Ważne daty
1812 – powstanie Towarzystwa Miłośników Muzyki w Wiedniu
1842 – powstanie Orkiestry Filharmoników Wiedeńskich
1842 – powstanie The New York Philharmonic Orchestra
1870 – otwarcie budynku Musikverein w Wiedniu
1875‑1898 – Hans Richter dyrektorem Filharmoników Wiedeńskich
1882 – powstanie Orkiestry Filharmoników Berlińskich
1882‑1887 – Ludwig von Brenner dyrektorem Filharmonii Berlińskiej
1887‑1892 – Hans Guido von Bülow dyrektorem Filharmonii Berlińskiej
1888 – powstanie budynku Concertgebouw w Amsterdamie
1900 – pierwsze tournée zagraniczne Filharmoników Wiedeńskich – koncert podczas Światowej Wystawy w Paryżu pod batutą Gustava Mahlera
1904 – założenie The London Symphony Orchestra
1917 – pierwsze nagrania zrealizowane przez The New York Philharmonic Orchestra
1921 – początek współpracy The London Symphony Orchestra z wytwórnią Columbia Gramophone Company
1939 – pierwszy koncert noworoczny w Musikverein wykonany przez Wiener Philharmoniker
1956‑1989 – Herbert von Karajan dyrektorem Filharmonii Berlińskiej
1960‑1963 – wzniesienie budynku Filharmonii Berlińskiej według projektu niemieckiego architekta Hansa Scharouna
1969 – Leonard Bernstein otrzymał dożywotni tytuł dyrygenta‑laureata Filharmonii Nowojorskiej
1982 – Barbican Centre w Londynie siedzibą The London Symphony Orchestra
1988 – nadanie przymiotnika „Royal” słynnej Orkiestrze Concertgebouw z Holandii przez królową Beatrycze
1990‑2002 – Claudio Abbado dyrektorem Filharmonii Berlińskiej
1996 – wydanie płyty przez Filharmoników Nowojorskich, stanowiącej debiut dyrygencki Leonarda Bernsteina, z 1943 r.
2009‑2010 – Filharmonicy Nowojorscy udostępnili nagrania własnych koncertów dla portalu iTunes Pass dla muzyki klasycznej
2010 – europejskie tournée koncertowe Filharmoników Nowojorskich (w tym do Polski)
2012 – zamówienie utworu u Krzysztofa Pendereckiego w związku z 200. rocznicą założenia wiedeńskiego Musikverein
2002‑2018 – Sir Simon Rattle dyrektorem Filharmonii Berlińskiej
2016‑2017 – John Adams kompozytorem‑rezydentem Filharmonii Berlińskiej
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np. dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno‑teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz.
rozpoznawać najsłynniejsze orkiestry świata;
określać ramy czasowe działalności tych orkiestr;
przyporządkować orkiestry do budynków w których się mieszczą.
Wprowadzenie do tematu
Na świecie od wielu lat działa wiele wybitnych orkiestr symfonicznych. Jednak warto zapoznać się z informacjami dotyczącymi tych najsłynniejszych, które reprezentują najwyższy poziom artystyczny. W różnych rankingach, przeprowadzanych przez krytyków muzycznych (m. in. wg brytyjskiego magazynu muzycznego Gramophone), figurują te same nazwy słynnych orkiestr, utrzymujące się na podium przez dziesięciolecia, a wśród nich: Berliner Philharmoniker, Wiener Philharmoniker, The London Symphony Orchestra, The New York Philharmonic Orchestra czy The Royal Concertgebouw Orchestra.
