Ważne daty

1

Scenariusz dla nauczycieli

R1ZhrbVlRDgck

Scenariusz zajęć do pobrania.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

I.1.e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),

I.2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji.

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

III.6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;

III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Romantyzm – cechy kierunku

Zjawiska zapowiadające romantyzm w Polsce pojawiły się zaraz po utracie niepodległości w roku 1795. Właściwy jednak jego rozwój datuje się na lata 1822 (wydanie pierwszego tomu Poezji Adama Mickiewicza) – 1863 (upadek powstania styczniowego). Podobnie jak w Europie romantyzm w malarstwie określony był poszukiwaniami twórczymi artystów i różnorodnością tematyki ich dzieł. Najważniejszymi wyznacznikami formalnymi stały się: bogactwo kolorystyczne, dynamika kompozycji i kontrastowość  światłocienia. Ekspresja wynikała z charakteru przedstawień.  W dziełach o tematyce nawiązującej do klasycyzmu przejawiała mniejsze emocje niż w tych, które bardziej inspirowały się średniowieczem, barokiem. Ważną role odgrywała też natura i jej tajemniczość, potęga, żywiołowość, które, zestawiane z człowiekiem, ukazywały relacje człowiek‑przyroda, określając  jego  światopogląd i postawę wobec problemów bytu oraz eksponując ludzkie dylematy.   Malarze często sięgali też po symbole i nadawali im znaczenie narodowe, związane z tematyką niewoli, problemów społecznych. Zróżnicowana tematyka – portret, malarstwo pejzażowe, sceny batalistyczne, pozwalały na szerokie ujęcie życia w trudnych warunkach politycznej niewoli. Ambicje zmierzające do unarodowienia sztuki, jej patriotyzm, łączenie pierwiastków realizmu z motywami historycznymi mają swe podłoże w niewygasających dążeniach narodowowyzwoleńczych.

Piotr Michałowski – portrecista i malarz scen batalistycznych

Wybitnym przedstawicielem romantyzmu polskiego był Piotr Michałowski (1800 – 1855). Ten wielostronnie wykształcony i niebywale uzdolniony człowiek: filolog i poliglota, prawnik i historyk, reformator i zarządca hut Królestwa Polskiego, wysoki urzędnik administracji Rzeczypospolitej Krakowskiej i austriackiej i doskonale gospodarujący ziemianin, a także filantrop – dobroczyńca chłopów i ubogich dzieci, okazał się jedynym w swoim rodzaju talentem malarskim. Nie posiadał w tym zakresie ściśle akademickiego wykształcenia, choć odbywał nauki najpierw u Franciszka Ksawerego Lampiego, Michała Stachowicza, Józefa Peszki i Józefa Brodowskiego, a następnie, już podczas pobytu w Paryżu, wymuszonym uczestnictwem w powstaniu listopadowym, u Nicolasa Charleta. Tam też zapoznał się z dziełami hiszpańskiego malarza Diego Velazqueza, a także innych dawnych mistrzów: Rubensa, Rembrandta, Van Dycka. Z malarzy współczesnych widać u Michałowskiego inspiracje pracami francuskich romantyków, Géricaulta i Delacroixa. Niezwykły talent artysty pozwolił na przekucie tych wpływów w oryginalną twórczość, która znalazła wielkie uznanie we Francji. Wiadomo, że ceny obrazów Michałowskiego były podobne do tych, które osiągały prace Géricaulta, zaś niezwykła umiejętność przedstawiania przez polskiego artystę zwierząt budziła podziw i spowodowała, że za swego jedynego mistrza uważała go francuska animalistka Rosa Bonheur. Działalność artystyczna Michałowskiego koncentrowała się wokół kilku tematów. Malował on przedstawienia historyczne, będące epizodami z kampanii napoleońskich, na czele ze znakomitą „Szarżą w wąwozie Somosierra” powstałą między 1845‑1855 r.

Źródło: http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU216 (dostęp z dnia 31.03.2018)

RF6SE3Th4MQFY

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Szarża w wąwozie Somosierra”. Ukazuje wojsko podążające konno przez przełęcz. Tłum zatacza łuk i zanika w głębi. Wokół szwadronu wznoszą się tumany rdzawobrunatnego kurzu. Kolorystyka dzieła jest ciepła, dominują w niej czerwienie, rdzawe brązy i żółcienie. Ciemniejsze tony znajdują się w dole dzieła. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W obrazie dominują brązy w różnych odcieniach, aż po rozświetlone żółcienie. 2. Wąwóz ujęty jest w półkolu, w przełęczy orszak wojska zdaje się zanikać. 3. Zbocza wąwozu przytłaczają swym ogromem. 4. Światłocień i kolory podkreślają dramatyzm ukazywanej sytuacji. 5. Swoboda techniki, stosowanie barwnych plam zaskakuje ekspresją i realizmem.

