Ważne daty
1846‑1874 - lata życia Maksymiliana Gierymskiego
1850‑1901 - lata życia Aleksandra Gierymskiego
1849‑1914 - lata życia Józefa Chełmońskiego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),
3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
opisywać życie i twórczość Maksymiliana i Aleksandra Gierymskich oraz Józefa Chełmońskiego;
rozpoznawać i omawiać malarstwo realistyczne;
wksazywać historyczny kontekst powstania dzieł malarskich;
analizować dzieła sztuki uwzględniając ich cechy formalne.
Realizm w malarstwie europejskim
RealizmRealizm, jako styl w malarstwie europejskim drugiej połowy XIX wieku, zapoczątkowany we Francji (przez Gustave Courbeta i Jean‑François Milleta), w najbardziej ogólnym ujęciu cechowało odejście od akademickiego idealizmu w zakresie formy i tematyki obrazu oraz od romantycznej inspiracji wyobraźnią, na rzecz możliwie wiernego odwzorowania rzeczywistości, przy pomocy uproszczonych środków wyrazu. Jak chciał Stanisław Witkiewicz, malarstwo winno pozostawać w całkowitej zgodności z naturą, a jego wartości upatrywać należy przede wszystkim w doskonałości formy, nie zaś w przekazie ideowym. Stąd też bez znaczenia pozostaje czy tematem obrazu będzie Zamoyski pod Byczyną, czy Kaśka zbierająca rzepę. Obrazy realistyczne to w pierwszym rzędzie sceny z życia zwykłych ludzi, ukazane z rzetelną precyzją, przy użyciu stonowanych kolorów i przejrzystej, nieskomplikowanej kompozycji. Wymagały od swoich twórców zdolności wnikliwej obserwacji, wrażliwości i biegłości warsztatowej.
Realizm w malarstwie Maksymiliana Gierymskiego
Na gruncie malarstwa polskiego ów nurt w najpełniejszej formie reprezentują bracia Maksymilian i Aleksander Gierymscy oraz Józef Chełmoński. Wszyscy trzej uczęszczali najpierw do warszawskiej Klasy Rysunkowej, by następnie kontynuować naukę w Monachium, na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, współtworząc tzw. szkołę monachijską.
Maksymilian Gierymski (ur. 1846 w Warszawie, zm. 1874 w Reichenhall) jako siedemnastolatek brał udział w Powstaniu Styczniowym, co odbiło się piętnem smutku i melancholii na jego psychice i znalazło odzwierciedlenie w tworzonych przezeń obrazach. Zanim w 1867 roku udał się do Monachium, jeszcze w Warszawie kształcił się krótko pod okiem Juliusza Kossaka. W kręgu malarzy monachijskich blisko zaprzyjaźnił się z późniejszym świętym Kościoła katolickiego Adamem Chmielowskim (także uczestnikiem walk powstańczych), który wywarł znaczący wpływ na jego poglądy estetyczne. Na przełomie 1867 i 1868 Maksymilian podjął naukę w prywatnej pracowni batalisty Franza Adama. Szybko osiągnął artystyczną dojrzałość i wypracował własny, indywidualny styl, który spotkał się z dużym uznaniem. Odniósł sukces na I Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Monachium i na międzynarodowej wystawie w Kunstverein (Towarzystwo Artystyczne / Towarzystwo Przyjaciół Sztuki) w Wiedniu w 1869 roku (dzieło Gierymskiego zakupione zostało do zbiorów cesarza Franciszka Józefa), co zaowocowało wzrostem zainteresowania twórczością Polaka.
Malował cieszące się dużą popularnością polskie pejzaże, a także sceny figuralne na tle pejzażu: wojskowe (m.in. powstańcze), kostiumowe (z polowań w strojach z XVIII wieku) i rodzajowe, z życia małych, prowincjonalnych miasteczek polskich. Realizm Maksymiliana Gierymskiego przejawiający się w obiektywnym, drobiazgowym, niemal fotograficznym ujęciu tematu, nie pozbawiony jest jednak emocjonalnej głębi. Widzimy to we wczesnym obrazie Powrót bez pana, będącym opowieścią o wiernym słudze (Kozaku), powracającym do dworu pana, z wieścią o jego śmierci, odprowadza on konia i oddaje szablę poległego. Dramaturgię podkreśla światło, skupiające się na postaciach zrozpaczonej rodziny i sług.
Z pozoru zwyczajna, znowu jakby przypadkiem uchwycona scena, skąpana w krystalicznie przezroczystym, prześwietlonym powietrzu, na tle obojętnego, oszczędnie potraktowanego pejzażu, emanuje jednak wewnętrznym napięciem, które doskonale uchwycił Jacek Kaczmarski:
(…)
Patrz tam
Patrz tam
Kraj pod twoim kładzie się spojrzeniem
Patrz tam
Patrz tam
Nie bój się za własnym spojrzeć cieniem
Grom stamtąd gna
Nad równinę wichry i burzowe chmury
Śmierć z sobą ma
Śmiertelniejszą aniżeli śmierć z natury
Dziadem wędrownym jestem
Nic wam nie doradzę
Takich jak wy tłum jeszcze
W ziemię odprowadzę
Tak jest już stratowana
Że ciał nie osłania
Przeminiecie ja zostanę
Emisariusz trwania
Realizm w malarstwie Aleksandra Gierymskiego
Aleksander Gierymski (ur. 1850 w Warszawie, zm. 1901 w Rzymie) studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium w latach 1868‑72, uczęszczał także do prywatnej pracowni Franza Adama. W 1871 podróżował (wraz bratem Maksymilianem) do Włoch (Wenecja, Werona). W latach 1873‑79 przebywał głównie w Rzymie, następnie do 1884 roku mieszkał w Warszawie, gdzie związał się z grupą literatów i krytyków, zgromadzonych wokół pozytywistycznego czasopisma Wędrowiec. Współpracował też z Stanisławem Witkiewiczem oraz Antonim Sygietyńskim. Z tego okresu pochodzi cykl realistycznych scen rodzajowych, z życia żydowskich mieszkańców Powiśla i innych ubogich dzielnic Warszawy, z których do najsłynniejszych należą Żydówka z pomarańczami oraz Święto trąbek. Na pierwszym z nich artysta przedstawił portret starej, ubogiej żydowskiej handlarki, sprzedającej na ulicy pomarańcze, które dźwiga w dwóch koszach. Na jej zmęczonej, pomarszczonej twarzy maluje się smutek, zastygły w beznadziejnym oczekiwaniu na znalezienie nabywcy. Święto trąbek przedstawia pogrążonych w rytualnej modlitwie Żydów, nad brzegiem rzeki, w świetle zapadającego zmierzchu.Pod koniec 1893 malarz przyjechał do Krakowa, bywał u Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach, tam powstały najważniejsze obrazy z tego okresu, do których niewątpliwie należy Trumna chłopska. Poczucie wyobcowania w rodzimym środowisku artystycznym przyczyniło się do decyzji opuszczenia przez Gierymskiego Polski w połowie 1894. Ostatnie lata życia artysty wypełniały podróże, przede wszystkim po miastach włoskich, do Paryża. Stworzył wówczas m.in. mistyczne Wnętrze bazyliki Św. Marka w Wenecji.
Pod koniec 1893 malarz przyjechał do Krakowa, bywał u Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach, tam powstały najważniejsze obrazy z tego okresu, do których niewątpliwie należy Trumna chłopska. Poczucie wyobcowania w rodzimym środowisku artystycznym przyczyniło się do decyzji opuszczenia przez Gierymskiego Polski w połowie 1894. Ostatnie lata życia artysty wypełniały podróże, przede wszystkim po miastach włoskich, do Paryża. Stworzył wówczas m.in. mistyczne Wnętrze bazyliki Św. Marka w Wenecji.
Realizm w malarstwie Józefa Chełmońskiego
Józef Chełmoński herbu Prawdzic (ur. 1849 w majątku Boczki k. Łowicza, zm. 1914 w Kuklówce Zarzecznej pod Grodziskiem Mazowieckim) podjął studia w zakresie malarstwa na monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych w 1872 roku, gdzie związał się ze środowiskiem polskich monachijczyków; być może pod wpływem Brandta zainteresował się tematem konia, który będzie stale obecny w jego twórczości. W latach 1872 i 1874‑75 odbył kilka podróży na Podole i Ukrainę, których reminiscencje odegrają istotną rolę w malarstwie artysty (np. Babie lato, ilustrujące wiejskie życie, zgodne z rytmem nadawanym mu przez naturę, niemalże dosłowne zespolenie człowieka z naturą).
Artysta akcentował swojski obyczaj, stroje i typy wieśniaków. W 1887 Chełmoński powrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie, a od 1889 osiadł we wsi Kuklówka koło Grodziska Mazowieckiego. Coraz większą rolę zaczęła odgrywać w twórczości artysty czysta natura, nabrały znaczenia motywy pejzażowe malowane szkicowo i syntetycznie, nierzadko ważną rolę odgrywał w nich świat zwierząt. W takich obrazach jak Burza, Orka czy Bociany jawi się Chełmoński jako realista – romantyk, który – wg Witkiewicza utrwalał wieśniaka który żył w trudzie, biedzie, pod grozą wszystkich klęsk żywiołowych i społecznych, który cierpiał lub cieszył się naprawdę sam dla siebie, a nie dla rozczulenia widzów (…). Obrazy te wychodzą już jednak swoim specyficznym liryzmem poza granice sprawozdawczej relacji. Tworzone w późnym okresie pejzaże, jak np. Krajobraz z Podola, są próbą wczucia się w istotę krajobrazu i oddania samej esencji natury.
Słownik pojęć
jedna z metod twórczych fikcji artystycznej, odwołująca się do przyjętego w danej kulturze społecznego obrazu świata i tym samym sugerująca, że przedstawiony w niej świat istnieje realnie, a także cechująca się głęboką wiedzą o tym świecie (historyczną, socjologiczną i psychologiczną). Współcześnie fikcja ta często jest zwana mimetyczną (od greckiego słowa mimesis, oznaczającego naśladowanie i — u Arystotelesa — także reprezentatywność) lub — znacznie rzadziej — realną; oba te terminy określają przede wszystkim dążenie do tworzenia uprawdopodobnionego obrazu rzeczywistości realnej, odwołującego się do społecznie zaakceptowanego obrazu rzeczywistości, nie sygnalizując powiązanej z tradycyjnie pojmowanym realizmem głębokiej wiedzy o świecie.
Źródło: encyklopedia.pwn.pl