Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał

Geograficzne regiony Polski układają się pasowo w kierunku mniej więcej równoleżnikowym. W układzie tym „pasy niższe” występują na przemian z „pasami wyższymi”. I tak patrząc od północy, najpierw mamy pas nizin nadmorskich – pobrzeży, potem są lekko podniesione pojezierza, dalej jest rozległe obniżenie Nizin Środkowopolskich, po których mamy pas wyżyn, a za nimi kotliny podkarpackie i na końcu, tj. na południu – góry (Karpaty i Sudety). W każdym pasie występują regiony geograficzne o różnej wielkości, przy czym większe z nich uznawane są za krainy geograficzne.

R1brkG1yPW0Jd1
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce
iiHUcX9GsB_d5e254

1. Pobrzeże Szczecińskie

Na Pobrzeżu Szczecińskim występuje urozmaicona linia brzegowa, która tworzy liczne wyspy, półwyspy, cieśniny i zatoki. Wyspy Wolin i Uznam oddzielają Zalew Szczeciński od pełnego morza. Wolin to największa wyspa Polski, na której utworzono Park Narodowy z cenną roślinnością leśną i bagienną oraz zwierzętami (m.in. są tam żubry), a także z wysokimi klifami. W gospodarce Pobrzeża główną rolę odgrywa turystyka oraz transport morski obsługiwany w zespole portowym Szczecin‑Świnoujście.

R4AQUJCBKzYGG1
Wejście na teren Wolińskiego Parku Narodowego na plaży w Międzyzdrojach
iiHUcX9GsB_d5e291

2. Pobrzeże Koszalińskie

Charakterystycznym elementem Pobrzeża Koszalińskiego są długie, piaszczyste mierzeje, które pozamykały zatoki tworzące dziś jeziora przybrzeżne, np. Łebsko, Gardno, Jamno. W pobliżu Jeziora Łebsko powstały wysokie na kilkadziesiąt metrów „wędrujące” wydmy – najcenniejszy obiekt Słowińskiego Parku Narodowego. Wybrzeże morskie w wielu miejscach jest podmokłe, dlatego większe miasta (Koszalin, Słupsk) rozwinęły się kilkanaście kilometrów od morza. Nad samym morzem są małe miejscowości turystyczne i rybackie.

RuxPdMnmZKVUw1
„Wędrujące” wydmy w Słowińskim Parku Narodowym
iiHUcX9GsB_d5e327

3. Pobrzeże Gdańskie

Pobrzeże Gdańskie leży nad Zatoką Gdańską. Występują tam dwie długie, otwarte mierzeje – Mierzeja Helska oddzielająca płytką Zatokę Pucką oraz Mierzeja Wiślana oddzielająca Zalew Wiślany. Do Pobrzeża Gdańskiego zaliczają się też Żuławy Wiślane (obszar delty Wisły), gdzie na urodzajnych glebach rozwinęło się rolnictwo. Aglomeracja Trójmiasta – Gdańsk, Gdynia, Sopot – to duży, zwarty obszar usługowo‑przemysłowy z silnie rozwiniętą funkcją transportową i turystyczną.

R1MHvkzT9FWdx1
Długi Targ w Gdańsku – główna ulica w zabytkowym centrum miasta
iiHUcX9GsB_d5e363

4. Pojezierze Mazurskie

Na Pojezierzu Mazurskim znajdują się największe polskie jeziora – Śniardwy i Mamry (Kraina Wielkich Jezior) – które powstały w wyniku zalania płaskich zagłębień moreny dennej i dlatego są względnie płytkie. Mazury to obszar typowo turystyczny, gdzie nad jeziorami rozwinęły się takie miejscowości, jak Mikołajki, Giżycko, Mrągowo, Ruciane‑Nida. Poza wypoczynkiem nad wodą mamy tu m.in. bogactwo przyrody (Puszcza Piska i Nidzicka), zabytki (zamki, kościoły, bunkry), imprezy plenerowe.