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Szarża w wąwozie Somosierra”. Ukazuje wojsko podążające konno przez przełęcz. Tłum zatacza łuk i zanika w głębi. Wokół szwadronu wznoszą się tumany rdzawobrunatnego kurzu. Kolorystyka dzieła jest ciepła, dominują w niej czerwienie, rdzawe brązy i żółcienie. Ciemniejsze tony znajdują się w dole dzieła. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W obrazie dominują brązy w różnych odcieniach, aż po rozświetlone żółcienie. 2. Wąwóz ujęty jest w półkolu, w przełęczy orszak wojska zdaje się zanikać. 3. Zbocza wąwozu przytłaczają swym ogromem. 4. Światłocień i kolory podkreślają dramatyzm ukazywanej sytuacji. 5. Swoboda techniki, stosowanie barwnych plam zaskakuje ekspresją i realizmem.

1

2

3

4

5

1. W obrazie dominują brązy w różnych odcieniach, aż po rozświetlone żółcienie.

2. Wąwóz ujęty jest w półkolu, w przełęczy orszak wojska zdaje się zanikać.

3. Zbocza wąwozu przytłaczają swym ogromem.

4. Światłocień i kolory podkreślają dramatyzm ukazywanej sytuacji.

5. Swoboda techniki, stosowanie barwnych plam zaskakuje ekspresją i realizmem.

Znacznie spokojniejsza pod względem kompozycji jest i tak wspaniale malarsko potraktowana „Defilada przed Napoleonem” ok. 1837 r.

Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)

R1FNcQafm8uKI

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Defilada przed Napoleonem”. Ukazuje tłum jeźdźców galopujących na koniach. Konwój żołnierzy Napoleona kieruje się w prawą stronę, podążając jedni za drugimi, w rzędzie. Jeźdźcy mają na sobie wojskowe mundury, a na głowie czapki z piórami. W tle widoczne jest ciemne niebo. Obraz utrzymany jest w zielono-brunatnych barwach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szerokim pędzlem namalowany jest Napoleon. 2. Biały rumak, na którym siedzi cesarz uchwycony jest, gdy staje dęba. 3. Dynamizmu nadaje dziełu szkicowo i zamaszyście przedstawiony krajobraz i smugi nieba. 4. Horyzontalny układ kompozycji podkreśla szereg koni. 5. Jeźdźcy na pierwszym planie namalowani są grubymi impastowymi smugami, natomiast grupa sztabowców w głębi mają gładką fakturę.

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Defilada przed Napoleonem”. Ukazuje tłum jeźdźców galopujących na koniach. Konwój żołnierzy Napoleona kieruje się w prawą stronę, podążając jedni za drugimi, w rzędzie. Jeźdźcy mają na sobie wojskowe mundury, a na głowie czapki z piórami. W tle widoczne jest ciemne niebo. Obraz utrzymany jest w zielono-brunatnych barwach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szerokim pędzlem namalowany jest Napoleon. 2. Biały rumak, na którym siedzi cesarz uchwycony jest, gdy staje dęba. 3. Dynamizmu nadaje dziełu szkicowo i zamaszyście przedstawiony krajobraz i smugi nieba. 4. Horyzontalny układ kompozycji podkreśla szereg koni. 5. Jeźdźcy na pierwszym planie namalowani są grubymi impastowymi smugami, natomiast grupa sztabowców w głębi mają gładką fakturę.

1

2

3

4

5

1. Szerokim pędzlem namalowany jest Napoleon.

2. Biały rumak, na którym siedzi cesarz uchwycony jest, gdy staje dęba.

3. Dynamizmu nadaje dziełu szkicowo i zamaszyście przedstawiony krajobraz i smugi nieba.

4. Horyzontalny układ kompozycji podkreśla szereg koni.

5. Jeźdźcy na pierwszym planie namalowani są grubymi impastowymi smugami, natomiast grupa sztabowców w głębi mają gładką fakturę.

Portrety to kolejny ważny temat twórczości artysty. Wykonywał je zarówno w technice olejnej, jak i akwareląAkwarelaakwarelą. Za przykłady takich dzieł niech posłużą „Amazonka”, być może będąca wyobrażeniem jednej z córek Michałowskiego, „Portret Żyda”, ukazujący szkicowo potraktowane popiersie postaci, czy też znakomite, dynamiczne, szerokim pędzlem malowane dzieło „Seńko. Studium do Don Kichota” z ok. 1846 r. Jak widać, malarz brał za modeli przedstawicieli różnych grup społecznych.

