Quattrocento w malarstwie włoskim- nowatorstwo formy Piera della Francesca
Ważne daty
1400 – początek okresu Quattrocento
1415 – narodziny Pierra della Francesca
1442 – wybory do rady miasta, początek właściwej twórczości artystycznej
ok. 1450‑1451 – Powstanie obrazu Sigismondo Pandolfo Malatesta
1465 – Powstanie obrazu Zmartwychwstanie
1466 – Powstanie obrazu Sen Konstantyna
1474 – Powstanie obrazu Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych
1492 – śmierć Pierra della Francesca
1499 – koniec okresu Quattrocento
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
identyfikować twórczość jednego z największych artystów Quattrocento - Pierra della Francesci;
opowiadać o epoce, w której tworzył;
identyfikować i opisywać najbardziej znane obrazy malarza;
analizować poszczególne dzieła artysty oraz wskazywać cechy, dzięki którym są one wyjątkowe;
używać specjalistycznej terminologii potrzebnej do omawiania tego tematu, a także przećwiczysz swoje umiejętności analizy.
Wprowadzenie do okresu Quattrocenta
Quattrocento, oznaczające z włoskiego czterysta, to okres obejmujący okres od roku 1400 do 1499. Często uważa się, że był to pełen przemian czas przejścia z okresu średniowiecza do renesansu. Określa się tym terminem również całokształt kulturowych i artystycznych wydarzeń i ruchów, które miały miejsce we Włoszech w XV wieku. Stosowany był również jako synonim dla wczesnego renesansu w ogóle.
W malarstwie, okres ten przyniósł ogromną gamę nowych dokonań, zarówno w malarstwie freskowym jak i olejnym. Na dokonaniach średniowiecznej sztuki bizantyjskiejsztuki bizantyjskiej, łączonej ze stylem gotyckimgotyckim, malarze Quattrocento zaczęli łączyć oba style, jednocześnie porzucając malarstwo manuskryptowe, na rzecz wielkoskalowych fresków. W okresie Quattrocento popularne zaczęły być farby olejne, dużo trwalsze i zapewniające większą swobodę i wachlarz barw, co dodatkowo wpłynęło na odkrycie nowych sposobów przedstawiania światła, oraz powstania technik takich jak sfumatosfumato czy chiaroscurochiaroscuro, używanych między innymi przez Da Vinciego.
Artyści poczynili również postęp w rozwoju malarstwa figuratywnegomalarstwa figuratywnego, czyli odwzorowywania postaci i obiektów w ich naturalnych wymiarach, jak i w stosowaniu perspektywy linearnej w swoich dziełach. Rozwijająca się filozofia humanistyczna sprawiała, że coraz częściej w sztuce dominował realizm i próby wiernego odwzorowania nagich postaci zarówno męskich, jak i w mniejszym stopniu damskich. W dalszym ciągu dominującym tematem dla sztuki była religia, ale rozkwitać zaczęło również malarstwo historyczne i portretowe.
Przykładem idealnego twórcy tamtego okresu jest Piero della Francesca.
Urodzony w 1415 roku, w mieście w mieście Borgo Santo Sepolcro (dzisiejsze Sansepolcro), znajdującym się w obecnej Toskanii. W mieście tym spędził swoją młodość, gromadząc inspiracje wśród miejscowych mistrzów malarskich i pobierając nauki, kształtujące jego późniejszy styl. Francesca był człowiekiem przedstawiającym idee humanizmu i chociaż w czasach obecnych docenia się głównie jego wkład w sztukę, za swojego życia był on również znanym matematykiem i mierniczym, umiejętnie posługującym się w swojej pracy geometrią.
Twórczość i analiza wybranych dzieł Piero della Francesci
Właściwa twórczość artysty rozpoczęła się w okolicach roku 1442, kiedy został członkiem rady miejskiej w Borgo Santo Sepolcro - były to początki jego właściwej kariery, podczas których otrzymywał on swoje pierwsze zlecenia, skutkiem których było powstanie znanych do dzisiaj dzieł sztuki. Pracował dla ważnych rodów szlacheckich, między innymi rodu Este z Ferrary, Malatesta z Rimini czy Montefeltro z Urbino. Dla nich namalował między innymi słynny obraz Święty Hieronim Pokutujący, powstały w 1451 roku, Sigismondo Malatesta, powstały w 1451, czy Biczowanie (1459‑1460) i Matkę Boską z dzieciątkiem, świętymi aniołami i portretem księcia Montefeltro (1460‑1470)
Osobistym sukcesem artysty, który uważał za swoje największe osiągnięcie, były malowidła ścienne ze scenami Legendy Krzyża Świętego, znajdujące się w kaplicy Baccich w kościele San Francesco w Arezzo, ukończone w okolicach roku 1466.
