Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R11rcROdd5uXi1

Przedwiośnie romantyzmu u schyłku twórczości Beethovena

Ważne daty

1770–1827 – lata życia Ludwiga van Beethovena

1810 – powstanie Dla Elizy Bagatela a‑moll

1816 – cykl pieśni Do dalekiej ukochanej

1820Missa Solemnis D‑dur op. 123 - Msza uroczysta

1824 – pierwsze wykonanie IX Symfonii d‑moll op. 125

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

R19PEB9SSGYyp1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
6. Klasycyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:
h) odmienność późnej twórczości Ludwiga van Beethovena jako prekursora romantyzmu,
i) zmiany w cyklu sonatowym dokonane przez Ludwiga van Beethovena i ich przykłady;
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Ludwig van Beethoven);
7. Romantyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:
a) rozumie związki muzyki Ludwiga van Beethovena z początkami romantyzmu.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.

Nauczysz się

przedstawiać postać kompozytora;

charakteryzować twórczość Beethovena;

wymieniać najważniejsze dzieła Beethovena z końcowego okresu jego życia;

określać zmiany zachodzące w twórczości kompozytora.

Ludwig van Beethoven

Rb376VSKr7OtA
Ludwig van Beethoven, online-skills, CC BY 3.0

Ludwig van Beethoven to niemiecki kompozytor i pianista, najmłodszy z trzech wielkich klasyków wiedeńskich. Pochodził z rodziny flamandzkiej osiadłej w Niemczech w pierwszej połowie XVIII w. Naukę muzyki rozpoczął u ojca – Johanna, później kształcił go Johann Gottlieb Neefe.

R19Fe8hEWuRIc1
Dom, w którym urodził się Ludwig van Beethoven, online-skills, CC BY 3.0

Po raz pierwszy udał się do Wiednia w 1787 r., poznał przy tej okazji W. A. Mozarta. Śmiertelna choroba matki spowodowała konieczność szybkiego powrotu Beethovena do Bonn i wzięcia na siebie obowiązku utrzymania rodziny. Ponownie udał się do Wiednia – tym razem na stałe – w 1792 r. Tutaj kontynuował naukę kompozycji między innymi u Josepha Haydna i Antonio Salieriego. W Wiedniu zdobył sławę jako wirtuoz fortepianu, obdarzony nadto wybitnym talentem improwizatorskim.

RJlGtb1NGy3gk1
Carl Schloesser, „Ludwig van Beethoven przy pracy”, 1890 r., kolekcja prywatna, alamy.com, CC BY 3.0

Gdy sława i popularność Beethovena zaczęły wykraczać poza kręgi wiedeńskie, wystąpiły u niego pierwsze symptomy głuchoty. Choroba stała się powodem załamania nerwowego, a nawet myśli o samobójstwie, jak wyznał w swoim tzw. testamencie heiligensztadzkim z 1802 r. Podjąwszy ostatecznie decyzję o przyszłości i poświęceniu się twórczości, Beethoven wkroczył w okres niebywałego rozwoju i niezwykle intensywnej pracy. Uznanie, jakim wówczas cieszyła się jego twórczość, było tak wielkie, iż w 1809 r. grupa mecenasów przyznała mu dożywotnią rentę umożliwiającą pozostanie w Wiedniu i poświęcenie się wyłącznie pracy twórczej. Narastająca głuchota pozwalała kompozytorowi tylko na ograniczony kontakt z otoczeniem za pomocą tzw. zeszytów konwersacyjnych, służących do zapisywania pytań i odpowiedzi. Beethoven umarł mając lat 56.

R10aHBmJ2sEN61
Grób Beethovena w Wiedniu, online-skills, CC BY 3.0

Twórczość Beethovena łączy w sobie elementy klasyczne z romantycznymi. Z jednej strony przez większą część życia nawiązywał do dokonań swoich poprzedników — przejął formy klasyczne wykształcone przez Haydna i Mozarta – sonaty, symfonie, kwartety smyczkowe itp. Niemal wszystkie jego utwory, poza ostatnimi opusami, zachowały klasyczną formę. Początkowo nawiązywał do tradycyjnej techniki i wzorów, zaś później zaczął traktować formy bardziej swobodnie i wytworzył odrębny, indywidualny styl. Z drugiej strony Ludwig van Beethoven nie posunął się jednak w wielu kwestiach tak daleko, jak pierwsi romantycy: Franciszek Schubert, Robert Schumann czy Franciszek Liszt. Zawsze zachowywał równowagę ekspresji i idei z formą muzyczną; nie rozwinął na taką skalę centralnych gatunków romantyzmu — liryki wokalnej i miniatury fortepianowej.

Symfonie

Pierwsze dwie symfonieSymfoniasymfonie stylistycznie nawiązują do typowej tradycji muzyki klasycznej, wykazują jeszcze wpływy Haydna i Mozarta. Równocześnie jednak zauważalne są już w nich wyraźnie indywidualne cechy stylu Beethovena. Z cech tradycyjnych, typowo klasycznych, wymienić należy czteroczęściowy schemat cyklu, klasyczną budowę i proporcje, stosowanie menueta jako trzeciej części cyklu sonatowego. Pierwsze symfonie Beethovena miały pogodny charakter, a obsadę wykonawczą stanowił kwintet smyczkowy, bez wyodrębnionej partii basu.

Pierwszym przełomowym dziełem symfonicznym Beethovena okazała się III Symfonia Es‑dur Eroica, początkowo dedykowana Bonapartemu jako bohaterowi rewolucyjnej Francji. Jednakże po koronacji Napoleona na cesarza, Beethoven zrezygnował z pierwotnej dedykacji, poświęcając symfonię pamięci bohatera. Te zewnętrzne okoliczności wpłynęły na heroiczny, energiczny wyraz utworu. Nie jest to jednak typowa programowa symfonia. Nie ma ona przedstawiać, ilustrować, lecz tylko ogólnie określa nastrój i charakter.

Za bardzo ważne dzieło Beethovena uznawana jest także V Symfonia c‑moll op. 67 nazywana Symfonią losu, która powstawała na przestrzeni lat 1804‑1808. Dzieło uznawane jest za jedno z największych osiągnięć Beethovena oraz za najlepiej rozpoznawalne, dzięki słynnemu motywowi losu. Dzieło ma czteroczęściową budowę:

  • cz. 1 - Allegro con brio

  • cz. 2 - Andante con moto

  • cz. 3 - Scherzo. Allegro

  • cz. 4. Allegro

RipQjLccYcxZJ
Utwór muzyczny: Ludwig van Beethoven, V Symfonia c-moll op. 67, motyw losu. Fragment ma gwałtowny charakter, grany przez orkiestrę symfoniczną

Kolejne dzieło odmieniające oblicze symfonii to Symfonia VI F‑dur Pastoralna – utwór programowy, o nietypowej pięcioczęściowej budowie. Jej kolejne części posiadają tytuły związane ze zjawiskami przyrody:

  • cz. 1 - Obudzenie się pogodnych uczuć z chwilą przybycia na wieś

  • cz. 2 - Scena nad strumykiem

  • cz. 3 - Zabawa wiejska

  • cz. 4 - Burza

  • cz. 5 - Pieśń pasterska. Radosne i dziękczynne uczucia po burzy.

R1EGUPnT3RZnn1
Joseph Karl Stieler, „Portret Ludwiga van Beethovena”, 1820 r., Beethoven-Haus, Bonn, wikimedia.org, domena publiczna
R1KjK1WENvC1a
Film edukacyjny pt. „IX Symfonia Beethovena”. W celu obejrzenia filmu należy wcisnąć przycisk Play/Pause.. IX symfonia d-moll. Kompozytor zerwał tu ze schematycznym następstwem części, wprowadzając na drugim miejscu Scherzo, a dopiero na trzecim Adagio. W czwartej zaś części do orkiestry dołączył głosy wokalne(czterogłosowy chór i czterech solistów. Głosy wokalne często charakteryzują się stosunkowo trudnymi partiami. Beethoven nie liczył się bowiem z możliwościami głosu ludzkiego, traktując go niekiedy w sposób instrumentalny. IV część IX Symfonii jest właściwie kantatą do tekstu Ody do radości F. Schillera. W symfonii tej mamy do czynienia z integralnością formy cyklicznej, o czym świadczy wprowadzenie syntetycznego finału (cytaty głównych tematów poprzedniej części pojawiają się w IV części, przed wprowadzeniem głosów wokalnych). W dalszej części filmu prezentowany jest koncert Chicago Symphony Orchestra, Riccardo Muti (dyrygent). Koncert odbył się z okazji 191 rocznicy powstania IX Symfonii, odbył się 7 maja 2015 roku w Chicago Symphony Center Stany Zjednoczone.

Te innowacje na gruncie symfoniki stały się niezwykle inspirujące dla następnych pokoleń kompozytorów. Nawiązywać do nich będą zwłaszcza kompozytorzy doby romantyzmu, między innymi Robert Schumann, Franz Schubert czy Gustav Mahler.

Pieśni

Także w pieśniach Beethovena zauważalne są już pewne przejawy romantyzmu, przede wszystkim dążenie do wyrażenia osobistych, subtelnych uczuć – kompozytor stosował melodykę przepojoną w silnym stopniu pierwiastkiem uczuciowym. Partia fortepianu nie ograniczała się tylko do akompaniamentu, ale często zajmowała równorzędne miejsce w stosunku do głosu wokalnego. Beethoven dążył także do ujęcia kilku pieśni w jeden cykl, np. cykl pt. Do dalekiej ukochanej, co popularne było w okresie romantyzmu. Chętnie stosował inspiracje pieśnią ludową, np. szkockie, irlandzkie, walijskie pieśni ludowe na głos z towarzyszeniem instrumentalnym.

RbGXMjsr3dwv7
Ludwig van Beethoven, manuskrypt bagateli „Dla Elizy”, ok. 1810 r., http://omifacsimiles.com/, CC BY 3.0

Beethoven pisał także utwory kameralne oraz fortepianowe, z których największe znaczenie mają sonaty.

RhPIziOcoyr0W1
Utwór muzyczny: Ludwig van Beethoven – „Sonata c-moll” op. 13 cz. I (Patetyczna). W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza.
R1ETywxmuSt3f1
Utwór muzyczny: „Sonata cis-moll” op. 27 nr 2 cz. I (Księżycowa). W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza.

Szczególne znaczenie zyskały zbiory bagatel – miniatur fortepianowych, wśród których mamy niezwykle popularne Dla Elizy.

R2sUmYiLkmJw81
Utwór muzyczny: Ludwik van Beethoven – bagatela „Dla Elizy”. W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza.

Twórczość Beethovena w znacznej części należy stylistycznie do okresu klasycyzmu. Beethoven był jednak twórcą rewolucyjnym, potrafił przezwyciężyć XVIII‑wieczne konwencje formalno‑wyrazowe, dając na to miejsce propozycje nowe, w pełni rozwinięte w XIX w.

Jego dzieła wywarły ogromny wpływ na kulturę muzyczną XIX i XX w., oddziałując na wielu kompozytorów, a nadto kształtując gusty muzyczne całych pokoleń, dla których symfonie, koncerty czy sonaty Beethovena – należąc do najczęściej wykonywanych utworów – stały się wzorem muzyki.

Zadania

RPyuBABqCDqax1
Utwór muzyczny: Beethoven – V Symfonia cz. I - motyw losu. W celu wysłuchania utworu należy kliknąć w szary trójkąt umieszczony w lewym dolnym rogu odtwarzacza.
R4CVefYGhS3ks
Ćwiczenie 1
Wysłuchaj nagrania. W którym z utworów Beethovena odnaleźć można ten znany motyw? Możliwe odpowiedzi: 1. Dla Elizy, 2. IX Symfonia, 3. V Symfonia
RW1aqog1DbmgM
Ćwiczenie 2
Co utrudniało Beethovenowi swobodne komponowanie? Możliwe odpowiedzi: 1. zakazy władzy, 2. głuchota, 3. ślepota
R1YkesRTFqNFX
Ćwiczenie 3
Dopasuj cechy twórczości Beethovena do odpowiedniej epoki. Klasycyzm Możliwe odpowiedzi: 1. Stosowanie form takich jak sonata, symfonia, koncert. 2. Kształtowanie formy według własnej wizji artystycznej. 3. Wzmożony emocjonalizm. Romantyzm Możliwe odpowiedzi: 1. Stosowanie form takich jak sonata, symfonia, koncert. 2. Kształtowanie formy według własnej wizji artystycznej. 3. Wzmożony emocjonalizm.
RJVLg8RPga0CR
Ćwiczenie 4
Który z gatunków zastąpił klasycznego menueta w cyklu sonatowym Beethovena? Możliwe odpowiedzi: 1. fuga, 2. wariacje, 3. scherzo
R4EGuhH6MxtUG
Ćwiczenie 5
Wskaż, które z form i gatunków mają w twórczości Beethovena ogromne znaczenie. Możliwe odpowiedzi: 1. sonaty, 2. bagatele, 3. duety fortepianowe
Ćwiczenie 6

Uzupełnij informacje o fragmencie wysłuchanego utworu.

R1IRCSp5WI8xg
RbOEDZWm3BhFs
Wskaż nazwę Sonaty c-moll op. 13, Ludwiga van Beethovena.
RB0h8ek0jDWzI
Ćwiczenie 7
W IX Symfonii Beethoven wprowadził nietypowego dla symfonii wykonawcę, jest to? Możliwe odpowiedzi: 1. zespół jazzowy, 2. balet, 3. chór

Słownik pojęć

Allegro sonatowe
Allegro sonatowe

Utwór muzyczny lub część utworu cyklicznego, najczęściej sonaty, utrzymany w szybkim tempie (allegro) i mający formę sonatową.

Bagatela
Bagatela

Krótki utwór instrumentalny, najczęściej fortepianowy, o pogodnym nastroju, niekiedy tanecznym charakterze.

Faktura
Faktura

Sposób połączenia elementu melodycznego z harmonicznym, a także rodzaj użytych przez kompozytora środków właściwych danej technice instrumentalnej lub wokalnej.

Scherzo
Scherzo

3‑częściowa forma instrumentalna, zwykle w metrum trójdzielnym, szybkim tempie i żartobliwym charakterze.

Symfonia
Symfonia

orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie; od czasów IX Symfonii Beethovena powstawać zaczęły także symfonie wokalno‑instrumentalne.

Źródło: encyklopedia.pwn.pl

Galeria zdjęć

Biblioteka muzyczna

RhPIziOcoyr0W1
R1ETywxmuSt3f1
R2sUmYiLkmJw81
RPyuBABqCDqax1
Przewiń
Głośność