Wokół działalności Berliner Philharmoniker
Orkiestra Filharmoników Berlińskich jest uznawana za jedną z najsłynniejszych i najlepszych na całym świecie. Jej historia sięga 1882 r., ale obecną nazwę Berliner Philharmoniker, zaczęto stosować dopiero pięć lat później. Co kilka lub kilkanaście lat wybierany jest nowy dyrektor Filharmonii Berlińskiej. Do tej pory słynną orkiestrą kierowało wielu wybitnych artystów, wśród nich początkowo – Ludwig von Brenner i Hans Guido von Bülow, a w wieku XX i XXI wielu utalentowanych dyrygentów, wśród których warto wskazać: Herberta von Karajana, Claudio Abbado oraz Sir Simona Rattle’a (2002–2018). Sir Simona Rattle’a od nowego sezonu artystycznego zastąpi dyrygent pochodzenia rosyjskiego Kirył Petrenko. Wśród muzyków orkiestry Filharmonii Berlińskiej znajdują się przedstawiciele kilkunastu różnych narodowości, w tym także kilkoro Polaków – skrzypkowie: koncertmistrz Daniel Stabrawa i Krzysztof Polonek oraz kontrabasiści: Stanisław Pająk i Janusz Widzyk. Znakomitym pomysłem było utworzenie, działającej przy Filharmonii Berlińskiej, Karajan‑Akademie der Berliner Philharmoniker. Młodzi stypendyści tej organizacji, wśród nich także Polacy, m. in. kontrabasista Piotr Zimnik, puzonista Wojciech Jeliński czy flecistka Zofia Neugebauer, mają okazję by kształcić się u boku mistrzów uczęszczając na lekcje indywidualne do artystów grających na co dzień w Orkiestrze Filharmoników Berlińskich. Artyści młodego pokolenia mają także okazję do prezentowania swych umiejętności w trakcie koncertów solowych, kameralnych i orkiestrowych wraz z innymi stypendystami oraz z Orkiestrą Filharmoników Berlińskich.
Artyści Filharmonii Berlińskiej poza regularną działalnością koncertową mają w swym dorobku niezwykle wiele wydań płytowych, realizowanych przede wszystkim dla wytwórni Deutsche Grammophon. Regularnie współpracują z wybitnymi kompozytorami – w ostatnich sezonach koncertowych niezwykle często wykonując utwory niemieckiego kompozytora Wolfganga Rihma czy amerykańskiego twórcy Johna Adamsa (kompozytora‑rezydenta w sezonie artystycznym 2016/2017). Warto też podkreślić, iż Filharmonia Berlińska poszła z „duchem czasu” i wprowadziła możliwość wirtualnego śledzenia koncertów symfonicznych za sprawą portalu internetowego Digital Concert Hall, gdzie można obejrzeć koncerty organizowane „na żywo”, ale także uzyskać dostęp do niezwykle bogatej i różnorodnej bazy koncertów archiwalnych.
Słynny budynek Filharmonii Berlińskiej został wzniesiony w latach 1960–1963 według projektu niemieckiego architekta Hansa Scharouna. Od początku budowla wzbudzała wiele kontrowersji (m. in. sprzeciw Paula Hindemitha, ale z kolei zachwyt Herberta von Karajana) w związku z tym, że znacznie odbiegała od wzorców tradycyjnych sal koncertowych, które miały kształt prostokątny z podwyższonym podestem dla orkiestry. Projekt Scharouna, przedstawiciela nurtu Neues Bauen (Nowe budownictwo) był unikatowy – budowla miała być asymetryczna i na dodatek z miejscem dla orkiestry wyznaczonym pośrodku widowni, która otacza artystów występujących na koncertach, bo jak twierdził architekt: Muzyka powinna znajdować się w centrum.
Obecnie uważa się, że sale koncertowe tzw. Circus Karajani, mają znakomitą akustykę, która przez wiele lat była dopracowywana.