RUeUtQgKkVGXN

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Amazonka”. Ukazuje kobietę siedzącą na brązowym koniu, który unosi przednie nogi. Bohaterka ma na sobie brązową, długą suknię z dużym, koronkowym, białym kołnierzem opadającym na ramiona. Ma gładko uczesane włosy, upięte w dwa koki po bokach. Siedzi sztywno z twarzą zwróconą w stronę widza. Tło utrzymane jest w jasnych, pastelowych barwach, namalowane jest ukośnymi pociągnięciami pędzla.

REJGZrs0b04iA

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia „Portret Żyda” Piotra Michałowskiego. Ukazuje popiersie starszego mężczyzny, ubranego w brązową marynarkę z wyłożonym białym kołnierzem i jarmułkę na głowie, spod której wystają ciemne włosy. Jego usta są lekko rozchylone, nos ma duży, zaczerwieniony. Twarz porośnięta jest brodą i wąsami. Żyd jest ukazany frontalnie, ale głowę ma lekko zwróconą w lewą stronę. Tło jest ciemne, utrzymane w czarno-czerwonym kolorach, jaśniejszych wokół głowy postaci.

R1FpjIfTmtDpT

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Seńko. Seńko. Studium do Don Kichota”. Ukazuje ujętego bokiem, do pasa, starszego mężczyznę, skierowanego twarzą w stronę widza. Ubrany jest w ciemny strój, ma na głowie kapelusz. Czerwonawa twarz chłopa z niechlujnym zarostem oraz niedbałą fryzurą jest pociągła, szczupła. Mężczyzna jest przedstawiony na ciemnym tle. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Zaliczany do arcydzieł malarstwa polskiego, obraz ten powstał jako studium do postaci Don Kichota, zapewne w związku z planowaną przez malarza, lecz nigdy niezrealizowaną kompozycją poświęconą tytułowemu bohaterowi sławnego utworu Cervantesa. Tytuł Seńko nie pochodzi od malarza. Przyjął się po latach w związku z utożsamieniem w literaturze przedmiotu przedstawionego tu wynędzniałego wieśniaka o przejmująco rzewnym obliczu z bolestraszyckim chłopem o tym imieniu, wspomnianym przez malarza w liście do żony w roku 1845 w związku z klęską powodzi, która wówczas dotknęła tamten rejon: „Seńko, którego chudą wyrazistą twarz pamiętać musisz, prosząc o kapustę i tłumacząc się, że choć dawniej zamożny, na potrzebnym mu schodzi dziś, mówił mi, że po tych powodziach wszyscy są biedni, że się góry z dolinami zrównały”. 2. Artyzm dzieła wyraża się w wyrafinowanej kolorystyce, w brawurowym modelunku zbroi i w mistrzowskiej charakterystyce psychologicznej chłopskiego modela. Artysta skupił całą uwagę na wydobytym światłem twarzy, realistyczne widzenie nasycając głębokim tonem uczuciowym.

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Seńko. Seńko. Studium do Don Kichota”. Ukazuje ujętego bokiem, do pasa, starszego mężczyznę, skierowanego twarzą w stronę widza. Ubrany jest w ciemny strój, ma na głowie kapelusz. Czerwonawa twarz chłopa z niechlujnym zarostem oraz niedbałą fryzurą jest pociągła, szczupła. Mężczyzna jest przedstawiony na ciemnym tle. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Zaliczany do arcydzieł malarstwa polskiego, obraz ten powstał jako studium do postaci Don Kichota, zapewne w związku z planowaną przez malarza, lecz nigdy niezrealizowaną kompozycją poświęconą tytułowemu bohaterowi sławnego utworu Cervantesa. Tytuł Seńko nie pochodzi od malarza. Przyjął się po latach w związku z utożsamieniem w literaturze przedmiotu przedstawionego tu wynędzniałego wieśniaka o przejmująco rzewnym obliczu z bolestraszyckim chłopem o tym imieniu, wspomnianym przez malarza w liście do żony w roku 1845 w związku z klęską powodzi, która wówczas dotknęła tamten rejon: „Seńko, którego chudą wyrazistą twarz pamiętać musisz, prosząc o kapustę i tłumacząc się, że choć dawniej zamożny, na potrzebnym mu schodzi dziś, mówił mi, że po tych powodziach wszyscy są biedni, że się góry z dolinami zrównały”. 2. Artyzm dzieła wyraża się w wyrafinowanej kolorystyce, w brawurowym modelunku zbroi i w mistrzowskiej charakterystyce psychologicznej chłopskiego modela. Artysta skupił całą uwagę na wydobytym światłem twarzy, realistyczne widzenie nasycając głębokim tonem uczuciowym.

