Rectius vives, Licini, neque altum
Ważne daty
8 grudnia 65 r. p.n.e.-27 listopada 8 r. p.n.e.– okres życia rzymskiego poety Kwintusa Horacjusza Flakkusa (Quintus Horātius Flaccus);
1530 - 1584 – okres życia polskiego renesansowego poety Jana Kochanowskiego.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
o) potrafi czytać ze zrozumieniem prozatorski tekst łaciński (z zakresu tekstów określonych w kanonie), posługując się w tym celu słownikiem;
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
s) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
rozumieć ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim;
tworzyć proste zdania w języku łacińskim;
łączyć wiedzę o antyku oraz zdobyte dotychczas umiejętności językowe do rozumienia tekstu łacińskiego.
Jak żyć, by być szczęśliwym?
W niniejszej lekcji chodzi o pracę z tekstem łacińskim (czytanie generalne tekstu) bez używania słownika i sporządzania tłumaczenia. Lekcja powinna odbywać się w jak największej części w języku łacińskim. Celem jest tutaj przełamanie bariery, strachu przed nowym i trudnym tekstem oraz dobra zabawa z poezją Horacego w muzycznej aranżacji Tyrtarionu. Nauczyciel powinien być otwarty na ilustrowanie uczniom nieznanego słownictwa poprzez jego definiowanie za pomocą synonimów, gestykulację etc.
Jak żyć, by być szczęśliwym? Odpowiedź na to pytanie próbowało znaleźć wielu myślicieli. Dziś zapoznasz się z wierszem Horacego, w którym poeta próbuje odpowiedzieć na to pytanie. Utwór ma wymiar uniwersalny, choć Horacy adresował go do swojego przyjaciela Lucjusza Licyniusza Warrona Mureny, mając na uwadze jego charakter i postępowanie. Licyniusz był szwagrem Mecenasa (literackiego opiekuna Horacego), miał niespokojny charakter, mierzył wysoko, gonił za sławą, władzą i pieniędzmi. Dlatego właśnie Horacy radzi mu umiarkowanie – złoty środek. Już w pierwszych słowach utworu karci go za jego postępowanie: Rozsądniej będziesz żył, Licyniuszu, jeśli... – z czego należy wnioskować, że teraz Licyniusz żyje nierozsądnie. Licyniusz najwyraźniej nie posłuchał rad Horacego, skoro dał się wciągnąć w spisek na życie Oktawiana Augusta, za co został skazany na śmierć w 23 roku przed Chrystusem.
Film Translatorium 5
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film Translatorium 5. Film przedstawia Horacego, do którego przychodzi przyjaciel. Pyta go o to, jak żyć, by być szczęśliwym. Horacy udziela mu szeregu rad. Dodatkowo lektor czyta następujące kwestie: Lektor: A: Ecce Horatius, Quintus Horātius Flaccus, poēta Rōmānus. B: Ecce Licinius, amīcus Horātiī. Liciniō nihil dēest, tamen is beātus nōn est. A: Licinius Horātium vīsitat et laetus nōn vidētur. Licyniusz: B: Salvē, amīce! Horacy: C: Salvē, mī Licini! Ut valēs? Licyniusz: D: Mediocriter. Horacy: E: Cūr nōn basilicē? Nōn aegrōtas, habēs domum, amīcōs, pecūniā nōn carēs, et beātus nōn es? Licyniusz: F: Nōn sum, mi Horatii. Omnia habeō, sed beātus nōn sum. Horacy: G: Fortasse nimia habēs? Licyniusz: H: Nimia? Melius est habēre multa, quam nihil, nonne? Horacy: I: Tibi sequenda est aurea mediocritās! Licyniusz: J: Aurea mediocritās? Quid est? Horacy: A: Aurea mediocritās est amāre rēs mediās, et nōn amāre extrēma. Licyniusz: B: Da exempla, quaesō. Horacy: C: Bene agēs, sī neque in mare altum ibis, D: neque procellam fugiens litus inīquum petēs. E: Quī amat auream mediocritātem, F: nōn habitat in palātio, G: neque in corruenti casulā, H: sed in domō mediocri. I: Alta pīnus magis agitatur ventō. J: Cāsus turris magnae multō maior est, quam turris parvae. K: Etiam fulgura feriunt summōs montēs. L: Fortūna nostra saepe mutātur: est tempus bonum, et tempus malum. Hodie pecūniam habēs, cras nōn habēs, hodie domum habēs, cras fortasse nōn habēbis. Tālis est vīta. Sī nunc male est, spēra et exspectā tempus bonum. Sī nunc bene est, exspectā malum. Ł: Nīl dūrāre potest tempore perpetuō: M: Omnia regit Iuppiter, N: quī dat hiemem O: eamque summovet. P: nec Apollō arcum semper tendit, Q: nonnumquam citharā Mūsam invocat et carmina scrībit. R: Sapiens nauta vēla contrahit, dum ventus nimis secundus est. S: Ita fac et tū, mī Licinī. Licyniusz: T: Bene, cōnābor... Valē, mī Horatī.
Carmen II 10
Rectius vives, Licini, neque altum
Rēctius vīvēs, Licinī, neque altum
semper urgendō neque, dum procellās
cautus horrēscis, nimium premendō
lītus inīquum.
Auream quisquis mediocritātem
dīligit, tūtus caret obsoletī
sordibus tēctī, caret invidendā
sōbrius aulā.
Saevius ventīs agitātur ingens
pīnus, et celsae graviōre cāsū
dēcidunt turrēs, feriuntque summōs
fulgura montēs.
Spērat infestīs, metuit secundīs
alteram sortem bene praeparātum
pectus: informēs hiemēs redūcit
Iuppiter, īdem
summovet. Nōn, sī male nunc, et ōlim
sīc erit: quondam citharā tacentem
suscitat Mūsam, neque semper arcum
tendit Apollō.
Rēbus angustīs animōsus atque
fortis appāre: sapienter īdem
contrahēs ventō nimium secundō
turgida vēla.
PrzekładPrzekład tekstu Quintī Horātiī Flaccī na język polski.
Zadania
Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz zdania prawdziwe.
- Horacy radzi Licyniuszowi, jak powinien żyć, by być szczęśliwym.
- Zdaniem Horacego najważniejszy jest w życiu umiar (by nie popadać w skrajności) – czyli złoty środek.
- Jedną z rad Horacego jest to, by nie wypływać beztrosko na otwarte morze i by za wszelką cenę uciekać od sztormu nawet ku nieznanym i niepewnym brzegom.
- Zdaniem Horacego szczęśliwsi są ludzie mieszkający w pałacach.
- Człowiek dobrze przygotowany do życia potrafi mieć nadzieję w trudnych chwilach, ale i być przezornym, gdy mu się powodzi.
- Ten sam Jowisz zsyła srogie zimy i sprawia, że ustępują.
- Nic nie jest wieczne – także Apollon nie pozostaje zawsze przygotowany do oddania strzału napinając łuk.
- Horacy zachęca Licyniusza, by w trudnych chwilach był silny i miał nadzieję, że zły los wkrótce się zmieni.
Połącz wyrazy łacińskie z odpowiadającymi im zdaniami.
<i>Apollō arcum tendit</i>, <i>nauta vēla contrahit</i>, <i>lītus inīquum</i>, <i>pinus agitātur ventīs</i>, <i>nāvis procellā agitātur</i>
| Żeglarz zwijający żagiel. | |
| Bóg Apollo napinający łuk . | |
| Sosna wygięta przez wiejący wiatr. | |
| Brzeg morski ze skałami. | |
| Statek zmagający się ze sztormem. |
graviōre cāsū, citharā, ventīs, ventō nimium secundō, ab Apolline, fulguribus, infestīs, secundīs. Pīnus agitātur 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Montēs feriuntur 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Turrēs celsae dēcidunt 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Arcus nōn semper tenditur 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Nautae contrahunt vēla 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Mūsa suscitātur 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Bene praeparātum pectus spērat 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
et metuit 1. secundīs, 2. ab Apolline, 3. graviōre cāsū, 4. ventō nimium secundō, 5. citharā, 6. fulguribus, 7. ventīs, 8. infestīs.
Uzupełnij zdania wpisując odpowiednie ablatiwy z podanych poniżej.
graviōre cāsū, citharā, ventīs, ventō nimium secundō, ab Apolline, fulguribus, infestīs, secundīs.
ventīs, fulguribus, secundīs, ab Apolline, infestīs, ventō nimium secundō, citharā, graviōre cāsū
Pīnus agitātur .............................................
Montēs feriuntur .............................................
Turrēs celsae dēcidunt .............................................
Arcus nōn semper tenditur .............................................
Nautae contrahunt vēla .............................................
Mūsa suscitātur .............................................
Bene praeparātum pectus spērat .............................................
et metuit .............................................
Po zapoznaniu się z tekstem i prezentacją zaznacz prawidłową odpowiedź. Fulgura feriunt:
- celsās pīnus
- summōs montēs
- altās turrēs
Po zapoznaniu się z tekstem i prezentacją zaznacz prawidłową odpowiedź. Iuppiter:
- arcum tendit
- suscitat Mūsās
- redūcit hiemēs
Po zapoznaniu się z tekstem i prezentacją zaznacz prawidłową odpowiedź. Quae turris graviōre cāsū dēcidit?
- parva
- magna
- prōna
Vocābulum altum significat:
- mare
- montem magnum
- veterem pīnum
Dēscrībe imāginēs.
Zapoznaj się z poniższymi obrazami i na podstawie poznanego słownictwa oraz zdobytej wiedzy, spróbuj opisać je po łacinie.
Carmen Macaronicum
Pieśnią II,10 Horacego, którą właśnie poznałeś, inspirowało się wielu poetów, wśród nich Jan Kochanowski. W latach młodzieńczych napisał utwór Carmen macaronicum de eligendo vitae genere. Utwór jest dialogiem pomiędzy poetą i przedstawicielami czterech stanów: mnichem, księdzem, dworzaninem i ziemianinem. Poeta spacerując po lesie spotyka czterech starszych od siebie mężczyzn, którzy próbują doradzić mu, jaki sposób życia (jaki stan) powinien wybrać i o co powinien w nim zabiegać.
Lege textum et respondē rogāta:
Zapoznaj się z poniższym tekstem (tj. wybranymi fragmentami utworu Carmen Macaronicum Jana Kochanowskiego) i wykonaj polecenia. Swoje odpowiedzi zapisz w polu tekstowym.
Ioannis Kochanovii - Carmen Macaronicum
wybrane fragmenty
Est prope wysokum celeberrima silva Krakovum, Quercubus insignis, multo miranda żołędzio, Vistuleam spectans wodam, Gdańskumque gościńcum, Dąbie nomen habet, Dąbie dixere priores. [...]
Ingredior, multum de condicione żywoti
Deque statu vitae mecum myślando futurae.
Ecce autem mężos video adventare quaternos,
Dissimiles habituque oris et dispare barwa,
Quorum unum szara vestiebat terga kapica,
Praecinctus tłustum nodoso fune żywotum.
Illi summo ingens błyskabat vertice pleszus
Et noga drewnianum calcabat nuda trzewikum.
Ad talos alter sukniam demiserat imos, Sukniam fałdorum centum nigrique coloris. Huic quoque pleszus erat, sed eum nutante bereto Texerat, Ausoniis quales przynoszantur ab oris.
Tertius induerat multi kapam axamiti,
Żółtum kabatum et caligas żółtumque koletum,
Żółtos trzewikos, szpadam piórumque bereti,
Denique łańcuchum, fulva ut sint omnia, złotum.
Extremo makowa fuit suknica, sine ullo Facta magisterio, si non argentea para Haftkarum et seni penderent margine knafli, Pondere quam wielka mage res pretiosa robota. Congredimur dextrisque datis służbaque powolna [...]
Non me — respondi — srebri złotique cupido
Zbierandique tenet niezbędnos cura pieniądzos,
Nec woiewodarum sellas orłumque potentem
Ambio, wirzchorum czapkam quoque nolo duorum [...]
Noster in hoc omnis positus labor, unica cura est
Haec mea, quo pacto possim rządzare żywotum
Invidiaque procul bezpiecznum dirigere aevum.
Quare, si quid habes, szerokam concute kapam
Secretasque tui cellas scrutare rozumi,
Si mihi forte queas sanam conferre poradam.
Zakonnik:
Sic ego rozmyślo — sic coepit frater ab alto – [...]
Ergo, cum saevis alios fortuna procellis
Abripiet, tua labetur tuto aequore navis.
Audi igitur sensuque imo mea verba reponas.
Cernis, ut incolumi chrósto młodaque choina
Annosae citius vertantur turbine quercus,
Cumque humili parcat Iovis indignatio chlevo,
Excelsae srogo feriuntur fulmine turres. [...]
Ksiądz:
Malim te księdzum quam gołum cernere mnichum.
Nam etsi prodest długos szemrare pacierzos
Et possunt missae wielkum recludere niebum,
Et księża, et mniszy psalmos śpiewamus eosdem,
Et księża, et mniszy missas celebramus easdem. Cumque pares simus coram, qui nieba gubernat, Inferior certe coram mortalibus ille est. Nam neque wesołas illi pomagare biesiadas, Nec potis est młodam, ceu nos, choware kucharkam. Adde, quod ipse Deus kapłanos primus in orbe Instituit księdzosque suo praefecit ovili.
Dworzanin:
[...] Nil prosunt klątwae neque diabli forsitan ipsi
Iam metuunt krzyżos [...]
Te moneo, si quid, iuvenis, sub pectore sanae
Mentis habes, chlebum noli curare duchownum [...]
Ziemianin:
Audisti mnichos wysłuchastique kapłanos
Et dworzaninum facientem verba tulisti.
Extremus labor est, atque hic brevis, ut ziemianinum De swoio słuches dicentem pauca ziemiaństwo. Nec tibi nostra aliquem pariat dissensio błędum, Dum swoium laudat, dum cudzum quisque żywotum Improbat, et swoium każdus te vellet habere.
Forsitan et monachus fieri fierique kapłanus
Non mala condicioest et habent sua commoda dwory,
Nec ziemianie carent. Sed tu wybierare memento
Vitam, naturae quae sit accommoda twoiae.
Nempe, potes czystum verbis iurare żywotum
Et, quod iurasti, re ipsa praestare, kapłanus
Sis licet et świeckos securus neglige stanos.
Sin aliud natura iubet quam święte kapłaństwo
Tu ne lude deos et srogum wara piorunum.
Atque hoc est unum, cur nostro tempore więcej
Expediat świeckum quam stanum ambire duchownum.
Omnes ludzie sumus, nobis tamen esse żonatis
Concessum est, solos grzech est ożeniare kapłanos.
Quamquam mirari possis, et iure podobno,
Esse scelus księdzo cnotliwam ducere żonam
Et non esse scelus kurwam choware kucharkam.
[...]
Unde obaczare potes laudari forsitan aulas,
Sed miłe doma peti, swoius res optima kątus.
Nulli flecto genu, sum wolnus, servio nulli,
Gaudeo libertate mea pewnoque pokoio.
Non expono animam wiatris, longinqua petendo
Lucra, neque occido biednum lichwiando człowiekum.
Non habeo wielkos, sed nec desidero skarbos.
Contentus sum sorte mea własnamque paternis
Bobus aro ziemiam, quae me sustentat alitque.
Ipsi epulas nati cnotliwaque żona ministrat,
Omne gotowa pati mecum, quodcumque ferat sors.
Sum procul invidia, bezpiecznos dormio somnos [...]
Nad czym rozmyśla poeta przechadzając się po dąbskim lesie?
W jaki sposób ubrani są rozmówcy poety?
Do obrania jakiej drogi życia zachęca każdy z rozmówców? Do czego zachęcają duchowni, do czego zniechęca dworzanin, co radzi ziemianin?
Czy mnich i ksiądz są zgodni w swych poradach?
Znajdź miejsca w tym utworze, w których Kochanowski nawiązuje do poznanego przez Ciebie wiersza Horacego.
Czyja porada najbardziej Cię przekonuje?
Źródło:Źródło:
Słowniki
Słownik pojęć
starożytna miara wierszowa składająca się z sześciu stóp: pięciu daktyli. Każdy daktyl (poza piątym) może zostać zastąpiony spondejem złożonym z dwóch sylab długich.
starożytna miara wierszowa składająca się z trzech wersów jedenastozgłoskowych i jednego pięciozgłoskowego. Nazwa tego schematu metrycznego pochodzi od greckiej poetki Safony, która zastosowała go jako pierwsza.
pochodzący z języka obcego zwrot lub forma gramatyczna wpleciony do języka ojczystego. Termin ten odnosi się najczęściej do wtrąceń włoskich i łacińskich pojawiających się w utworach pisanych w innych językach. W literaturze polskiej zjawisko to było szczególnie modne w okresie od XVI do XVIII wieku i dotyczyło wplatania do języka polskiego zwrotów łacińskich, włoskich lub (zwłaszcza w XVIII wieku) francuskich. Używanie makaronizmówmakaronizmów było charakterystyczne dla określonych grup społecznych (np. szlachty), które próbowały wyróżnić się tym spośród innych przechwalając się swoją erudycją. Dziś najczęściej spotykanymi makaronizmami w języku polskim są wtrącenia angielskie.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Kochanowski Carmen macaronicum de eligendo vitae genere, Warszawa 1981.
Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.
Horacy. Dzieła wszystkie, tłum.: A. Lam, Warszawa 2010.