Reprezentanci „miasta sztuki” – Wiener Philharmoniker
Wiener Philharmoniker to jedna z najbardziej znaczących orkiestr symfonicznych na świecie. Słynną siedzibą Wiener Philharmoniker jest Musikverein, czyli „Wiedeńskie Towarzystwo Muzyczne”. Otwarcie słynnego budynku, zaprojektowanego przez Theophila von Hassena w stylu neoklasycznym, odbyło się w 1870 r., a sam teren do budowy ważnego w historii muzyki budynku został wyznaczony przez cesarza Franciszka Józefa I już w 1863 r. Samo powstanie Towarzystwa Miłośników Muzyki w Wiedniu (Gesellschaft der Musikfreunde) datuje się na okres wcześniejszy – na rok 1812, a jego założycielem był librecista, prawnik i reżyser teatralny Joseph Sonnleithner. Koncerty Wiener Philhamoniker odbywają się regularnie w słynnej Großer Musikvereinssaal, zwanej Goldener Saal, czyli Złotą Salą. Sala koncertowa o następujących wymiarach: 49 metrów długości, 19 metrów szerokości, 18 metrów wysokości, uważana jest za jedną z najlepiej zaprojektowanych na świecie, może pomieścić aż 1744 siedzących słuchaczy i ma 300 miejsc stojących. To właśnie w tym pięknym miejscu od rozpoczęcia II wojny odbywają się rozsławione koncerty noworoczne. W ich trakcie dominuje repertuar złożony z kompozycji stworzonych przez rodzinę Straussów, poza Orkiestrą Wiedeńczyków występuje z tej okazji również zespół baletowy Opery Wiedeńskiej.
Członkowie słynnej orkiestry wybierani są spośród znakomitego zespołu Opery Wiedeńskiej. Jednak nie każdy artysta Opery Wiedeńskiej staje się automatycznie członkiem Wiener Philharmoniker. Proces ten poprzedzają różne procedury: artyści mogą ubiegać się o to członkostwo w Stowarzyszeniu Orkiestry Filharmoników Wiedeńskich w demokratycznych wyborach dopiero po trzech latach od dostania się do zespołu orkiestry Opery Wiedeńskiej. Wśród artystów obecnie pracujących w znanej orkiestrze znajdują się przedstawiciele różnych narodowości, w tym także Polacy, m. in. utalentowani kontrabasiści Jerzy Dybał i Bartosz Sikorski.
Początki jednej z najlepszych orkiestr na świecie wiążą się z działalnością niemieckiego dyrygenta, organisty i kompozytora Otto Nicolai, który uznawany jest za założyciela Wiener Philharmoniker. W 1842 r. dyrygent zapoczątkował koncerty filharmoniczne Opery Cesarskiej w Wiedniu. Od tego czasu orkiestrą kierowali znakomici dyrygenci. Wśród tych pierwszych współpracujących na stałe z Wiedeńczykami, warto wymienić Hansa Richtera (w latach 1875–1898 poprowadził blisko 250 koncertów!) i Gustava Mahlera (za czasów tego wybitnego kompozytora i dyrygenta Wiedeńczycy po raz pierwszy wyjechali na tournée zagraniczne i wystąpili podczas Światowej Wystawy w Paryżu w 1900 r.). Wśród słynnych dyrygentów XX i XXI w. znajdują się nazwiska najwybitniejszych artystów na świecie, m. in. Arturo Toscanini, Richard Strauss, Walerij Giergijew, Nikolaus Harnoncourt, Pierre Boulez, John Eliot Gardiner, Daniel Barenboim czy Zubin Mehta.
Warto wiedzieć, że polskim kompozytorem, którego utwory niejednokrotnie były wykonywane w Musikverein w Wiedniu, jest Krzysztof Penderecki. Dużym zaszczytem dla kompozytora było zamówienie utworu w związku z uczczeniem 200. rocznicy założenia wiedeńskiego Musikverein. Krzysztof Penderecki specjalnie na tą okazję stworzył utwór – Concerto doppio per violino, viola e orchestra, którego prawykonanie odbyło się w 2012 r.
Jednak już w wieku XIX i na początku XX Filharmonicy Wiedeńscy współpracowali z wybitnymi kompozytorami, których utwory były przez nich prezentowane, m. in. z Johannesem Brahmsem, Ferencem Lisztem, Antonem Brucknerem, Richardem Straussem czy Richardem Wagnerem.
