Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Wyobraź sobie ogromny teren pozbawiony roślinności. Obszar ten jest pokryty piaskiem unoszonym przez stale wiejący wiatr lub kamieniami. W dzień podłoże rozgrzewa się do takiej temperatury, że można na nim usmażyć jajko. Nocą jest tak zimno, że przydaje się ciepły koc. Tak wygląda Sahara – największa gorąca pustynia świata.

Już wiesz
  • jaki jest związek między wysokością Słońca nad horyzontem a klimatem;

  • że cykliczne zmiany temperatury mogą zachodzić zarówno w skali doby, jak i w skali roku.

Nauczysz się
  • opisywać, w jakich warunkach powstają pustynie;

  • omawiać warunki klimatyczne panujące na pustyni gorącej;

  • wykazywać istnienie związku między skrajnie niskimi opadami a niewielką ilością roślin i zwierząt na pustyniach.

iIm8NTNPXg_d5e230

1. Warunki klimatyczne na gorącej pustyni

Na obydwu półkulach w okolicach zwrotników występują szczególne warunki klimatyczne. Poza krótkim okresem, kiedy Słońce w południe zbliża się do zenitu i może zdarzyć się deszcz, panuje tu niemal ciągła susza. W ciągu dnia niebo jest bezchmurne, a temperatura powietrza wynosi nawet 50°C. Brak chmur i bardzo suche powietrze nie pozwalają na opady deszczu. W ciągu nocy ciepło szybko jest oddawane do atmosfery, dlatego tuż przed wschodem Słońca temperatura powietrza często jest ujemna. Mała ilość opadów i bardzo wysoka temperatura powietrza powodują szybkie parowanie i przesuszenie gruntu do znacznych głębokości. Wiejący stale wiatr może tworzyć wielkie piaszczyste wydmy. Od czasu do czasu mocno nagrzane masy powietrza szybko się wznoszą, powodując różnicę ciśnień i gwałtowny wiatr. W ten sposób powstaje burza piaskowa. W takich warunkach powstają duże obszary niemal pozbawione roślinności zwane pustyniamipustyniapustyniami. Nieco więcej roślin spotyka się na półpustyniachpółpustyniapółpustyniach.

Na gorących pustyniach od czasu do czasu (zwykle raz w roku, ale czasami raz na kilka lat) padają obite, ulewne deszcze. Pustynne doliny szybko wypełniają się rwącą wodą. Na krótko powstają szerokie i kręte rzeki, a płynąca w nich woda zmienia ukształtowanie terenu. W miejscach, gdzie woda gromadzi się na dłużej, tworzą się oazyoazaoazy. Znajdują się tam źródła, studnie i bujna roślinność.

Rp4OjRd966hin1
Monument Valley – USA, pogranicze stanów Utah i Arizony. Krajobraz pustyni skalistej ze wzgórzami z piaskowca o wysokości ok. 300 m, ukształtowanymi przez erozję
Ważne!

Oprócz pustyń piaszczystych mogą być pustynie żwirowe, kamieniste (skaliste). Istnieją nawet pustynie słone, pokryte głównie solą. Powstają one w miejscach, gdzie dawniej istniały słone jeziora.

Ciekawostka

Niektóre pustynie charakteryzują się znacznymi zmianami rocznymi temperatury. Na przykład leżąca w Azji pustynia Gobi jest niezwykle gorąca latem, ale mroźna zimą.

iIm8NTNPXg_d5e287

2. Życie na pustyni

Warunki panujące na pustyni są skrajnie niekorzystne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka i większości organizmów. Na pustyni można jednak przeżyć. Niektóre rośliny i zwierzęta przystosowały się do warunków gorących pustyń. Do przeżycia na pustyni przystosowali się także ludzie, którzy często przez nią wędrują. Przede wszystkim trzeba starać się o dostarczenie organizmowi dostatecznej ilości wody. Trzeba wypijać 6, a przy dużym wysiłku fizycznym nawet do 10 litrów wody w ciągu doby. Należy też dbać o ograniczenie utraty wody przez skórę. W tym celu konieczne jest nakrycie głowy i luźne, lekkie, najlepiej bawełniane ubranie okrywające całe ciało (bawełna przepuszcza powietrze, a więc umożliwia oddawanie ciepła przez skórę).
Ludzie pustyni, tacy jak Berberowie, zajmują się transportem towarów przez pustynię. Wykorzystują do tego celu juczne zwierzęta: konie lub odporne na suszę wielbłądy. Pustynię przemierzają w karawanach tworzonych dla bezpieczeństwa. Samotna wędrówka przez pustynię jest bowiem bardzo niebezpieczna.

Polecenie 1

Wyjaśnij, co się dzieje z wodą, która spada na gorącą pustynię zwrotnikową w postaci gwałtownej ulewy raz na kilka lat.

Ciekawostka

Najwyższą temperaturę pustyni przy gruncie: 70,7°C zmierzono na Pustyni Lut w Iranie. Najwyższą temperaturę powietrza: 56,7°C odnotowano w Dolinie Śmierci w 1913 roku. Jest to najwyższa zmierzona do tej pory temperatura powietrza.

R1BL6juaL4pmk1
Tablica ostrzegająca przed zagrożeniem spowodowanym wysoką temperaturą powietrza w Dolinie Śmierci
Ciekawostka

Stosunkowo prosty sposób umożliwia zdobycie całkiem pokaźnej ilości wody na pustyni. Jeżeli uda się dokopać do wilgotnego piasku, to na dnie takiego zagłębienia trzeba postawić naczynie i całość nakryć płachtą folii. Folia powinna uginać się nad stojącym na dnie naczyniem. Słońce i wysoka temperatura powodują szybkie odparowanie wilgoci z piasku. Wilgoć skrapla się na folii i spływa po jej powierzchni do podstawionego naczynia. W zależności od wilgotności piasku można w ten sposób uzyskać nawet 1 litr wody na dobę.

iIm8NTNPXg_d5e345

Podsumowanie

  • Pustynie gorące znajdują się w pobliżu zwrotników.

  • Pustynią nazywamy pozbawiony roślinności obszar o podłożu kamienistym, żwirowym lub piaszczystym.

  • Na gorących pustyniach występują duże dobowe wahania temperatury i bardzo niska wilgotność.

Praca domowa
Polecenie 2.1

W dostępnej literaturze (np. lektury szkolne) znajdź opis pustyni. Spróbuj nazwać jej typ. Uwzględnij położenie, czynniki klimatyczne, wygląd, cechy.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi

iIm8NTNPXg_d5e420

Słowniczek

oaza
oaza

teren o bujnej roślinności, czerpiącej wodę z płytko zalegających wód podziemnych, otoczony przez pustynię lub półpustynię

półpustynia
półpustynia

teren o ubogiej roślinności i warunkach klimatycznych zbliżonych do pustyni. Nieco większe opady umożliwiają tam jednak życie trochę większej ilości roślin

pustynia
pustynia

teren gdzie na skutek okresowo wysokiej temperatury powietrza i skrajnie niskich opadów nie ma zwartej pokrywy roślinnej

iIm8NTNPXg_d5e497

Zadania

Ćwiczenie 1
RD5rQfk8vi0hH1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RLdceOExQU6Q41
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Q1sAsm4MqBF1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.