1

2

1. Zaliczany do arcydzieł malarstwa polskiego, obraz ten powstał jako studium do postaci Don Kichota, zapewne w związku z planowaną przez malarza, lecz nigdy niezrealizowaną kompozycją poświęconą tytułowemu bohaterowi sławnego utworu Cervantesa. Tytuł Seńko nie pochodzi od malarza. Przyjął się po latach w związku z utożsamieniem w literaturze przedmiotu przedstawionego tu wynędzniałego wieśniaka o przejmująco rzewnym obliczu z bolestraszyckim chłopem o tym imieniu, wspomnianym przez malarza w liście do żony w roku 1845 w związku z klęską powodzi, która wówczas dotknęła tamten rejon: „Seńko, którego chudą wyrazistą twarz pamiętać musisz, prosząc o kapustę i tłumacząc się, że choć dawniej zamożny, na potrzebnym mu schodzi dziś, mówił mi, że po tych powodziach wszyscy są biedni, że się góry z dolinami zrównały”. (Anna Zeńczak, http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU222)

2. Artyzm dzieła wyraża się w wyrafinowanej kolorystyce, w brawurowym modelunku zbroi i w mistrzowskiej charakterystyce psychologicznej chłopskiego modela. Artysta skupił całą uwagę na wydobytym światłem twarzy, realistyczne widzenie nasycając głębokim tonem uczuciowym. (Anna Zeńczak, http://www.imnk.pl/gallerybox.php?dir=SU222)

Do ważnych realizacji Michałowskiego należy Napoleon na koniu. Postać cesarza, głównego bohatera epoki romantyzmu, to uosobienie nadziei Polaków na odzyskanie niepodległości. Michałowski uzyskał w tym wizerunku niezwykły efekt malarski. Częściowo dematerializując plamę barwną wprowadził do dzieła nowe spojrzenie na technikę, w której kolor i faktura wzajemnie się uzupełniają.

Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny, Płyta CD

R7P5CfmpD7f1U

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Napoleon na koniu”. Ukazuje postać na białym koniu stającym dęba. Napoleon ma na sobie czarny frak, białe spodnie i czarne długie buty. Na głowie ma czarny, trójkątny kapelusz. Trzyma uzdę, a wzrok skierowany ma w stronę widza. Scena ukazana jest na tle mrocznego, górzystego pejzażu. W tle poprzez brązy przebija błękit nieba.

Krótki przegląd twórczości Piotra Michałowskiego zamknijmy słowami Tadeusza Dobrowolskiego. Napisał on o artyście między innymi: „Romantyzm sztuki Malczewskiego uwidaczniał się zarówno w tematach, formie, jak i w całej atmosferze dzieła. Zgodnie z romantycznym historyzmem artysta zwracał się, jak wiemy, do przeszłości własnego narodu, malował wizerunki hetmanów i rycerze, z kolei szukał podniet artystycznych w tematach egzotycznych, a w końcu zwrócił się ku życiu wsi tworząc liczne podobizny chłopów. Romantyczny dynamizm i dążenie do pełni odbijały się na formie i fakturze jego obrazów. Forma ta, nieraz szkicowa i płynna, wibrująca jednak zawsze wokół mocno utwierdzonego rdzenia była, z jednej strony wyrazem romantycznego podniecenia i pasji twórczej, z drugiej, poczucia ładu i intelektualnej kontroli”.

Artur Grottger – malarz scen historycznych

Zdecydowanie inne losy były udziałem Artura Grottgera (1837 – 1867). Ten wywodzący się z międzynarodowej rodziny twórca (jego ojciec był w połowie Polakiem, w połowie Szwajcarem, zaś matka pochodziła z rodziny chorwacko - węgierskiej), bardzo szybko doczekał się sukcesów. Dzięki inicjatywie ojca, będącego wykształconym malarzem, szybko zaczął naukę fachu we Lwowie. Już jako młodzieniec znalazł możnego arystokratycznego protektora i – przede wszystkim – stypendium cesarza Franciszka Józefa I, które dało mu możliwość nauki w Krakowie i Wiedniu oraz utrzymanie niemal do końca krótkiego życia.   W twórczości Grottgera obecne są zarówno portrety, jak i malowane dla zarobku sceny rodzajowe. Jednak szczególną uwagę zwracają obrazy o tematyce historycznej. Przykładem tego typu twórczości jest olej na płótnie „Ucieczka Henryka Walezego z Polski, z 1860 r. Obraz przedstawia scenę potajemnej ucieczki Henryka Walezego, który w czerwcu 1574 roku, kilka miesięcy po koronacji na króla Polski, zbiegł do Francji, by tam objąć tron po swoim zmarłym bracie Karolu IX.