Filharmonicy Wiedeńscy prezentują szlachetne brzmienie orkiestry nazywane Wiener Klang podczas licznych koncertów w Wiedniu, a także corocznych tournée koncertowych, m. in. w Nowym Jorku, Japonii oraz podczas Festiwalu Muzycznego w Salzburgu.
Życie artystyczne The London Symphony Orchestra
The London Symphony Orchestra to kolejna znakomita orkiestra znana na całym świecie. Jej siedziba mieści się w Barbican Centre w Londynie od 1982 r. Barbican Centre to największe centrum sztuki w Europie, w którym koncentruje się życie artystyczne Londynu. Odbywają się tam nie tylko koncerty muzyki poważnej i rozrywkowej, ale także wystawy sztuki, pokazy filmów i spektakle teatralne. W tym samym miejscu można skorzystać z biblioteki czy różnych restauracji. Barbican Centre jest nie tylko siedzibą The London Symphony Orchestra, ale także BBC Symphony Orchestra i Royal Shakespeare Company.Royal Shakespeare Company.
Koncerty Londyńczyków odbywają się regularnie w sali koncertowej Barbican Hall, która może pomieścić aż 1943 słuchaczy.
Wśród artystów The London Symphony Orchestra znajdują się najlepsi muzycy, wybierani spośród kilkuset kandydatów na jedno miejsce. Aby uzyskać stały kontrakt w orkiestrze niejednokrotnie trzeba starać się o takie stanowisko przez wiele lat, wykazując się nie tylko działalnością w samej orkiestrze, ale także solową i kameralną aktywnością artystyczną. Wpływ na ostateczną decyzję dotyczącą przyjęcia nowych muzyków czy wyboru nowych dyrygentów podejmuje cały „stały” zespół orkiestrowy, podobnie jak w przypadku Berliner Philharmoniker czy Wiener Philharmoniker. Wśród członków The London Symphony Orchestra, znajdują się również Polacy – jest nią utalentowana skrzypaczka Iwona Muszyńska. Wielu innych polskich artystów także miało okazję współpracować z jedną z najlepszych orkiestr na świecie, wśród nich dyrygent Michał Dworzyński, który odbył w niej staż asystencki. Znana jest jego następująca wypowiedź o znakomitej orkiestrze:
Przez dwa lata pracowałem z LSO, będąc na stażu asystenckim w tej orkiestrze. Miałem okazję dyrygować nawet abonamentowym koncertem w sali Barbican. Była to wspaniała przygoda z zespołem na najwyższym światowym poziomie. Muzycy LSO mają specyficzny etos pracy – w Anglii orkiestry od dawna same musiały zarabiać na siebie, dlatego bardzo szybko i efektywnie pracowały. LSO przygotowana jest do pracy zawsze perfekcyjnie. To niezwykle elastyczny zespół, który bezbłędnie dostosowuje się do wizji dyrygenta (…).
Na marginesie warto pamiętać, że utwory polskich kompozytorów są niezwykle cenione przez najwybitniejsze orkiestry londyńskie. W 2014 r. w Londynie z udziałem innej znakomitej orkiestry – London Philharmonic Orchestra, odbyło się prawykonanie IV Symfonii Henryka Mikołaja Góreckiego Tansman Epizody op. 85.
Członkowie Orkiestry Londyńczyków prowadzą bardzo aktywną działalność koncertową, fonograficzną (posiadają własną firmę płytową LSO Live), a także edukacyjną, wspieraną przez sponsora orkiestry, którym jest szwajcarski bank UBS.
