przynajmniej raz w życiu, jeżeli jest do tego zdolny fizycznie, zdrowy na ciele i umyśle oraz posiada wystarczający majątek pozwalający opłacić koszty związane z podróżą. Pielgrzymkę taką nazywa się hadżib. Osoby, które odbyły pielgrzymkę mają przywilej tytułowania siebie haggim. Taka osoba cieszy się szczególnym poważaniem w swoim środowisku. Celem pielgrzymki do Mekki jest świątynia Al‑Kaaba, zbudowana na dziedzińcu Wielkiego Meczetu. Jest to relikwiarzrelikwiarzrelikwiarz w kształcie dużego prostopadłościanu. Podczas pielgrzymki wierni siedmiokrotnie okrążają monument.

Trzecim świętym miejscem islamu jest Medyna, z racji znajdującego się tam grobu Mahometa oraz jego jedynej córki Fatimy.

Oprócz wspomnianych trzech głównych ośrodków kultu, wyznawcy islamu pielgrzymują również do wielu innych miejsc, w których znajdują się np. relikwie Mahometa lub groby muzułmańskich świętych. Ośrodki te rozmieszczone są nie tylko na całym obszarze Bliskiego Wschodu, ale również w Afryce i Azji Centralnej. Świętymi miejscami są: Karbala, Nedżef, Bagdad w Iraku, Meszhed i Kumm w Iranie, Mazar‑i-Szarif w Afganistanie czy Nefta i Kairuan w Tunezji.

1
bg‑gray1

Chrześcijaństwo

Religią, która wyróżnia się pod względem ilości sanktuariów i ich rozmieszczenia na świecie jest chrześcijaństwo. Wynika to z zasięgu terytorialnego tej religii oraz faktu, że jest największą pod względem ilości wyznawców. Idea i tradycje pielgrzymowania są szczególnie widoczne w kościele katolickim oraz prawosławnym. Wiąże się to z funkcjonującym w nich kultem świętych oraz miejsc słynących cudami i łaskami. Główne cele pielgrzymek to: Ziemia Święta, miejsca związane ze świętymi i ich relikwiami oraz miejsca kultu maryjnego.  Z tego względu niemal w każdym katolickim czy prawosławnym kraju znajdują się odwiedzane przez pielgrzymów sanktuaria. Tych o znaczeniu ponadregionalnym jest niemal 6000.

Do ośrodków o randze światowej należy niewątpliwie Jerozolima. Celem chrześcijańskich pielgrzymów, już od czasów średniowiecza, jest Bazylika Grobu Świętego oraz znajdujące się w niej Kalwaria, Grób Boży oraz miejsce znalezienia Krzyża Świętego. Wierni odwiedzają również Wieczernik, Ogród Oliwny oraz przemierzają Drogę Krzyżową. Największy napływ pielgrzymów odnotowywany jest w Wielkim Tygodniu, poprzedzającym najważniejsze chrześcijańskie święta Wielkiej Nocy, obchodzone na pamiątkę męczeńskiej śmierci i zmartwychwstania Jezusa. W Jerozolimie znajdują się także miejsca kultu maryjnego: kościół św. Anny, gdzie znajduje się miejsce urodzenia Matki Boskiej, Bazylika Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny oraz kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

Liczne grono wiernych podczas pobytu w tym regionie odwiedza również inne miejscowości, związane z życiem Jezusa lub wydarzeniami biblijnymi np. Betlejem, Hebron, czy Jerycho.

Najważniejszym poza Ziemią Świętą centrum pielgrzymkowym jest Watykan. To miasto‑państwo jest siedzibą najwyższych władz Kościoła katolickiego, reprezentowanych przez osobę papieża. Znajduje się tu jedna z najważniejszych świątyń chrześcijańskich - Bazylika św. Piotra. Wybudowano ją w miejscu, gdzie znajduje się grób św. Piotra, jednego z 12 apostołów Jezusa i pierwszego biskupa Rzymu. Głównym obiektem kultu są relikwie świętego, ale pielgrzymi przybywają również do grobów papieży. Z uwagi na to, że w latach 1978‑2005 funkcję papieża pełnił Polak - biskup Karol Wojtyła, który przyjął imię Jan Paweł II, Watykan był i jest celem licznych pielgrzymek z naszego kraju. Ruch pielgrzymkowy nasilił się po kanonizacji Jana Pawła II, czyli uznania go za świętego.

W tradycji katolickiej funkcjonują również pielgrzymki do miejsc związanych z kultem innych świętych. Częstym miejscem odwiedzin wiernych jest włoski Asyż, gdzie znajduje się grób św. Franciszka, uznanego za patrona ekologów.

Podobny kult otacza św. Jakuba Starszego, jednego z 12 apostołów. W miejscu jego pochówku, w Santiago de Compostela, w północno‑zachodniej Hiszpanii, wybudowano katedrę, która już od średniowiecza była celem pielgrzymów. W XII wieku Santiago uznane zostało przez papieża za jedno z trzech (obok Jerozolimy i Rzymu) najważniejszych ośrodków dla chrześcijan.  Popularność tego miejsca sprawiła, że już w XII wieku opracowano przewodnik dla wędrowców. Początkowo wśród pielgrzymujących dominowali pątnicypątnikpątnicy z Hiszpanii, Portugalii, Francji i Niemiec. Z czasem trasy pielgrzymkowe wydłużały się. Współcześnie szlaki zaczynają się między innymi w Gdańsku czy Budapeszcie.

Sieć szlaków wiodących do Santiago de Compostela nazywanych Droga św. Jakuba, jest najlepiej oznakowanym i zorganizowanym szlakiem pątniczym. Wzdłuż tras znajdują się liczne schroniska prowadzone przez bractwa, osoby prywatne oraz samorządy. Oferują one pielgrzymom noclegi i opiekę.

