Quattrocento w malarstwie włoskim – dramatyczny Andrea Mantegna
Ważne daty
ok. 1430‑1431 - 1506 – lata życia Andrei Mantegny
1442 – wpisanie artysty do cechu malarzy w Padwie
1447 – pobyt w Wenecji w towarzystwie nauczyciela, malarza Squarcione
1470 – otwarcie własnej pracowni
1460 – zaproszenie artysty przez Lodovica Gonzagę i otrzymanie tytułu nadwornego malarza książąt Mantui
1481 – wyjazd do Rzymu
1460‑1506 – pobyt w Mantui
1488 – praca w Rzymie dla papieża Innocentego VIII
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
charakteryzować cechy twórczości Mantegny;
wyjaśniać, na czym polega malarstwo iluzjonistyczne;
rozpoznawać tematy religijne w dziełach Mantegny;
opisywać treści dzieł artysty;
dokonywać analizy formalnej obrazów;
wiązać dzieła z miejscami, w których się znajdują.
Padwa — początki twórczej drogi
Mantegna urodził się prawdopodobnie w 1430 lub 1431 roku w Isola di Carturo w okolicach Padwy. Około roku 1440 przeniósł się do Padwy, gdzie rozpoczął pracę u malarza Francesca Squarzionego. W 1442 roku został zapisany do padewskiego cechu malarzy jako przybrany syn Squarzionego. W jego pracowni spędził 6 lat. Mając zaledwie 17 lat, bez problemu odnalazł się w intelektualnej atmosferze Padwy. Praktyka u Squarzoniego nauczyła go podstaw perspektywy i anatomii, odrzucał jednak późnogotycki styl swojego mistrza. Andrea Mantegna przejął cechy malarskie od rzeźbiarza Donatella. Wiele skorzystał też od Belliniego, którego był zięciem. W 1448 współpracował przy tworzeniu cyklu fresków w kaplicy Ovetari w kościele degli Eremitani w Padwie.
Mantegna głosił pogląd, że malarz powinien znać trzy rzeczy: antyk, anatomię i zasady perspektywy. Na cechy antyczne wpłynęła atmosfera Uniwersytetu Padewskiego. Znał dobrze mitologię i historię starożytną. Nadał jednak swemu malarstwu własny styl – jego postacie są plastyczne, choć posągowe. Często stosował śmiałe skróty perspektywiczne, a krajobrazy modelował po rzeźbiarsku. Zagadnienia perspektywiczne występują w jego wczesnych freskach. Jego obrazy mają dolny punkt widzenia, z perspektywy żabiej. Fascynacja starożytnością i śladami, które po niej pozostały we Włoszech przyczyniła się do nagromadzenia motywów religijnych i elementów rzymskiej architektury w poliptyku San Zeno w Weronie. Pomimo formy tryptykutryptyku dzieło przedstawia pojedynczą scenę, scaloną przez motywy architektoniczne, niebo oraz marmurową podłogę.
Pobyt w Mantui i dojrzałe malarstwo Mantegny
W 1460 Andrea Mantegna został nadwornym malarzem Ludovica Gonzagi w Mantui. Pierwszą pracą dla nowego mecenasa była dekoracja kaplicy zamku San Giorgio. Stworzone malowidła dla księcia w Camera degli Sposi (sali ślubnej) Pałacu Książęcego w Mantui były pierwszym dziełem, w którym oddano iluzję otwartej przestrzeni. Ściany wypełniły iluzjonistyczne freski ze scenami życia dworskiego, natomiast na suficie artysta namalował kopułę z oculusemoculusem otwartym na niebo, ujętą w perspektywicznym skrócie z dołu, w formie di sotto sùdi sotto sù. W Mantui artysta przebywał 46 lat – od 1460 roku aż do śmierci w 1506. Na lata 1465‑1474 przypada dekoracja zamku Mantuańskiego. Oprócz Camera degli Sposi namalował na ścianach freski figuralne przedstawiające margrabiego Ludwika, jego rodzinę i dwór.