W tym samym okresie artysta stworzył jeszcze kilkadziesiąt malowideł ściennych, między innymi Madonna del Parto, czy Zmartwychwstanie.
Ostatnimi dziełami malarza były Św. Hieronim, Madonna di Senigallia i Narodziny Chrystusa
Piero zmarł w swoim rodzinnym mieście Sansepolcro w roku 1492. Swoje życie poświęcił doskonaleniu się i łączeniu w nowych harmoniach stylów poznanych przez całe swoje życie. Choć poważany i szeroko znany we Włoszech, nie pozostawił po sobie znaczącego śladu w artystycznych trendach epoki, gdyż nawet jego najbardziej obiecujący uczniowie, nie kontynuowali jego oryginalnego podejścia do malarstwa, podążając za trendami innych mistrzów.
Jego sztuka, chociaż na pewien czas zapomniana, nie bez powodu została odnaleziona na nowo po latach. Piero della Francesca był malarzem niezwykle wytrawnym, którego sztuka była wyraźnie intelektualna. Jako humanista, teoretyk malarstwa, uczony i matematyk, w swojej twórczości łączył wszystkie dziedziny swoich zainteresowań. Eksperymentował z perspektywą, opierając ją o wyliczenia matematycznie i używając zarówno powietrznejpowietrznej jak i barwnej perspektywybarwnej perspektywy, napisał traktaty dotyczące właśnie perspektywy w malarstwie. Jego fascynacja architekturą i geometrią poskutkowała wyraźną geometryzacjągeometryzacją malowanych brył i postaci. Kolorystyka dzieł potrafiła zmieniać się od zdecydowanych i nasyconych, ku delikatnej i rozjaśnionej gamie barw, dzięki stosowaniu przez artystę farb olejnych. Potrafił również zmyślnie korzystać ze światła, tworząc rozliczne refleksy i światłocienie. Łączył wcześniejsze tradycje epoki, takie jak złote tła ornamentalne, z nowymi osiągnięciami sztuki, tworząc jedyne w swoim rodzaju malarstwo, przepełnione napięciami psychologicznymi postaci, symboliką, czy ukrytymi odniesieniami do literatury lub kultury. Nie dziwi więc fakt, że w roku 1497 został okrzyknięty „monarchą malarstwa i architektury naszych czasów”.
Quattrocento w malarstwie włoskim – nowatorstwo formy Piera della Francesci
Na obrazie widzimy architektoniczną przestrzeń rozwiązana w stylu klasycznym, przedstawioną w perspektywie stożkowej, niemal doskonale symetryczną z kompozycyjnego punktu widzenia. W głębi jest pokazana struktura przypominającą kościelną absydę, jak się wydaje, na planie półkolistym. Obecność łuków po bokach z dwoma prostopadłymi nawami sugeruję, że jest ona zbudowana na planie krzyża. Kolebkowe sklepienie zdobione kasetonami nakrywające przestrzeń na planie prostokąta styka się ze sklepieniem półsferycznym. Jego wewnętrzna strona ozdobiona jest gigantyczną jest gigantyczną muszą świętego Jakuba, z które na złotym łańcuchu zwisa jajko. Dziewięć postaci otaczających Matkę Boską jest równomiernie rozmieszczonych wzdłuż półokręgu. Matka Boska siedzi na tronie ze założonymi dłońmi, trzymając na łonie Dzieciątko, które spokojnie śpi.