Szczególne miejsce wśród pielgrzymek odgrywają te związane z kultem maryjnym. Są to liczne miejscowości, które związane są z objawieniami Matki Boskiej. Miejsca te określane są niekiedy jako „cudami słynące”, odwiedzane są również ze względu na przekonanie wiernych w uleczającą moc źródeł wody czy samych wizerunków Matki Boskiej.

Światowym centrum kultu maryjnego jest obecnie portugalska Fatima, gdzie w 1917 roku doszło do objawień Matki Boskiej. Sanktuarium to odwiedza rocznie klika milionów wiernych. Rekordowy był rok 2017, kiedy w 100 rocznicę objawień, Fatimę odwiedziło prawie 9,5 mln osób.

W przeszłości podobne znaczenia jak Fatima miało Lourdes, francuska miejscowość położona u podnóża Pirenejów. Dzisiaj ruch pielgrzymkowy jest tu mniejszy i szacowany na około 0,5 mln wiernych. Najczęściej odwiedzanym miejscem jest grota Massabielle, gdzie w 1859 roku miało dojść do objawień Matki Boskiej.

Wśród ośrodków o randze międzynarodowej znajduje się również polska Częstochowa. Kultem otoczona jest ikona Czarnej Madonny, znajdująca się w klasztorze ojców Paulinów na Jasnej Górze. Tradycje pielgrzymowania do tego wizerunku sięgają XV wieku. Do obrazu Madonny pielgrzymowali już polscy królowie, począwszy od Jagieły. Tradycje zbiorowych, pieszych pielgrzymek zaczęły się w XVII wieku i trwają do chwili obecnej. Największy ruch pielgrzymkowy przypada na sierpień, kiedy obchodzone są święta Matki Boskiej Zielnej (15 VIII) i Matki Boskiej Częstochowskiej (26 VIII). Liczba wiernych odwiedzających klasztor jasnogórski szacowana jest na około 3,5 - 4 mln osób rocznie.

Do pozaeuropejskich centrów kultu maryjnego należy z kolei Guadalupe w Meksyku. Jest to najważniejsze sanktuarium maryjne w Ameryce Łacińskiej wybudowane w miejscu objawień. Znajdujący się tu obraz czczony jest jako Patronka Meksyku, Patronka Ameryki Łacińskiej oraz Matka Ameryki. Kult zaczął rozwijać się od XVI wieku. Największa liczba pielgrzymów odwiedza to miejsce w dniach poprzedzających święto Najświętszej Maryi Panny z Guadalupe przypadające 12 grudnia. Szacuje się, że liczba przybywających do bazyliki w tym czasie wynosi około 10 milionów osób. Ze względu na dużą religijność mieszkańców Ameryki Łacińskiej ruch pielgrzymkowy w sanktuarium z roku na rok wzrasta.

1
1
Ciekawostka

Wyjątkowym miejscem pielgrzymkowym jest święta Góra Athos w Grecji. Terytorium ma statut okręgu autonomicznego, dlatego nazywana jest również Republiką Mnichów. Zamieszkuje ją około 1700 mnichów prawosławnych, skupionych w 20 monastyrach (klasztorach). Mnisi praktykują życie pustelnicze, żyją w izolacji, poświęcając się modlitwie i pracy na rzecz swojej społeczności. Z uwagi na pustelniczy charakter, mnisi znacznie ograniczają ilość osób, które zostają wpuszczone na terytorium Athos. Pielgrzymować na Athos mogą jedynie pełnoletni mężczyźni, a czas jaki tam spędzają nie przekracza 4 dni.

R18LS5ycVsNun
Klasztory na świętej Górze Athos, zamieszkiwanej przez prawosławnych mnichów.
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/, licencja: CC BY-SA 4.0.

Pielgrzymki w każdej religii stanowią ważny element praktyk religijnych. Ponieważ wiele religii i wyznań wywodzi się ze wspólnych korzeni, niektóre miejsca kultu są wspólne dla kilku religii. Takie sytuacje występują w regionach przenikania wyznań, między innymi na Bliskim Wschodzie oraz w Azji Południowo‑Wschodniej. W takich miejscach ruch pielgrzymkowy jest wyjątkowo intensywny. Szczególnym przypadkiem jest tu niewątpliwie Jerozolima.

Warto również wspomnieć, że współcześnie oprócz motywów religijnych pojawiają się również motywy religijno‑poznawcze.  W migracjach tych, miejsca kultu są odwiedzane jako miejsca atrakcyjne dla turystów - oferujące możliwości poznania zabytków architektury czy sztuki, np. arcydzieł malarstwa czy rzeźby. Taki rodzaj turystyki opisuje się terminem turystyki pielgrzymkowej lub turystyki religijnej.

R17m85BY0oDMT
Wzgórze Świątynne w Jerozolimie jest miejscem pielgrzymek wyznawców judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/, licencja: CC BY-SA 4.0.

Słownik

mantra
mantra

w buddyzmie, hinduizmie formuła, werset lub sylaba, która jest elementem praktyki duchowej

pątnik
pątnik

inne określenie pielgrzyma

politeizm
politeizm

wiara w wielu bogów, popularny w przeszłości, np. wierzeniach Greków i Rzymian, współcześnie taki charakter ma hinduizm

relikwiarz
relikwiarz

naczynie kultu religijnego służące do przechowywania relikwii, czyli szczątków ciał osób świętych lub przedmioty, z którymi te osoby miały związek za życia

sanktuarium
sanktuarium

miejsce uznawane za święte, otoczone szczególnym kultem