W obrazie można odnaleźć alegorie miesięcy: luty to Zefir, marzec – uciekająca nimfa Chloris, kwiecień – ta sama Chloris, ale przeistoczona we Florę, maj to Wenus, czerwiec, lipiec, sierpień są trzema Gracjami, wrzesień to Merkury. Głównym środkiem stosowanym przez malarza była kręta, niespokojna, ruchliwa linia, otaczająca delikatnym konturem płasko modelowane formy o delikatnych kolorach.
Pierwszym obrazem sztalugowym, namalowanym do kaplicy Ludovica Gonzagi w zamku San Giorgio w Mantui było Zaśnięcie Matki Boskiej. Mantegna otrzymał zlecenie na wykonanie dzieła w 1460 roku. Ukazał epizod z ewangelii apokryficznej osadzony nie w Jerozolimie, a we współczesnej scenerii. W centrum obrazu znajduje się ogromne okno, a w nim krajobraz, który jest odtworzeniem rzeczywistego widoku z pałacowego okna w Mantui. Dzieło zostało dostosowane do pałacowej architektury.
Zamiłowanie malarza do antyku widoczne jest w umieszczeniu na obrazach kamiennych reliefów, ruin. W obrazie Modlitwa w Ogrójcu zawarł wiele symbolicznych znaczeń, utrzymanych w podniosłym stylu. Scena zaczerpnięta jest z Ewangelii, ukazuje Chrystusa pogrążonego w modlitwie w ogrodzie Getsemani, przed pojmaniem przez żołnierzy przyprowadzonych przez Judasza.
Popularny wśród malarzy drugiej połowy XV wieku, ze względu na stojącą postawę, był wizerunek św. Sebastiana. Twórcy renesansowi mogli w ten sposób zwrócić uwagę na muskulaturę i nawiązać do antyku, stosując różne ujęcia i rozwiązania kompozycyjne. Temat św. Sebastiana i jego męczeństwa umożliwił Mantegnie odnieść się do starożytnej idei piękna ludzkiego ciała, jednocześnie oddać zupełnie inną wizję dramatycznego wydarzenia.
Dramatyczny wymiar scen religijnych
W 1453 r. Mantegna poślubił siostrę Giovanniego Belliniego, miał więc związek z najważniejszym warsztatem malarskim w Wenecji, prowadzonym przez Jacopo Belliniego. Intensywna wymiana pomysłów między dwoma artystami wywarła wpływ na prace Mantegny. Z tego okresu pochodzi Pietà, monochromatyczna kompozycje w technice en grisailleen grisaille, wykonywana tuszem na papierze. Ekspresja rysunku oparta jest na dramatycznym napięciu pozy Jezusa. Jego ciało zostało uchwycone w ruchu, który wyraża ból.
Weneckie cechy koloryzmu widoczne są w obrazie Chrystus podtrzymywany przez dwa anioły z około 1500 roku.
Dziełem namalowanym prawdopodobnie na własny użytek jest Martwy Chrystus. Obraz, który stworzył około 1480 r., odbiega od innych ukazujących temat Opłakiwania. Jest to ujęcie nietypowe w malarstwie XV‑wiecznym – sposób ułożenia ciała zmusza patrzącego do skupienia wzroku na ranach stóp, później na ranach rąk, a następnie na ranie w boku Chrystusa. W ten sposób malarz podkreśla całe cierpienie ciała.
Ok. 1492 roku powstało Zstąpienie do piekieł przedstawiające Zbawiciela nad przepaścią, z której wyłania się brodaty mężczyzna. Dramatyzm sytuacji podkreślają ciemne barwy oraz fakt, że Chrystus ustawiony jest do widza tyłem. Poznajemy go tylko po chorągwi, będącej – symbolem Zmartwychwstania. Jezusowi towarzyszy pięć postaci, których twarze wyrażają przerażenie, a gesty wskazują na modlitwę.
Rozpoznaj tytuły dzieł Mantegny.
Martwy Chrystus, Zaśnięcie Matki Boskiej, Chrystus podtrzymywany przez dwa anioły, Modlitwa w Ogrójcu
Połącz w pary okres w twórczości Mantegni z odpowiednimi latami.