RgwRlDB2NfaEl1
Jedno z wielu mazurskich jezior zagospodarowanych do celów turystycznych
iiHUcX9GsB_d5e400

5. Pojezierze Pomorskie

Pojezierze Pomorskie ma dosyć silnie pofałdowany teren, co skutkuje dużą liczbą jezior o małej powierzchni. Na Kaszubach znajduje się najwyższy punkt całego pasa pojezierzy – Wieżyca (329 m n.p.m.). Pojezierze Pomorskie jest raczej słabo zagospodarowane przez człowieka, toteż zachowały się tam duże obszary dzikiej przyrody, np. Puszcza Drawska czy Bory Tucholskie. Turystyka rozwinęła się tylko nad niektórymi jeziorami. Na większą skalę z lasów pozyskiwane jest drewno.

R19e1tSZo7fFZ1
Dzika, nieskażona ludzką ręką przyroda na Pojezierzu Pomorskim
iiHUcX9GsB_d5e436

6. Pojezierze i Nizina Wielkopolska

Pojezierze zajmuje północną, a nizina południową część dużego historycznego regionu Wielkopolski. Teren Pojezierza Wielkopolskiego jest raczej słabo pofałdowany, toteż występuje tam stosunkowo mało jezior – największe z nich to rynnowe Gopło. Na Nizinie Wielkopolskiej zdecydowanie przeważają bezleśne tereny płaskie. Cała Wielkopolska jest regionem typowo rolniczym z dominacją produkcji wysokotowarowej. Ponadto w regionie wydobywa się węgiel brunatny i gaz ziemny. Główny ośrodek usługowo‑przemysłowy Wielkopolski to Poznań.

RBsn3UKYK3TRo1
Tereny rolnicze na płaskiej Nizinie Wielkopolskiej
iiHUcX9GsB_d5e472

7. Nizina Mazowiecka

Nizina Mazowiecka jest podobna do Niziny Wielkopolskiej ze względu na dominację bezleśnych terenów płaskich i głównie rolnicze zagospodarowanie terenu. Na Mazowszu przeważają słabe gleby bielicowe, na których uprawia się ziemniaki, żyto i pszenżyto. Przez środek regionu szeroką doliną płynie nasza największa rzeka – Wisła. Nad nią znajduje się Warszawa – stolica Polski i największe miasto kraju. Spełnia ona głównie rozmaite funkcje usługowe, w tym administracyjne. Aglomeracja warszawska liczy ponad 2 miliony mieszkańców.

RiP85BJCW7rSa1
Nowoczesna zabudowa usługowa w centrum Warszawy
iiHUcX9GsB_d5e509

8. Nizina Podlaska

Na Nizinie Podlaskiej znajdują się obszary cennej przyrody. Stare lasy liściaste i mieszane Puszczy Białowieskiej mają charakter pierwotny. W Puszczy Knyszyńskiej dominują drzewa iglaste. Bagna Biebrzańskie porastają trawy, turzyce, trzciny, pośród których swoje siedliska mają liczne gatunki ptaków wodnych, a ponadto bobry, wydry, łosie. Rolnictwo Niziny Podlaskiej wykorzystuje łąki do chowu bydła. Rozwinął się tu przemysł spożywczy, w tym spółdzielnie mleczarskie i zakłady mięsne.

RvESFY2KII24z1
Naturalny las pierwotny w Puszczy Białowieskiej
iiHUcX9GsB_d5e545

9. Nizina Śląska

Nizina Śląska rozciąga się wzdłuż doliny Odry i jest ograniczona morenowym Wałem Trzebnickim na północy oraz Przedgórzem Sudeckim na południu. W regionie występują bardzo dobre warunki dla rozwoju rolnictwa – ciepły klimat i urodzajne gleby (czarnoziemy, czarne ziemie, gleby brunatne). Uprawia się pszenicę, kukurydzę, jęczmień, buraki cukrowe, rzepak. Główny ośrodek usługowo‑przemysłowy to Wrocław, ale gospodarka rozwinęła się też w mniejszych miejscowościach, np. w Legnicko‑Głogowskim Okręgu Miedziowym czy w Specjalnych Strefach Ekonomicznych.