Warto wiedzieć, że słynna orkiestra została założona w 1904 r., a jednym z pierwszych dyrygentów nią kierujących był Edward Elgar, także utalentowany brytyjski kompozytor. The London Symphony Orchestra jest pionierem w historii muzyki XX w. ze względu na kilka obszarów działalności artystycznej – była pierwszą orkiestrą europejską, która odbyła tournée artystyczne do Stanów Zjednoczonych oraz jako pierwsza orkiestra symfoniczna działała na polu fonografii, współpracując od 1921 r. z wytwórnią Columbia Gramophone Company. Nie sposób nie wspomnieć nazwisk znakomitych kompozytorów, których dzieła orkiestra wielokrotnie prezentowała, wśród nich: Siergieja Rachmaninowa, Siergieja Prokofiewa czy Aarona Coplanda. Orkiestra promuje także współczesnych kompozytorów, m. in. utalentowanego twórcę Thomasa Adèsa. Głównym dyrygentem orkiestry jest obecnie Sir Simon Rattle, ale w latach poprzednich zespołem kierowało również wielu uzdolnionych artystów, m. in. sir Colin Davis, Daniel Harding, John Eliot Gardiner czy Valery Gergiev.
Najstarsza orkiestra symfoniczna w Stanach Zjednoczonych
W rankingach najlepszych światowych orkiestr dominują zespoły działające w Europie, jednak odnaleźć można także kilka orkiestr amerykańskich, wśród nich: Metropolitan Opera Orchestra, San Francisco Symphony Orchestra, Boston Symphony Orchestra, Los Angeles Philharmonic, Chicago Symphony Orchestra oraz The New York Philharmonic Orchestra.
The New York Philharmonic Orchestra to najstarsza orkiestra symfoniczna działająca w Stanach Zjednoczonych i jedna z najstarszych na całym świecie, którą w 1842 r. założył amerykański dyrygent i skrzypek Ureli Corelli Hill (1802‑1875). Pierwszy koncert w historii tej słynnej orkiestry odbył się w roku powstania przed 600‑osobową publicznością, a działalność zainaugurowała V Symfonia Ludwiga van Beethovena. Od początku istnienia orkiestrą kierowało wielu znakomitych dyrygentów, wśród których warto wymienić następujące nazwiska: w wieku XIX – Theodore Eisfeld, Carl Bergmann czy Theodore Thomas, a od ubiegłego stulecia m. in.: Gustav Mahler, Arturo Toscanini, Leonard Bernstein, Pierre Boulez, Zubin Mehta. Obecnie funkcję dyrektora Orkiestry Filharmonii Nowojorskiej sprawuje holenderski dyrygent Jaap van Zweden.
Warto podkreślić, iż artystą, który w sposób szczególny zapisał się w historii znakomitej orkiestry, jest Leonard Bernstein, który otrzymał dożywotni tytuł dyrygenta‑laureata Filharmonii Nowojorskiej w 1969 r. Ten zaszczytny tytuł otrzymał również Zubin Mehta, który pełnił funkcję głównego dyrygenta Filharmonii Nowojorskiej przez najdłuższy okres – 13 lat.
Artyści znakomitej orkiestry poza intensywną działalnością koncertową, prowadzą także szereg działań edukacyjnych oraz regularnie, od 1917 r., nagrywają płyty – do tej pory aż około 1000 albumów. W 1996 r. Filharmonia Nowojorska wydała unikatową na skalę świata płytę stanowiącą debiut dyrygencki Leonarda Bernsteina z 1943 r. Kolejnym akcentem związanym z przedłużeniem działalności wszechstronnego artysty Leonarda Bernsteina jest współpraca słynnej Orkiestry z telewizją, gdzie regularnie nadawane są koncerty dla młodych adeptów sztuki, z cyklu Young People’s Concerts. Z kolei w radiu i na stronie internetowej Filharmoników Nowojorskich regularnie pojawiają się transmisje koncertów w programie The New York Philharmonic This Week.
Filharmonicy idą z duchem czasu – w sezonie artystycznym 2009/2010 udostępnili jako pierwszy zespół orkiestrowy nagrania własnych koncertów dla portalu iTunes Pass dla muzyki klasycznej.
Orkiestra Filharmonii Nowojorskiej regularnie koncertuje na różnych kontynentach. Warto wiedzieć, że odbyli także podróże artystyczne do Polski, m. in. w 2010 r. w ramach europejskiej trasy Europa/Jesień 2010 pod patronatem Credit Suisse pod batutą amerykańskiego dyrygenta Alana Gilberta.
