Ważne daty
1758 – rozszerzone (dziesiąte) wydanie pracy szwedzkiego uczonego Karola LinneuszaKarola LinneuszaSystema Natūrae – data uznawana za wprowadzenie obowiązującego ze zmianami do dziś systemu klasyfikacji rodzajowej i gatunkowej (systematyki) zwierząt. Wszystkie nazwy w systemie Linneusza są łacińskie.
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
c) formy fleksyjne przymiotników deklinacji I – III,
f) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I – III oraz stopniowania nieregularnego następujących przymiotników: bonus, malus, parvus, magnus, multi,
g) zasady tworzenia i stopniowania przysłówków pochodzących od przymiotników deklinacji I – III.
tworzyć samodzielnie przysłówki w stopniu wyższym i najwyższym;
rozróżniać formy przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym;
wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim;
konstruować własne proste wypowiedzi w języku łacińskim;
nazywać po łacinie wybrane zwierzęta i niektóre cechy ich zachowania.
Prezentacja tematu - powtórzenie
Lekcja ma charakter powtórzeniowo‑utrwalający. Do tworzenia przysłówków od przymiotników w stopniu wyższym i najwyższym niezbędna jest znajomość zasad stopniowania przymiotników, przydatna też umiejętność tworzenia przysłówków w stopniu równym.
Przysłówki tworzone od przymiotników mają w stopniu wyższym postać identyczną ze stopniem wyższym wyjściowego przymiotnika w rodzaju nijakim, np.:
(brevis –e krótki) > brevius krótsze (Nom. sg. neutri) = krócej (przysłówek)
(longus –a –um długi) > longius dłuższe = dłużej
(ācer –cris –cre ostry) > acrius ostrzejsze = ostrzej.
W stopniu najwyższym przysłówki powstają tak samo, jak w stopniu równym II/I deklinacji, czyli przez zamianę końcówki rodzajowej przymiotnika (–us –a –um) na –ē, np.:
(brevis –e krótki) > brevissimus –a –um najkrótszy –a –e > brevissimē najkrócej
(longus –a –um długi) > longissimus –a –um najdłuższy –a –e > longissimē najdłużej
(ācer –cris –cre ostry) > acerrimus –a –um najostrzejszy –a –e > acerrimē najostrzej.
Prezentacja tematu - powtórzenie (c.d.)
Te same zasady obowiązują niezależnie od tego, czy przymiotnik stopniuje się regularnie, czy nie i czy przysłówek w stopniu równym jest typowy (od przymiotników II/I deklinacji zakończony na –ē), czy nietypowy (np. na –ō), np.:
st. równy | st. wyższy | st. najwyższy |
malus –a –um | pēior, pēius | pessimus –a –um |
bonus –a –um | melior, melius | optimus –a –um |
rārus –a –um | rārior, rārius | rārissimus –a –um |
parvus –a –um | minor, minus | minimus –a –um |
Przysłówki o nietypowym stopniowaniu:
st. równy | st. wyższy | st. najwyższy | uwagi |
multum | plūs | plūrimum | we wszystkich stopniach przysłówek = przymiotnik r. nijakiego |
saepē | saepius | saepissimē | nie istnieje odpowiedni przymiotnik |
diū | diūtius | diūtissimē | nie istnieje odpowiedni przymiotnik |
Zadania
Praca domowa
Wykorzystując przysłówki i nazwy zwierząt z lekcji, napisz kilka zdań o jednej z tych istot, porównując ją z prawdziwymi zwierzętami: czy je więcej czy mniej, czy żyje dłużej czy krócej, jak szybko się porusza itp.
Słowniki
Słownik pojęć
stopień przymiotnika oznaczający bardzo znaczne natężenie opisywanej cechy, ale bez porównania z jej natężeniem w innych obiektach; w łacinie nie ma odrębnych form, ale jest innym znaczeniem form stopnia najwyższego, np. wyraz maximus można rozumieć jako właściwy stopień najwyższy (superlātīvus): „największy” lub jako elativus: „bardzo wielki, przeogromny”.
ur. 23 V 1707, zm. 10 I 1778, szwedzki przyrodnik i lekarz.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
I. Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Warszawa 2012.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.