Statens Museum for Kunst, Kopenhaga, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Prado, Madryt, Pinacoteca di Brera, Mediolan, Gallerie dell’Accademia, Wenecja, National Gallery, Londyn
| Zaśnięcie Matki Boskiej | |
| Modlitwa w Ogrójcu | |
| Święty Sebastian | |
| Pietà | |
| Chrystus podtrzymywany przez dwa anioły | |
| Martwy Chrystus |
Wskaż dzieła powstałe podczas pobytu Mantegny w Mantui.
- Ilustracja 1 do ćwiczenia
- Ilustracja 2 do ćwiczenia
- Ilustracja 3 do ćwiczenia
- Ilustracja 4 do ćwiczenia
Mantegna urodził się prawdopodobnie w 1431 roku w Isola di Carturo w okolicach ............. W 1442 roku został zapisany do cechu malarzy jako przybrany syn Squarzionego. Przejął cechy malarskie od rzeźbiarza ................... Wiele skorzystał też Belliniego, którego był zięciem. W 1448 współpracował przy tworzeniu cyklu fresków w kaplicy Ovetari w kościele degli Eremitani w Padwie. W latach 1460-1474 pracował na dworze Gonzagów w .............
Rozpoznaj postacie przedstawione na fragmentach obrazu. Wpisz ich imiona do pól tekstowych.
Zenon, Paweł, Piotr, Jan Ewangelista
Wpisz temat dzieła.
1. Oculus, 2. Chiaroscuro, 3. En grisaille, 4. Di sotto sù – w rysunku i malarstwie, stosowanie skrajnych skrótów perspektywicznych na suficie lub innej wysokiej powierzchni, aby uzyskać złudzenie, że figury zawieszone są w powietrzu nad widzem.
1. Oculus, 2. Chiaroscuro, 3. En grisaille, 4. Di sotto sù – rodzaj naśladującego rzeźbę malarstwa, stosowanego m.in. w monumentalnych dekoracjach ściennych.
1. Oculus, 2. Chiaroscuro, 3. En grisaille, 4. Di sotto sù – okrągły lub owalny otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia, jego zadaniem było przepuszczanie światła i powietrza do środka budowli.
Dołącz do pojęć właściwe definicje.
Oculus, Di sotto sù, En grisaille, Chiaroscuro
........................ – termin używany w odniesieniu do dzieł sztuki na oznaczenie światłocienia lub malarstwa światłocieniowego.
........................ – w rysunku i malarstwie, stosowanie skrajnych skrótów perspektywicznych na suficie lub innej wysokiej powierzchni, aby uzyskać złudzenie, że figury zawieszone są w powietrzu nad widzem.
........................ – rodzaj naśladującego rzeźbę malarstwa, stosowanego m.in. w monumentalnych dekoracjach ściennych.
........................ – okrągły lub owalny otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia, jego zadaniem było przepuszczanie światła i powietrza do środka budowli.
Słownik pojęć
(wymowa: kjaroskuro) – z włoskiego: jasny (chiaro) – ciemny (oscuro); termin używany w odniesieniu do dzieł sztuki:
1) na oznaczenie światłocienia lub malarstwa światłocieniowego;
2) drzeworyt światłocieniowy, drzeworyt barwny tonowy, jedna z technik druku wypukłego, odmiana drzeworytu.
(wł. od dołu do góry) w rysunku i malarstwie, stosowanie skrajnych skrótów perspektywicznych na suficie lub innej wysokiej powierzchni, aby uzyskać złudzenie, że figury zawieszone są w powietrzu nad widzem.
rodzaj malarstwa naśladującego rzeźbę, stosowanego m.in. w monumentalnych dekoracjach ściennych. Malowidła wykonane w technice en grisaille są monochromatyczne, utrzymane w różnych odcieniach szarości, od tonów bardzo jasnych i bieli po czerń.
okrągły lub owalny otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia, jego zadaniem było przepuszczanie światła i powietrza do środka budowli.
trójskrzydłowy ołtarz; trójdzielna kompozycja malarska lub rzeźbiarska.
Słownik pojęć powstał na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury
https://encyklopedia.pwn.pl