Siedziba The New York Philharmonic Orchestra znajduje się w pobliżu Broadwayu – jest nią Avery Fisher Hall w Lincoln Center.
Muzyczna podróż do Amsterdamu – The Royal Concertgebouw Orchestra
Orkiestrą symfoniczną, która uznawana jest za najwybitniejszą na całym świecie według brytyjskiego magazynu muzycznego Gramophone (ranking z 2008 r.), jest The Royal Concertgebouw z Holandii. Jej charakterystyczna nazwa pochodzi od słowa Concertgebouw, co oznacza salę koncertową, która jest siedzibą tej słynnej orkiestry w Amsterdamie. Słynny budynek powstał 1888 r., a nad jego akustyką przez wiele lat pracował architekt A. L. Van Gendt. Z kolei pierwsze słowo z nazwy orkiestry – przymiotnik Royal zostało nadane słynnemu zespołowi przez byłą królową Niderlandów – Beatrycze w 1988 r.
Orkiestrą kierowało wielu słynnych dyrygentów. Pierwszym z nich był Eduard van Beinum (1900‑1951), który prowadził orkiestrę po II wojnie światowej. W kolejnych latach kierowali nią m. in. Bernard Haitink, Eugen Jochum, Riccardo Chailly, czy Mariss Jansons. Obecnie funkcję dyrektora sprawuje włoski dyrygent Daniele Gatti.
Wizerunki wybitnych dyrygentów współpracujących z najsłynniejszymi orkiestrami świata:
Krytycy muzyczni podkreślają niezwykle szlachetne brzmienie poszczególnych sekcji The Royal Concert‑gebouw Orchestra. Brzmienie grupy instrumentów smyczkowych określane jest jako aksamitne, dźwięk grupy instrumentów dętych blaszanych opisywany jest jako złoty, sekcji instrumentów dętych drewnianych jako wybitnie indywidualny, a sekcja perkusyjna ma znakomitą reputację na całym świecie.
Priorytetem wybitnej orkiestry jest promocja wartościowej muzyki klasycznej i romantycznej, ale także dzieł XX i XXI w. kompozytorów różnej narodowości, takich jak George Benjamin, Olivier Knussen, Tan Dun czy John Adams.
Artyści znakomitej orkiestry są także otwarci na współpracę z zespołami reprezentującymi muzykę rozrywkową, zacierając tym samym granice sztuki - znany jest m. in. album Fink Meets the Royal Concertgebouw Orchestra nagrany przez brytyjskiego muzyka Finka i znakomitą orkiestrę w 2013 r.
Zadania
Przeciągając podane elementy przyporządkuj nazwiska kompozytorów do nazw słynnych orkiestr, z którymi wielokrotnie współpracowali.
Wiener Philharmoniker, The London Symphony Orchestra, The New York Philharmonic Orchestra, Berliner Philharmoniker
Wolfgang Rihm | |
Gustav Mahler | |
Thomas Adès | |
Leonard Bernstein |
Opisz swoje wspomnienia z ostatniego koncertu, na którym byłeś w jednej z filharmonii w kraju lub za granicą. Wypisz następujące informacje: występujący artyści, repertuar i tematyka koncertu, własne refleksje (itp.).
Słownik pojęć
nowe budownictwo lub modernizm w Niemczech; współczesny prąd w niemieckiej architekturze, którego początek datuje się na rok 1907.
zespół dwudziestowiecznych różnych tendencji w sztuce, muzyce, literaturze i architekturze, nawiązujących do nurtu klasycznego lub baroku.
jeden z najsłynniejszych i największych brytyjskich zespołów teatralnych, w skład którego wchodzi około 700 pracowników.
nazwa ekspozycji prezentujących dorobek techniczny, naukowy, kulturalny różnych krajów; wystawy odbywają się co kilka lat w różnych miejscach świata.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl