Przedstawianie ruchu w komiksie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;
4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna); rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;
5) charakteryzuje pozostałe środki wyrazu artystycznego, takie jak: linia, plama, faktura; wykorzystuje wskazane środki w działaniach plastycznych (kompozycjach z wyobraźni i transpozycji natury);
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców;
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.
definiować pojęcia: kadr, obrazy sekwencyjne, linia ruchu, manga, zabieg posadzenia czytelnika za kierownicą, onomatopeje, znaki ikoniczne;
wyjaśniać w jaki sposób ukazywany jest ruch w komiksie;
przedstawiać przykłady różnych sposobów ukazywania ruchu w komiksie;
wskazywać środki służące do ukazywania ruchu w komiksie;
Przedstawienie ruchu w komiksie - początki
Przed poznaniem zawartości tego e‑materiału warto zapoznać się z treściami dwóch innych e‑materiałów:
Czym jest komiks? Cz. I.
Czym jest komiks? Cz. II.
Dla twórców opowieści obrazkowych zagadnienie ruchu było od początku bardzo ważne. Można powiedzieć, że stanowiło dla nich poważne wyzwanie. Musieli odpowiedzieć sobie na pytanie: jak ukazać ruch w statycznym medium, jakim jest komiks?
Pierwsze rozwiązania dotyczące stosowania ruchu w opowieściach rysunkowych pojawiły się jeszcze w pierwszej połowie XIX w. Jeden z prekursorów komiksu – Rodolphe Töpffer – wpadł na pomysł, aby osobno występujące ilustracje umieścić w kadrachkadrach w taki sposób, by wzajemnie się dopełniały.
Dobrze obrazuje to poniższa ilustracja. Na pierwszym obrazku bohater historyjki, pan Jabot, wisi zaczepiony ubraniem na ścianie. Na drugim obrazku leży na podłodze. Aby pokazać ten rodzaj ruchu Töpffer użył dwóch kadrów, które czytelnik musiał dookreślić w swojej wyobraźni jako sekwencję zdarzeń.
Töpffer wyraził ruch poprzez zastosowanie dwóch lub więcej obrazków. W ten sposób zmienił statyczne obrazy w obrazy sekwencyjneobrazy sekwencyjne.
Następcy Töpffera dążyli do tego, aby wyrazić ruch jeszcze inaczej. Wymyślono linię ruchu, za pomocą której starano się odwzorować tor ruchu poruszających się obiektów w przestrzeni.
Początkowo linie ruchu ukazywano nieporadnie. Ważniejszy był efekt komiczny, a nie precyzja rysunku. Dowodzi tego przedstawiony poniżej fragment przygód marynarza Popeye’a.
Z czasem jednak linie ruchu stawały się co raz bardziej wyraźne, dopracowane, precyzyjnie oddające kierunek poruszania się postaci w przestrzeni. Tak jak w tym kadrze z komiksu.
Linie ruchu stały się szczególnie ważnym elementem w komiksach amerykańskich – zwłaszcza tych o superbohaterach – nadzwyczajnych postaciach obdarzonych niezwykłymi mocami. Są to opowieści zdominowane przez przygody, w których akcja przebiega bardzo szybko. Występują tam pojedynki, walki, ucieczki i pościgi. Linie ruchu są niezbędne, aby oddać dynamikę tych narracji. Można powiedzieć, że linie ruchu mają tu niemal fizyczną namacalność, co dobrze pokazuje fragment poniższego komiksu.
Przedstawienie ruchu w komiksie japońskim
Przypisywanie równie dużego znaczenia do linii ruchu można zauważyć także w japońskich komiksach nazywanych mangami. Od wieków japońscy rysownicy, graficy i malarze interesowali się przedstawianiem ruchu. Potrafili uchwycić zmienność natury i dynamikę poruszających się postaci. Twórcy mang kontynuują dawną tradycję. W tym celu bardzo często posługują się dynamicznymi układami linii ruchu.
Często stosowany w japońskich komiksach zabieg kadrowania powoduje, że czytelnik może mieć wrażenie, że sam jest członkiem grupy pędzących motocyklistów. Granica pomiędzy fikcją komiksową a rzeczywistością zaciera się. Jak myślisz, jak określa się taki zabieg? Kliknij na punkt wskazany na ilustracji. Wtedy dowiesz się, o jaki termin chodzi.
A teraz przekonaj się, jak wygląda oryginalny kadr komiksu z zadania nr 1. Kliknij na niebieski punkt widoczny na ilustracji.
Za pomocą linii ruchu można pokazywać przemieszczanie różnych obiektów na wiele sposobów. Przykładowo obiekt zostaje rozmazany lub zwielokrotniony, lub pozostaje ostry, a tło, na jakim się porusza, jest rozmazane.
Inna wersja zadania
Przekonaj się, jak wyglądają oryginalne kadry z komiksów umieszczonych w zadaniu nr 3. Kliknij w dowolną ilustrację.