Rqgmu9EJ3s3F1

Ilustracja przedstawia obraz „Ucieczka Henryka Walezego z Polski” autorstwa Artura Grottgera. Ukazuje króla Polski na białym koniu uciekającego z kraju. Walezemu towarzyszą podążający wraz z nim dwaj mężczyźni na koniach. Po lewej stronie między drzewami widoczna jest czerwona łuna światła, na tle której widoczna jest inna postać na koniu. Na drugim planie, w dole pejzażu znajduje się grupa mężczyzn podążająca za osobami z pierwszego planu. Wyłaniają się zza pagórka. Krajobraz z lewej wypełniają liczne, ciemne drzewa. Prawa strona jest jaśniejsza, tworzą ją pagórki i daleki widok pejzażu, nad którym rozciąga się szare niebo z chmurami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ucieczka odbywa się nocą, jadącemu na białym koniu królowi towarzyszy kilku jeźdźców, a w tle na dalekim planie widać sylwetę Zamku na Wawelu. 2. Romantyczny nastrój napięcia i lęku podnosi nocna sceneria, zachmurzone niebo i sączące się przez chmury blade światło księżyca, skontrastowane z czerwonawym blaskiem pochodni oświetlającej drogę uciekinierom. 3. Obraz, utrzymany w konwencji romantycznego akademickiego historyzmu.

Ilustracja przedstawia obraz „Ucieczka Henryka Walezego z Polski” autorstwa Artura Grottgera. Ukazuje króla Polski na białym koniu uciekającego z kraju. Walezemu towarzyszą podążający wraz z nim dwaj mężczyźni na koniach. Po lewej stronie między drzewami widoczna jest czerwona łuna światła, na tle której widoczna jest inna postać na koniu. Na drugim planie, w dole pejzażu znajduje się grupa mężczyzn podążająca za osobami z pierwszego planu. Wyłaniają się zza pagórka. Krajobraz z lewej wypełniają liczne, ciemne drzewa. Prawa strona jest jaśniejsza, tworzą ją pagórki i daleki widok pejzażu, nad którym rozciąga się szare niebo z chmurami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ucieczka odbywa się nocą, jadącemu na białym koniu królowi towarzyszy kilku jeźdźców, a w tle na dalekim planie widać sylwetę Zamku na Wawelu. 2. Romantyczny nastrój napięcia i lęku podnosi nocna sceneria, zachmurzone niebo i sączące się przez chmury blade światło księżyca, skontrastowane z czerwonawym blaskiem pochodni oświetlającej drogę uciekinierom. 3. Obraz, utrzymany w konwencji romantycznego akademickiego historyzmu.

1

2

3

1. Ucieczka odbywa się nocą, jadącemu na białym koniu królowi towarzyszy kilku jeźdźców, a w tle na dalekim planie widać sylwetę Zamku na Wawelu

2. Romantyczny nastrój napięcia i lęku podnosi nocna sceneria, zachmurzone niebo i sączące się przez chmury blade światło księżyca, skontrastowane z czerwonawym blaskiem pochodni oświetlającej drogę uciekinierom.

3. Obraz, utrzymany w konwencji romantycznego akademickiego historyzmu.

Największe uznanie i sławę odpowiednika wieszczów w plastyce przyniosło Grottgerowi pięć poświęconych zrywowi narodowego przeciw caratowi cykli rysunkowych, wykonanych kredką na kartonie. Są to odpowiednio „Warszawa I” z 1861, „Warszawa II” z 1862 r., „Polonia” z 1863 r., „Lituania” z lat 1864‑1866 i wreszcie „Wojna” wykonana w latach 1866‑1867. Dzieła takie jak „Kucie kos” z cyklu „Polonia”, „Puszczy” z cyklu „Lithuania” i wreszcie „Pożoga”, z cyklu „Wojna” to perfekcyjne technicznie kompozycje, nasycone symboliką, przedstawiające nie tyle konkretne wydarzenia, lecz kwintesencję ducha romantyzmu, w interpretacji artystycznej Grottgera bardzo specyficznego, bo formalnie, pod względem chronologicznym lokującego się pomiędzy właściwym romantyzmem i neoromantyzmem.