Rozmieszczenie postaci uwypukla i podkreśla architekturę. Postać Matki Boskiej składającej dłonie, z twarzą zwróconą do widza, podkreśla pionową oś. Pozostałe postacie rozmieszczone jako dwie trójki świętych i dwie pary aniołów są położone symetrycznie względem centralnej osi. Symetria ta zostaje złamana przez postać donatora klęczącego na pierwszym planie po prawej stronie przed‑stawionej na obrazie sceny. Jest to Fryderyk III de Montefeltro, książę Urbino, gwałtowny i ekscytujący, kontrowersyjny przedstawiciel epoki quattrocenta. Odziany w paradną zbroję, Fryderyk III ukazany jest z profilu, dokładnie tak samo jak na wszystkich swoich portretach, ponieważ podczas turnieju utracił prawe oko i część gładyszki. To asymetryczne usytuowanie księcia, i pozostawienie pustego miejsca, miało podkreślać niedawną śmierć jego żony, Battisty Sforza, która nastąpiła wkrótce po narodzinach tak wyczekiwanego pierwszego syna Guidobalda. Historycy sztuki nie są jednomyślni w datowaniu tego obrazu, jednak większość przyjmuje, że powstał on pomiędzy 1472 r., czyli rokiem narodzin Guidobalda, a 1474.
Od lewej strony do prawej przedstawieni są święci: Jan Chrzciciel (patron Battisty Sforzy), święty Hieronim i święty Bernard ze Sieny z zakonu franciszkanów, kanonizowany w 1450 r., a dalej po prawej, ukazujący swoje stygmaty święty Franciszek, święty Piotr męczennik i święty Jan Ewangelista z Ewangelią w dłoniach. Widzimy, że twarz jednego ze świętych przypomina twarz z portretu przyjaciela Piera — Era Luki Paciolego. Postacie aniołów, w odróżnieniu od świętych, są już dużo mniej realistyczne. Chyba byłoby trudniej znaleźć twarze przyjaciół, które mogłyby służyć jako modele aniołów. Malując je, Piero kierował się własną wyobraźnią, ubrał je w luksusowe szaty ozdobione różnorodnymi klejnotami.
W sferze symbolicznej obraz buduje analogię pomiędzy reprezentacyjną architekturą i postaciami. I tak, umieszczona w środku Matka Boska reprezentuje całą budowlę i symbolizuje Kościół, miejsce komunii wiernych. Dalej, głowy świętych są ustawione w odpowiednio do wspierających budowlę rowkowanych kolumn w stylu korynckim, podczas gdy anioły związane są z marmurowymi panelami dekorującymi absydę z porfiru — jeden z nich, widoczny od przodu — znajduje się za Matką Boską.
Jest wreszcie muszla oraz jajko zawieszone w płaszczyźnie obrazu nad głową Matki Boskiej. Wydaje się, że w kościołach nie było niczym wyjątkowym zawieszanie strusiego jaja, obiektu dziwnego, zdolnego przyciągnąć uwagę odwiedzających, zdaniem jednych symbolu dziewictwa, zdaniem innych — Kościoła.
Popatrzmy na ten obraz oczyma dzisiejszego matematyka i zacznijmy od analizy przestrzeni zamkniętej architekturą. Korzystając z symetrii, wykonamy szkic lewej strony i przeniesiemy go na prawą za pomocą odbicia zwierciadlanego. Przybliżony wynik pokazują dwa rysunki na str. 97.
Widzimy, że symetria budowli jest niemal pełna, za wyjątkiem wąskiego paska po prawej stronie, co na poprzednim rysunku jest zaznaczone krótkimi liniami wychodzącymi poza jego ramy. Wiemy, że na skutek prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1982 r., obraz został zmniejszony ze wszystkich stron, przede wszystkim jednak od dołu.
Źródło: Złudzenie zmysłów Francisca Martina Casalderrey’a, wyd. RBA, 2012 s. 93‑97.
Zadania
W jakim mieście urodził się i spędził większość życia Piero della Francesca?
- San Poro
- Sansepolcro
- Sanse Polo
Poniżej widzisz fragment obrazu autorstwa Pierro della Francesca. Zamieszczony fragment dzieła jest częścią obrazu o nazwie:
- Zmartwychwstanie
- Autoportret
- Święty Hieronim
Przyporządkuj daty do odpowiednich wydarzeń historycznych.
Śmierć Piero della Francesci, Początek okresu Quattrocento, Koniec okresu Quattrocento, Narodziny Piero della Francesci
| 1492 | |
| 1499 | |
| 1400 | |
| 1415 |
Które z wymienionych poniżej dzieł stworzył Piero della Francesca?
