Pustynią nazywamy teren, gdzie na skutek okresowo wysokiej temperatury powietrza i skrajnie niskich opadów pokrywa roślinna nie występuje lub występuje rzadko. Na gorących pustyniach zwrotnikowych  temperatury przewyższają 50°C, nocą natomiast obniżają się do 0°C. Charakterystyczne są dla nich duże amplitudy dobowe temperatury, stały brak wilgotności oraz duże nasłonecznienie. Pustynie Azji Środkowej są odległe od strefy podzwrotnikowej. Pustynie takie, jak na przykład pustynia Gobi, są gorące latem, ale bardzo chłodne w zimie.

Głównym czynnikiem powstawania pustyń są warunki klimatyczne. Wytworzenie się pasa wysokiego ciśnienia w strefie zwrotnikowej skutkuje suchością klimatu. Bardzo rzadko pojawia się układ niżowy przynoszący deszcz. Brak chmur i bardzo suche powietrze nie pozwalają na opady deszczu lub są one bardzo rzadkie i nieregularne (poniżej 160 mm rocznie). Obszary pustynne charakteryzują się małym zachmurzeniem oraz niewielką wilgotnością względną (za wyjątkiem pustyń, które leżą na zachodnich wybrzeżach kontynentów, wzdłuż których płyną zimne prądy morskie powodujące dużą wilgotność powietrza (70–80%), występowanie częstych mgieł i dużego zachmurzenia, przy niemal zupełnym braku opadów (Atakama, Namib). Skutkiem takich warunków klimatycznych jest powstanie pustyni. Obszary pustynne  charakteryzują się brakiem stałego odpływu powierzchniowego poza tzw. rzekami tranzytowymi (przepływającymi przez pustynie, np. Nil) i przybyszowymi (źródła poza granicami pustyni, kończą bieg na pustyni). Rzeki okresowe występują nieregularnie i bardzo krótko, a jeziora stałe (Jezioro Aralskie), zwłaszcza okresowe, są silnie zasolone (jeziora: słone, gorzkie, sodowe, boraksowe).

REWJf4zuAfDKV

Wykres zatytułowany klimat pustynny Kair (Afryka). Wykres przedstawia średnie temperatury oraz sumę opadów w poszczególnych miesiącach w skali roku. Krzywa na wykresie jest parabolą. W Kairze najniższe temperatury oraz sumy opadów są w styczniu - średnia temperatura wynosi 10 stopni Celsjusza. W kolejnych miesiącach krzywa rośnie, osiągając maksymalną wartość lipcu/sierpniu około 27 stopni Celsjusza. Następnie krzywa spada do grudnia, osiągając w nim wartość 15 stopni Celsjusza. Opady wynoszą zero.

Ze względu na położenie geograficzne i związane z nim cechy klimatyczne rozróżnia się pustynie strefy umiarkowanej (środkowa Azja — Kyzył‑kum, Ustiurt, północna część Kara‑kum, północna część Gobi, w zachodniej części USA — Wielka Pustynia Słona) o klimacie skrajnie kontynentalnym, z gorącym latem, lecz mroźną zimą, podczas której spada zazwyczaj trochę śniegu, a wiosną wody roztopowe umożliwiają tworzenie się efemerycznej, szybko zanikającej pokrywy roślinnej, oraz pustynie strefy podzwrotnikowej (Takla Makan i Ałaszan w środkowej Azji, Wielka Pustynia Słona i Daszt‑e Lut w Iranie, Mojave i Sonora w Ameryce Północnej oraz część Sahary i Pustynia Syryjska) i pustynie strefy zwrotnikowej (środkowa i południowa część Sahary, Ar‑Rub al‑Chali na Półwyspie Arabskim, Kalahari w południowej Afryce, Pustynia Gibsona i Wielka Pustynia Piaszczysta w Australii oraz pustynia Chihuahua w Meksyku), obejmujące obszary stale bardzo gorące, miejscami przez długie lata pozbawione opadów. Zbliżone do pustyń są półpustynie (mniejsza suchość klimatu, bogatsza roślinność) tworzące w strefach zwrotnikowych pas przejściowy do sawann, a w umiarkowanych — do stepów.

Ze względu na sposób powstania pustyń wyróżniamy pustynie zwrotnikowe, nadbrzeże, strefy umiarkowanej i polarne.

Ze względu na materiał skalny występujący na pustyni wyróżniamy między innymi pustynie piaszczyste, żwirowe, kamieniste i ilaste.

Niejednokrotnie pustynie są skupiskiem różnorodnych typów roślinności. Na obszarach, gdzie występuje woda, powstają oazy, w których żyje wiele roślin i zwierząt. Roślinność porastająca pustynie jest unikalną roślinnością o charakterze stałym. Cechuje ją duża wytrzymałość na działanie niekorzystnych elementów pogodowych. Przystosowanie roślin do panujących warunków polega na wykształceniu grubych łodyg, braku liści oraz wytworzeniu twardych kolców tkanek gromadzących zapasy wody. Wśród całego bogactwa fauny wyróżnia się rośliny efemeryczne (efemerydyefemerydyefemerydy i efemeroidyefemeroidyefemeroidy), suchorośla, sukulenty oraz słonorośla (halofityhalofityhalofity). Przykładem roślin, które występują na obszarach pustynnych, są kaktusy podczas deszczu pobierają one wodę, którą magazynują w specjalnej tkance miękiszowej znajdującej się w łodygach. Uprawę roślin i życie osiadłe umożliwiają na obszarach pustyń i półpustyń oazy, ale i tam w określonych porach roku występują dokuczliwe burze piaskowe oraz suchość powietrza. Na obszarach oaz występuje roślinność naturalna szczątkowa oraz często uprawy daktylowca, figowca, drzew cytrusowych, zbóż, niektórych warzyw. W tych regionach gleby bywają zasolone.

R1FVamQ0sodcC1

Zdjęcie przedstawia płaski, piaszczysty teren. Przez środek zdjęcia biegnie ścieżka. Po jej dwóch stronach rosną wysokie kaktusy - saguaro. Mają pokrój kolumnowy - z głównego pnia wyrastają po bokach kolejne odnogi skierowane ku górze.

Liczba gatunków zwierząt pustynnych jest niewielka. Dominują  gady – gatunki jaszczurek w tym agam lub legwanów, waranów, gekonów, scynków, węży i żółwi. Znajdują one schronienie w roślinności oraz norach. Egzystują tam również gryzonie,  antylopy i gazele, góralki i wielbłądy. Spotyka się także nietoperze.

Słownik