Przedstawienie ruchu w komiksie europejskim
Komiksy europejskie są bardziej statyczne niż amerykańskie czy japońskie. Nawet gwałtowne sceny są wyrażane głównie przez dynamiczny układ postaci, ich gestykulację, mimikę twarzy, w mniejszym stopniu przez zastosowanie linii ruchu. Dobrze ilustruje to poniższy fragment komiksu z serii Thorgal.
We wszystkich komiksach ruch podkreślany jest przez takie elementy formalne jak:
onomatopejeonomatopeje,
znaki ikoniczneznaki ikoniczne.
Żywiołowy charakter bójki prezentowanej na poniższej ilustracji ukazano za pomocą linii ruchu, ale i onomatopei oraz znaków ikonicznych. Najedź kursorem na zaznaczone punkty, a zobaczysz, co jest onomatopeją, a co znakiem ikonicznym.
Inna wersja zadania
Aby wyobrazić sobie narastający pęd galopującego konia, którego dosiada bohater tego komiksu Thorgal, pomoże Ci w tym poniższa interaktywna ilustracja.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dgg4Tqzdv
Niekiedy ruch w komiksach jest ukazywany w bardzo umowny sposób. Pomagają w tym znaki ikoniczne, na przykład strzałki oznaczające na mapie trasę podróży bohaterów komiksu.
Inna wersja zadania
Inna wersja zadania
W komiksie z serii Corto Maltese został ukazany proces stopniowego zawalania się budynku. Na ilustracjach prezentowanych poniżej uporządkuj kadry we właściwej kolejności przesuwając kafle w pionie.
(G), (C), (D), (F), (C), (H), (B), (F), (A), (E), (B), (E), (H), (A), (D), (G)
1 - ............
2 - ............
3 - ............
4 - ............
5 - ............
6 - ............
7 - ............
8 - ............
Ukazanie w komiksie ruchu związanego z oddziaływaniem zjawisk atmosferycznych
Rysownicy komiksów ukazują także ruch związany z oddziaływaniem różnych zjawisk przyrodniczych, tak jak na zamieszczonych niżej kadrach.
Inna wersja zadania
W komiksie 300 amerykański rysownik Frank Miller opowiada o bitwie pod Termopilami. W jednym z kadrów narysował greckich wojowników idących w równych, zwartych szeregach. Powstało w ten sposób wrażenie zgodnego, niepowstrzymanego ruchu bohaterskich Spartan.
Dokończ zdanie, wybierając właściwą odpowiedź spośród podanych propozycji.
Ruch Spartan w kadrze komiksu 300 najlepiej opisuje określenie:
- ruch jednostajny
- ruch rytmiczny
- ruch chaotyczny
- ruch swobodny
Niekiedy ruch w komiksach jest bardzo stonowany, prawie niewidoczny. Wtedy służy oddaniu ogólnej atmosfery opowieści. Dobrze ilustruje to poniższa strona z komiksu, w której czytelnik może śledzić powolne zmiany w pejzażu – od poruszających się delikatnie traw, po szeroki horyzont pełen przesuwających się po niebie chmur. Zastosowanie takiego zabiegu umożliwiło oddanie atmosfery pełnej melancholii, a nawet osamotnienia.
Przyjrzyj się zaprezentowanej poniżej stronicy komiksu 5 liczba doskonała. Również w tym wypadku ruch wywoływany przez morski wiatr został pokazany w bardzo dyskretny sposób i miał służyć uzyskaniu określonego nastroju. Zastanów się, jakie emocje mogły towarzyszyć wędrującemu po plaży mężczyźnie.
Więcej na temat komiksu możesz dowiedzieć się z E‑materiału Przedstawianie upływu czasu w komiksie.
Słownik pojęć
w komiksie to najmniejsza część czasowo‑przestrzenna narracji komiksowej.
to obrazy, w których celowo zestawione obok siebie obrazki (ujęte w kadry) tworzą spójną i logiczną narrację, wzajemnie się dopełniając. Narracje zbudowane z obrazów sekwencyjnych wymagają od odbiorcy, aby czytał je kadr po kadrze, a następnie żeby sam dookreślał ich sens.
inaczej wyrazy dźwiękonaśladowcze. Są to opracowane graficznie wyrazy, które imitują swym brzmieniem zjawiska, dźwięki wydawane przez jakiś obiekt. Zadaniem onomatopei w komiksie jest pomóc czytelnikowi lepiej wyobrazić sobie daną sytuację lub nastrój określonej sceny.
to konwencjonalne znaki umieszczane w narracji komiksowej pozwalające w umowny sposób, w graficznej formie przekazać czytelnikowi dodatkowe informacje, na przykład na temat stanów psychicznych postaci (gniew symbolizują błyskawice, zamroczenie gwiazdki unoszące się wokół głowy, miłość serduszka itp.).
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Szyłak J., Komiks w kulturze ikonicznej XX wieku, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999