- Portret Sigismondo Malatesta
- Autoportret Siguarda IV
- Chrzest Chrystusa
Jako humanista, Francesca poza malarstwem, był również szanowanym:
- matematykiem
- mierniczym
- przyrodnikiem
Przyporządkuj odpowiednie nazwy do przedstawionych poniżej dzieł Piera della Francesca:
Biczowanie, Madonna di Senigallia, Zmartwychwstanie, Sen Konstantyna
Poniżej przedstawiono postacie znajdujące się na dziele sztuki Zmartwychwstanie. Wskaż, który z mężczyzn to autor tego obrazu.
- 1
- 2
- 3
Słownik pojęć
inaczej zwana też malarską, stanowi sposób przedstawienia przestrzeni za pomocą właściwości barw, wykorzystując złudzenie optyczne, poprzez które pewne kolory zdają się być bliżej lub dalej od obserwatora, w rzeczywistości będąc oddalonymi w ten sam sposób. Zazwyczaj kolory zimne wydają się oddalać, a ciepłe - zbliżać.
zapoczątkowana w okolicach 330 roku, a zakończona w roku 1453, sztuka chrześcijańska, będąca swoistym przedłużeniem sztuki greckiej i starożytnej. Istotną rolę odgrywały w niej architektura, malarstwo ścienne, mozaiki i obrazy, głównie ikony. Skupiała się ona głównie na tematyce sakralnej, była ściśle powiązana z ideologią chrześcijańską oraz cesarską.
inaczej światłocień. Jest to technika malarska, która polega na różnicowaniu natężeń światła i eksponowaniu zachodzących między nimi kontrastów. Bierze się w nich pod uwagę miejsce z którego pada światło, projektując kompozycję tak, by część obrazu była wyraźnie oświetlona, a pozostała mniej lub bardziej zacieniona. Dzięki tej technice uzyskuje się wyraźne wrażenie trójwymiarowości malowanych przedmiotów.
stanowi swoiste przeciwieństwo abstrakcjonizmu, jest więc techniką malarską, której podstawową cechą jest odwzorowywanie obiektów i osób w ich naturalnych wymiarach.
jest to stosowanie motywów geometrycznych w sztuce, lub też sprowadzanie bardziej skomplikowanych kształtów do form geometrycznych.
był to styl powstały przed połową XII wieku - w malarstwie charakteryzowało się ostrym, wyrazistym rysunkiem, oraz wyraźną ekspresją postaci. Rzeźby, zwłaszcza późnogotyckie, cechowały się realizmem, a wpływy greckie można było wciąż dostrzec w stylu przedstawiania ekspresji twarzy czy pozie.
jest to technika, która pozwala przedstawić rzeczywistość na płaskiej powierzchni w sposób, który sprawia wrażenie głębi. Podstawową zasadą tej techniki jest pozorne zmniejszanie wielkości przedmiotów w miarę oddalania ich od widza, oraz stworzenie pozornej zbieżności wszystkich linii biegnących od oka widza do przedmiotu ku horyzontowi. Rozróżnia się kilka rodzajów tej perspektywy, między innymi: ptasią (punkt widzenia wysoko), żabią (punkt widzenia nisko), czołową lub boczną.
kolejna z technik, służąca zwiększaniu iluzji głębi w obrazie. Wraz ze zwiększaniem się odległości na obrazie, tony i barwy bledną i stają się jaśniejsze, a kształty bardziej zamglone. W kierunku horyzontu, w miarę oddalania się zwiększa się warstwa „powietrza”, między obiektem a obserwującym.
od włoskiego fumo, czyli dym. Oznacza łagodne przejścia w malarstwie olejnym, następujące z partii ciemnych do jasnych. Docelowo ma ona dawać rodzaj mglistego, miękkiego przejścia pomiędzy kolorami.
jest to technika malowania przy użyciu specjalnych farb temperowych. Malarstwo to znane było od starożytności, szczyt swojej popularności przeżywało w okresie średniowiecza. Popularna była dzięki łatwości stworzenia spoiwa, które często mogło być naturalne (na przykład oparte o żółtko jajka). Były popularne dzięki swojej precyzyjności (można było tworzyć bardzo dokładne kreski), szybkiemu schnięciu i pewnej elastyczności. Farby te miały jednak ograniczoną paletę kolorów oraz moc spoiwa, przez co często łuszczyły się lub odpadały po pewnym czasie.
Galeria dzieł sztuki