R15IBaPkYdS2d1
Autostrada A4 pośród terenów rolniczych Niziny Śląskiej
iiHUcX9GsB_d5e581

10. Wyżyna Śląska

Wyżyna Śląska ma charakter niewielkiego płaskowyżu zbudowanego ze skał osadowych, m.in. z powstałych w karbonie pokładów węgla kamiennego. Na bazie wydobycia tego węgla Wyżyna Śląska stała się najbardziej uprzemysłowionym regionem Polski. Powstał Górnośląski Okręg Przemysłowy obejmujący poza kopalniami także elektrownie cieplne, huty, koksownie, fabryki i inne zakłady głównie przemysłu ciężkiego. Ludność skupiła się w około 30 miastach konurbacji górnośląskiej, która liczy dziś około 2,5 mln mieszkańców.

R1aCfgxJO0IWv1
Krajobraz przemysłowy na Wyżynie Śląskiej
iiHUcX9GsB_d5e618

11. Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska

Jura Krakowsko‑Częstochowska zbudowana jest głównie z wapieni, w których występują zjawiska krasowe polegające na rozpuszczaniu skał przez wodę. Spotkać tam można liczne krasowe formy skalne, np. wąwozy, doliny, ostańce, jaskinie, tunele. Białe skały wapienne wraz z bujną zieloną roślinnością tworzą na pofałdowanym terenie Wyżyny malownicze krajobrazy. Dodatkowo na niektórych wzgórzach znajdują się zamki tworzące tzw. Szlak Orlich Gniazd. W regionie na dużą skalę rozwinęła się turystyka.

RJcGgx0VQkNim1
Krasowy krajobraz Jury Krakowsko-Częstochowskiej
iiHUcX9GsB_d5e654

12. Wyżyna Małopolska

Wyżyna Małopolska obejmuje Wyżynę Kielecką, Nieckę Nidziańską, Wyżynę Przedborską oraz stare, zniszczone Góry Świętokrzyskie. Gospodarka regionu to rolnictwo oraz eksploatacja i przetwarzanie surowców skalnych (cementownie, ceramika budowlana). W dolinie Kamiennej w Staropolskim Okręgu Przemysłowym rozwinął się przemysł ciężki (huta żelaza w Ostrowcu, fabryka autobusów w Starachowicach). Góry Świętokrzyskie to region turystyczny, gdzie atrakcjami są m.in. naturalne lasy Puszczy Jodłowej i gołoborza na stokach Łysogór.

RKEBZZjUszxCn1
Gołoborze na stoku Łysogór w Górach Świętokrzyskich
iiHUcX9GsB_d5e690

13. Wyżyna Lubelska

Wyżyna Lubelska zbudowana jest głównie z mezozoicznych skał osadowych (wapienie, margle, dolomity), na których w wielu miejscach zalegają grube pokrywy lessowe. W miękkim lessie wody płynące wyżłobiły głębokie wąwozy będące charakterystycznym elementem krajobrazu. Na lessach utworzyły się najlepsze gleby – czarnoziemy – intensywnie wykorzystywane do celów rolniczych (uprawa pszenicy, buraków cukrowych). W okolicach Łęcznej wydobywa się węgiel kamienny. Lublin i Zamość swymi zabytkami przyciągają turystów.

RA1pRr7uS6SKa1
Głęboki wąwóz lessowy na Wyżynie Lubelskiej
iiHUcX9GsB_d5e727

14. Kotliny podkarpackie

Kotliny podkarpackie są zapadliskiem tektonicznym, które powstało w czasie alpejskich ruchów górotwórczych fałdujących Karpaty. Największa Kotlina Sandomierska rozciąga się między ramionami Wisły i Sanu, gdzie dominuje rolnictwo. W wąskiej Bramie Krakowskiej znajduje się Kraków – drugie największe miasto Polski, dawna stolica kraju, a dziś ważny ośrodek naukowy, kulturalny, turystyczny, biznesowy, przemysłowy, administracyjny i komunikacyjny. Sąsiadująca z GOP‑em Kotlina Oświęcimska ma charakter przemysłowy.

R11JEq9wpwM2Z1
Panorama centrum Krakowa – na pierwszym planie Zamek Królewski na Wawelu
iiHUcX9GsB_d5e763

15. Karpaty

Większą część polskich Karpat stanowią Beskidy, które są fałdowymi górami średnimi pochodzącymi z orogenezy alpejskiej. Buduje je tzw. flisz karpacki, czyli naprzemienne warstwy piaskowców i łupków. Najwyższe pasmo Karpat to Tatry, które są górami wysokimi, sięgającymi powyżej 2 tys. m n.p.m. Dzielą się one na granitowe Tatry Wysokie i niższe, wapienne Tatry Zachodnie. W Karpatach rozwinęło się głównie rolnictwo (mimo niekorzystnych warunków klimatyczno‑glebowych) i turystyka. Przemysł odgrywa coraz mniejszą rolę.

RpDpXEXokt9fv1
Górujący nad Zakopanem Giewont (1895 m n.p.m.) ma charakterystyczny kształt „śpiącego rycerza”
iiHUcX9GsB_d5e799

16. Sudety

Sudety to stare góry zrębowe wydźwignięte pierwotnie w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej, a następnie odmłodzone podczas alpejskich ruchów górotwórczych. Zbudowane są głównie z twardych skał magmowych (granity) i metamorficznych (gnejsy), które nie mogły się fałdować tylko pękały i przesuwały, tworząc uskoki, a między nimi zręby. Dzięki bogatej przeszłości geologicznej w Sudetach występują liczne bogactwa mineralne. Rozwinęła się też turystyka, głównie w Karkonoszach i Kotlinie Kłodzkiej.

RjXKHyukfmbjs1
Góry Stołowe o regularnych kształtach jako przykład typowych gór zrębowych
iiHUcX9GsB_d5e836

Zadania

Pamiętam i rozumiem

  1. Jak nazywa się twój region geograficzny, a jak region historyczny? Jaka jest nazwa twojego województwa?

  2. Czym się różni wybrzeże niskie od wybrzeża wysokiego i gdzie nad Bałtykiem występują takie wybrzeża?

  3. Jaka jest zależność między liczbą i wielkością jezior a pofałdowaniem terenu na polskich pojezierzach?

  4. Dlaczego na Nizinach Środkowopolskich nie ma jezior?

  5. Dlaczego Góry Świętokrzyskie zaliczają się do wyżyn?

  6. W jaki sposób powstały Kotliny Podkarpackie?

  7. Wyjaśnij różnice między Karpatami Zewnętrznymi a Karpatami Wewnętrznymi.

  8. Dlaczego Sudety są górami zrębowymi?

Czytam i interpretuję

  1. Podaj nazwy swoich regionów geograficznych w kolejności od najmniejszego do największego; skorzystaj z map:

  2. Na mapie poniżej wskaż przykłady mierzei otwartych i zamkniętych oraz akweny, jakie one odcinają.

    RIT3Hg27ED5Oj1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  3. Jakie lasy dominują na pojezierzach i jaki jest ich związek z glebami oraz osadami polodowcowymi?

    RoRm4KoCwkW6E1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  4. Jakie krajobrazy dominują na Nizinach Środkowopolskich i dlaczego właśnie takie?

    RJRznnwCv2IFh1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  5. Wskaż na mapie przykłady miast Wyżyny Śląskiej, które NIE zaliczają się do konurbacji górnośląskiej.

    RXUkuDzimKhXj1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  6. Wskaż na mapie najbardziej interesujące miejsca Krakowa.

    RWkMYKxL5GV5X1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  7. Korzystając z mapy poniżej, omów podział Tatr na mniejsze jednostki, uwzględniając stronę polską i słowacką.

    Rr5Tq33pFVJ9G1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  8. Korzystając z danych w tabeli, podaj nazwy pięciu najwyższych pasm i masywów górskich po polskiej stronie Sudetów.

    Główne szczyty polskich Sudetów (w kolejności od zachodu do wschodu)

    SZCZYT

    Wysokość
    [m n.p.m.]

    Góry

    Wysoka Kopa

    1126

    Izerskie

    Śnieżka

    1602

    Karkonosze

    Wielki Szyszak

    1509

    Karkonosze

    Łabski Szczyt

    1471

    Karkonosze

    Szrenica

    1362

    Karkonosze

    Skopiec

    724

    Kaczawskie

    Chełmiec

    869

    Wałbrzyskie

    Waligóra

    936

    Kamienne

    Wielka Sowa

    1015

    Sowie

    Szczeliniec Wielki

    919

    Stołowe

    Jagodna

    977

    Bystrzyckie

    Orlica

    1084

    Orlickie

    Śnieżnik

    1425

    Masyw Śnieżnika

    Biskupia Kopa

    891

    Opawskie

Rozwiązuję problemy

  1. Wyjaśnij, dlaczego granice twojego województwa nie pokrywają się z granicami twojego regionu geograficznego i historycznego.

  2. Czy „wskrzeszenie” polskiego przemysłu stoczniowego jest możliwe? Jaki masz na to pomysł?

  3. Chcesz się wybrać na wakacje nad jezioro, ale w jakieś ciche miejsce, gdzie będzie mało ludzi i dużo dzikiej przyrody. Dokąd pojedziesz? Odpowiedź uzasadnij.

  4. Chcesz się zająć uprawą ziemi na Nizinach Środkowopolskich i zależy ci na jak najwyższych plonach. Gdzie uruchomisz swoje gospodarstwo rolne? Odpowiedź uzasadnij.

  5. Okolice cementowni na Wyżynach Polskich często pokrywa warstwa białego pyłu. W jaki sposób można temu przeciwdziałać?

  6. Podaj przykłady działań mogących ulepszyć niskotowarowe rolnictwo na Podkarpaciu.

  7. Jesteś w Tatrach powyżej górnej granicy lasu i zaskoczyło cię załamanie pogody – gwałtowne ochłodzenie, silny wiatr i opady deszczu ze śniegiem. Co robisz?

  8. Jak można zmniejszyć skutki hałasu w pobliżu sudeckich kamieniołomów?

iiHUcX9GsB_d5e972

Projekt badawczy

Nasz region na tle kraju

Autor/ Nauczyciel

Tytuł projektu

Nasz region na tle kraju

Temat projektu

Silne i słabe strony naszego regionu

Badana hipoteza

Silne strony naszego regionu to…,
a słabe strony to… .

Materiały źródłowe (strony internetowe, rozdziały
w podręczniku)

Rocznik Statystyczny Województw, strona internetowa regionalnego oddziału GUS oraz inne źródła lokalnych danych statystycznych.
Lekcje w e‑podręczniku: 2.7, 4.15, 4.16.

Uczeń

Co dokładnie mam zamiar zrobić, by sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa

Zebrać dane statystyczne oraz inne informacje potwierdzające silne i słabe strony naszego regionu. Pod uwagę bierzemy ludność, gospodarkę i warunki naturalne.

Co trzeba przygotować,
by zweryfikować hipotezę

Z materiałów źródłowych wybrać odpowiednie dane statystyczne i inne przydatne informacje.

Co będę obserwować (mierzyć)

Dane dla naszego regionu w porównaniu z danymi dla innych regionów i dla całego kraju. Bardzo ważny jest taki dobór danych, żeby były one porównywalne, tj. na ogół muszą to być wartości względne, np. przeliczone na 1 mieszkańca, na 1 kmIndeks górny 2, na procenty itp.

Czas trwania (ile czasu potrzeba, by wykonać projekt)

1 tydzień

Wyniki i wnioski z projektu badawczego

R1HZLccMRssE41
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
iiHUcX9GsB_d5e1013

Test sprawdzający do działu IV. Regiony Polski

Test sprawdzający

RLMjOf2jA06il1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

Klucz testu

RwlfHr27nW5Wl1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.