Rfln91OHKvJta

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Kucie kos”. Ukazuje grupę mężczyzn w kuźni. Są to kowale zajmujący się kuciem żelaza i przyglądający się ich pracy żołnierze. Mężczyzna po prawej stronie w podniesionej prawej dłoni trzyma młot, w lewej podtrzymuje rozgrzane żelazo. Drugi, znajdujący się naprzeciw niego trzyma młot w obu rękach, szykując się do uderzenia. Po lewej stronie inny kowal stoi odwrócony do widza. Scenie przypatrują się żołnierze. Z przodu, obok kowadła stoją młotki i wiadro z wodą. Nad leżącym na kowadle żelazem widoczna jest łuna jasnego światła. W tle po prawej stronie widać otwarte drzwi. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Rysunek poświęcony jest powstaniu styczniowemu - przedstawia kucie kos bojowych przeznaczonych dla kosynierów. 2. Dwaj powstańcy trzymają drzewce do kos. 3. Ukryta w cieniu kobieta z dzieckiem na ręku nawiązuje do motywu pożegnania.

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Kucie kos”. Ukazuje grupę mężczyzn w kuźni. Są to kowale zajmujący się kuciem żelaza i przyglądający się ich pracy żołnierze. Mężczyzna po prawej stronie w podniesionej prawej dłoni trzyma młot, w lewej podtrzymuje rozgrzane żelazo. Drugi, znajdujący się naprzeciw niego trzyma młot w obu rękach, szykując się do uderzenia. Po lewej stronie inny kowal stoi odwrócony do widza. Scenie przypatrują się żołnierze. Z przodu, obok kowadła stoją młotki i wiadro z wodą. Nad leżącym na kowadle żelazem widoczna jest łuna jasnego światła. W tle po prawej stronie widać otwarte drzwi. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Rysunek poświęcony jest powstaniu styczniowemu - przedstawia kucie kos bojowych przeznaczonych dla kosynierów. 2. Dwaj powstańcy trzymają drzewce do kos. 3. Ukryta w cieniu kobieta z dzieckiem na ręku nawiązuje do motywu pożegnania.

1

2

3

1. Rysunek poświęcony jest powstaniu styczniowemu - przedstawia kucie kos bojowych przeznaczonych dla kosynierów.

2. Dwaj powstańcy trzymają drzewce do kos.

3. Ukryta w cieniu kobieta z dzieckiem na ręku nawiązuje do motywu pożegnania.

ROaKhMjs3Ut9a

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Puszcza”. Na pierwszym planie obrazu znajduje się pochylone drzewo z widocznymi, wyrwanymi korzeniami. Nad nim unosi się przeźroczysta postać w kapturze. W prawym ręku trzyma przełożoną przez ramię kosę. Obok płynie strumień, nad którym gromadzą się leśne zwierzęta. Brzeg strumienia porośnięty jest roślinnością. W oddali widać rosnące drzewa i wydobywające się spośród nich jasne światło. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Karton „Puszcza” otwiera cykl i jest prologiem opowieści – ukazuje mroczny fragment litewskiego boru. 2. Unosząca się pomiędzy drzewami personifikacja Śmierci z kosą na ramieniu jest zapowiedzią krwawych wydarzeń.

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Puszcza”. Na pierwszym planie obrazu znajduje się pochylone drzewo z widocznymi, wyrwanymi korzeniami. Nad nim unosi się przeźroczysta postać w kapturze. W prawym ręku trzyma przełożoną przez ramię kosę. Obok płynie strumień, nad którym gromadzą się leśne zwierzęta. Brzeg strumienia porośnięty jest roślinnością. W oddali widać rosnące drzewa i wydobywające się spośród nich jasne światło. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Karton „Puszcza” otwiera cykl i jest prologiem opowieści – ukazuje mroczny fragment litewskiego boru. 2. Unosząca się pomiędzy drzewami personifikacja Śmierci z kosą na ramieniu jest zapowiedzią krwawych wydarzeń.

1

2

1. Karton „Puszcza” otwiera cykl i jest prologiem opowieści – ukazuje mroczny fragment litewskiego boru.

2. Unosząca się pomiędzy drzewami personifikacja Śmierci z kosą na ramieniu jest zapowiedzią krwawych wydarzeń.

RsA4KWrADtXjx

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Pożoga”. Na pierwszym planie obrazu widać siedzące na skalistej ziemi dwie postacie. Jedna z kobiet ma na sobie białą szatę. Lewą ręką opartą o kamień podpiera głowę. Obok niej, po prawej stronie, znajduje się na pół leżąca druga kobieta. Ma na sobie ciemne ubranie. Dookoła widać leżące głazy. Na drugim planie widać uciekających żołnierzy. Na trzecim planie rozciąga się płonąca wieś, nad którą unosi się łuna ognia. Tło obrazu stanowią kłęby dymu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ilustracja przedstawia muzę z artystą będących świadkami ucieczki ludności z płonącego miasta. 2. Rysunki stały się inspiracją dla Marii Konopnickiej, która poświęciła mu poemat Z teki Artura Grottgera: Wojna. „Pożogę” poetka opisuje:
Więc rzekłem: – Otom wywiedzion jest w ziemię
Widzeń okropnych i piekła obrazów,
A znieść nie mogę i padam, jak brzemię,
U nóg twych i na piersiach leżę głazów

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Pożoga”. Na pierwszym planie obrazu widać siedzące na skalistej ziemi dwie postacie. Jedna z kobiet ma na sobie białą szatę. Lewą ręką opartą o kamień podpiera głowę. Obok niej, po prawej stronie, znajduje się na pół leżąca druga kobieta. Ma na sobie ciemne ubranie. Dookoła widać leżące głazy. Na drugim planie widać uciekających żołnierzy. Na trzecim planie rozciąga się płonąca wieś, nad którą unosi się łuna ognia. Tło obrazu stanowią kłęby dymu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Ilustracja przedstawia muzę z artystą będących świadkami ucieczki ludności z płonącego miasta. 2. Rysunki stały się inspiracją dla Marii Konopnickiej, która poświęciła mu poemat Z teki Artura Grottgera: Wojna. „Pożogę” poetka opisuje:
Więc rzekłem: – Otom wywiedzion jest w ziemię
Widzeń okropnych i piekła obrazów,
A znieść nie mogę i padam, jak brzemię,
U nóg twych i na piersiach leżę głazów

1

2

1. 1. Ilustracja przedstawia muzę z artystą będących świadkami ucieczki ludności z płonącego miasta.

2. 2. Rysunki stały się inspiracją dla Marii Konopnickiej, która poświęciła mu poemat Z teki Artura Grottgera: Wojna. „Pożogę” poetka opisuje:
Więc rzekłem: – Otom wywiedzion jest w ziemię
Widzeń okropnych i piekła obrazów,
A znieść nie mogę i padam, jak brzemię,
U nóg twych i na piersiach leżę głazów

Tak oto cykle podsumował niesławnej pamięci Eligiusz Niewiadomski: „Czy są to ilustracje wypadków 63 roku? Czy mamy tam szukać prawdy realnej – chłodnego, obiektywnego ujęcia przedmiotu? Nie. To jest hymn wieszczy i natchniony, - bohaterski poemat serca artysty, - płód jego uczuć gorących, a niezaspokojonych czynem orężnym – bezpośrednim udziałem w walce. Jego postaci nie są plebsem powstańczym, ale jakimś pokoleniem olbrzymów, natur żelaznych, co walczą bez nadziei – umierają bez jęku - bohaterów powstałych nagle”.

RRJJN8zEyZAXI

Ćwiczenie 3

Wymień tytuły dwóch dzieł Grottgera o tematyce patriotycznej.

Wymień tytuły dwóch dzieł Grottgera o tematyce patriotycznej.

Rozpoznaj tytuły dzieł.

.................

.................

RVBMRL14Qw77W

Ćwiczenie 7

Podaj tytuły cyklów, z których pochodzą: Puszcza oraz Kucie kos.

Podaj tytuły cyklów, z których pochodzą: Puszcza oraz Kucie kos.

Pod ilustracjami wpisz nazwy cyklów, z których pochodzą.

.................

.................

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

RXaZUrbI4nKoz1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Kucie kos”. Ukazuje grupę mężczyzn w kuźni. Są to kowale zajmujący się kuciem żelaza i przyglądający się ich pracy żołnierze. Mężczyzna po prawej stronie w podniesionej prawej dłoni trzyma młot, w lewej podtrzymuje rozgrzane żelazo. Drugi, znajdujący się naprzeciw niego trzyma młot w obu rękach, szykując się do uderzenia. Po lewej stronie inny kowal stoi odwrócony do widza. Scenie przypatrują się żołnierze. Z przodu, obok kowadła stoją młotki i wiadro z wodą. Nad leżącym na kowadle żelazem widoczna jest łuna jasnego światła. W tle po prawej stronie widać otwarte drzwi.

RIR7LtuBq1B881

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Puszcza”. Na pierwszym planie obrazu znajduje się pochylone drzewo z widocznymi, wyrwanymi korzeniami. Nad nim unosi się przeźroczysta postać w kapturze. W prawym ręku trzyma przełożoną przez ramię kosę. Obok płynie strumień, nad którym gromadzą się leśne zwierzęta. Brzeg strumienia porośnięty jest roślinnością. W oddali widać rosnące drzewa i wydobywające się spośród nich jasne światło.

R1YIn8WcA2IpW1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta zakończonego od góry łukiem przedstawia czarno-białą pracę Artura Grottgera „Pożoga”. Na pierwszym planie obrazu widać siedzące na skalistej ziemi dwie postacie. Jedna z kobiet ma na sobie białą szatę. Lewą ręką opartą o kamień podpiera głowę. Obok niej, po prawej stronie, znajduje się na pół leżąca druga kobieta. Ma na sobie ciemne ubranie. Dookoła widać leżące głazy. Na drugim planie widać uciekających żołnierzy. Na trzecim planie rozciąga się płonąca wieś, nad którą unosi się łuna ognia. Tło obrazu stanowią kłęby dymu.

RfteH9DPArVy41

Ilustracja przedstawia obraz „Ucieczka Henryka Walezego z Polski” autorstwa Artura Grottgera. Ukazuje króla Polski na białym koniu uciekającego z kraju. Walezemu towarzyszą podążający wraz z nim dwaj mężczyźni na koniach. Po lewej stronie między drzewami widoczna jest czerwona łuna światła, na tle której widoczna jest inna postać na koniu. Na drugim planie, w dole pejzażu znajduje się grupa mężczyzn podążająca za osobami z pierwszego planu. Wyłaniają się zza pagórka. Krajobraz z lewej wypełniają liczne, ciemne drzewa. Prawa strona jest jaśniejsza, tworzą ją pagórki i daleki widok pejzażu, nad którym rozciąga się szare niebo z chmurami.

R1FpoBxqL6XKY1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia „Portret Żyda” Piotra Michałowskiego. Ukazuje popiersie starszego mężczyzny, ubranego w brązową marynarkę z wyłożonym białym kołnierzem i jarmułkę na głowie, spod której wystają ciemne włosy. Jego usta są lekko rozchylone, nos ma duży, zaczerwieniony. Twarz porośnięta jest brodą i wąsami. Żyd jest ukazany frontalnie, ale głowę ma lekko zwróconą w lewą stronę. Tło jest ciemne, utrzymane w czarno-czerwonym kolorach, jaśniejszych wokół głowy postaci.

R73k7dfHHrBzc1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Seńko”. Ukazuje ujętego bokiem, do pasa, starszego mężczyznę, skierowanego twarzą w stronę widza. Ubrany jest w ciemny strój, ma na głowie kapelusz. Czerwonawa twarz chłopa z niechlujnym zarostem oraz niedbałą fryzurą jest pociągła, szczupła. Mężczyzna jest przedstawiony na ciemnym tle.

RSDWTQZUUWOeP

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Szarża w wąwozie Somosierra”. Ukazuje wojsko podążające konno przez przełęcz. Tłum zatacza łuk i zanika w głębi. Wokół szwadronu wznoszą się tumany rdzawobrunatnego kurzu. Kolorystyka dzieła jest ciepła, dominują w niej czerwienie, rdzawe brązy i żółcienie. Ciemniejsze tony znajdują się w dole dzieła.

RxpulH90rKuZL1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Defilada przed Napoleonem”. Ukazuje tłum jeźdźców galopujących na koniach. Konwój żołnierzy Napoleona kieruje się w prawą stronę, podążając jedni za drugimi, w rzędzie. Jeźdźcy mają na sobie wojskowe mundury, a na głowie czapki z piórami. W tle widoczne jest ciemne niebo. Obraz utrzymany jest w zielono-brunatnych barwach.

R1CuqiDcH7tBe1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Piotra Michałowskiego „Napoleon na koniu”. Ukazuje postać na białym koniu stającym dęba. Napoleon ma na sobie czarny frak, białe spodnie i czarne długie buty. Na głowie ma czarny, trójkątny kapelusz. Trzyma uzdę, a wzrok skierowany ma w stronę widza. Scena ukazana jest na tle mrocznego, górzystego pejzażu. W tle poprzez brązy przebija błękit nieba.

Bibliografia

http://www.imnk.pl (dostęp z dnia 31.03.2018)

http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion.html (dostęp z dnia 31.03.2018)

Piotr Michałowski, Poznań: Oxford Educational, 2008 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy; 52

Maciej Masłowski, Piotr Michałowski, Warszawa: Arkady, 1974 (W Kręgu Sztuki)

Artur Grottger, z serii: „Wielka kolekcja sławnych malarzy” nr 44, Oxford Educational, Poznań 2008

Muzeum Narodowe w Warszawie, Galeria Malarstwa Polskiego Przewodnik Multimedialny (Płyta CD)