Ro3m88T5SJSnk

Ważne daty

XII w. – początek gotyku we Francji;

II poł XII w. – portal zachodni w Chartres we Francji;

XII/XIII – chór wokół prezbiterium katedry w Chartres we Francji;

1210 - 1220 – lewa strona portalu zachodniego katedry Notre Dame w Paryżu we Francji;

1220 - 1230 – środkowa część portalu zachodniego katedry Notre Dame w Paryżu we Francji;

1230 - 1240 – prawa strona portalu zachodniego katedry Notre Dame w Paryżu we Francji;

I poł. XIII w. – portale północny i południowy w Chartres we Francji;

I poł. XIII w. (do 1235) – dekoracja fasady głównej katedry w Amiens we Francji;

I poł. XIII do końca XIII – fasady boczne katedry w Amiens we Francji;

I poł. XIII w. – portal zachodni katedry w Reims we Francji;

XIII w. – portale zachodnie katedry w León w Hiszpanii;

XIII w. – główny portal katedry w Strasbourgu w Niemczech (obecnie Francja);

XIII w. – dekoracja tympanonu (Sad Ostateczny) Katedry Świętych Piotra i Jerzego w Bambergu w Niemczech;

XIII w. – grupy Nawiedzenia i Zwiastowania w Katedrze Świętych Piotra i Jerzego w Bambergu w Niemczech;

I poł. XIII w. - „Jeździec bamberski” w , Katedrze Świętych Piotra i Jerzego w Bambergu w Niemczech

1395 - 1405 – Studnia Patriarchów Clausa Slutera w Champmol w pobliżu Dijon we Francji;

ok. 1400 r. – Piękna Madonna z Horb w Niemczech;

1410 r. – Madonna z Dzieciątkiem z Salzburga w Niemczech;

1479 – 1481 r. – ołtarz Michała Pachera w kościele Św. Wolfganga w Salzkammergut w Austrii.

md57032167307f973_0000000000053

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R42fB26zhTApq

Pobierz plik: Scenariusz lekcji.pdf — Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik PDF o rozmiarze 148.20 KB w języku polskim

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

I.1.c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),

I.2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);

I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;

I.8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.13.b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,

II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

II.16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;

II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

md57032167307f973_0000000000059

Nauczysz się

opisywać dzieła rzeźbiarskie epoki gotyku z różnych krajów;

wskazywać niektórych autorów dzieł;

określać tendencje w dekoracji fasady i wystroju wnętrz;

identyfikować rzeźby na podstawie ich cech oraz przyporządkowywać je do miejsc, z których pochodzą;

rozpoznawać motywy ikonograficzne;

przeprowadzić analizę porównawczą, stosując właściwą terminologię.

Rzeźba portalowa

Dekoracje romańskie podporządkowane były architekturze, często wprowadzały elementy nienaturalne, zdeformowane, fantastyczne stwory zwierzęce. Przeciwko tym motywom występował już św. Bernard z Clairvaux, reorganizator zakonu cysterskiego w I połowie XII w., co wyraził w liście do Sergiusza, słynnego opata benedyktyńskiego z Saint‑Denis pod Paryżem.

Co ma znaczyć ta śmieszna potworność, ta szkaradna wspaniałość, te wspaniałe szkaradzieństwa? Te małpy nieczyste, te lwy dzikie, te centaury potworne? Ci półludzie, te tygrysy, ci walczący mężowie, ci myśliwi dmący w róg? Widzisz pod jedną głową wiele ciał, lub na odwrót na jednym ciele wiele głów. Widzisz, jak czworonóg przemienia się w węża lub rybę z głową ssaka. Tu jakaś bestia, będąca z przodu koniem, a od tyłu kozą tam druga, co ma z przodu rogi, a od tyłu końskie nogi. Tyle cudowności, że zdaje się być rzeczą milszą czytać w tych marmurowych rzeźbach, aniżeli w książce, i raczej w tym czerpać, aniżeli w przykazaniach Bożych. Na Boga! jeśli nie wstydzicie się tych błazeństw, to lękajcie się bynajmniej kosztów.

Źródło: Z listu św. Bernarda do Sergiusza, w: Adam Bochnak „Historia sztuki średniowiecznej”, PWN , Warszawa 1973, str. 58

Początki rzeźby gotyckiej miały miejsce, podobnie jak architektury, we Francji, w połowie XII wieku. Architektura także była dla niej tłem, ale dekoracje i posągi otrzymały większą swobodę, dzięki czemu zyskały własne proporcje oraz ruch. Rzeźby miały ścisły związek z kościołem i tematyką religijną, ale pojawiły się wśród nich także postaci świeckie.

Rzeźbę katedr gotyckich nazwano zwierciadłem erudycji duchowieństwa, kamienną encyklopedią wiedzy średniowiecznej. W najogólniejszym zarysie przedstawia się ta wiedza w świetle rzeźb jak następuje: Bóg stworzył świat, pierwsi ludzie zgrzeszyli i ponieśli karę, zostali wygnam z raju, po pełnym pracy życiu ponieśli śmierć. Grzech pierworodny wymagał zmazania, toteż Bóg zesłał Syna - Odkupiciela, który stał się człowiekiem, nauczał, czynił cuda, cierpiał i umarł na krzyżu, zmartwychwstał, wstąpił do nieba, gdzie króluje obok Boga Ojca, zesłał Ducha Świętego, a wreszcie powróci na ziemię jako sędzia przy końcu świata. Wtedy dobrzy otrzymają nagrodą - wieczną szczęśliwość, źli będą skazani na wieczne potępienie. Przyjście Odkupiciela przepowiadali prorocy, życie jego spisali ewangeliści, naukę jego głosili po świecie apostołowie, komentowali ją ojcowie i doktorzy Kościoła, a męczennicy życie za nią oddali. To cykl stworzenia świata, grzechu pierworodnego i odkupienia ludzkości oraz sądu ostatecznego.

Źródło: Adam Bochnak, „Historia sztuki średniowiecznej”, PWN, Warszawa 1973, str. 262

Gotycka koncepcja ideowo‑plastyczna stała się przyczyną wykształcenia nowych środków wyrazu w potrójnym portaluportalportalu zachodnim katedry w Chartres z figuralną dekoracją. Postacie patriarchów, proroków i królów są podniosłe, sztywne, nieruchome, podkreślają podziały bryły budowli. Mają wzrok skierowany przed siebie, w rękach trzymają zwoje lub księgi, a ich szaty opadają swobodnie. Nadano im cech indywidualnych – na twarzach widnieje delikatny uśmiech, świadczący o osobistym przeżywaniu. Podobne cechy pojawiły się w środkowym tympanonietympanontympanonie – postać Chrystusa w mandorlimandorlamandorli (Maiestas DominiMaiestas DominiMaiestas Domini), otoczona apokaliptycznymi starcami i aniołami w archiwoltacharchiwoltaarchiwoltach oraz apostołami w nadprożachnadprożenadprożach, mimo umiaru i powagi postawy, posiada na twarzy delikatny uśmiech. W prawym tympanonietympanontympanonie została przedstawiona Maria z Dzieciątkiem otoczona, umieszczonymi w archiwoltacharchiwoltaarchiwoltach i zwróconymi w Jej stronę, aniołami z kadzielnicami; natomiast w lewym znalazła się scena Wniebowstąpienia z aniołami i - umiejscowionymi w archiwoltacharchiwoltaarchiwoltach - wyobrażeniami miesięcy i znaków zodiaku.

RzqhIbNliyzBe1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia cztery rzeźby figuralne z zachodniego portalu katedry w Chartres. Są podniosłe, sztywne, nieruchome, koloru piaskowego. Mają wzrok skierowany przed siebie. W rękach trzymają zwoje lub księgi. Ich szaty opadają swobodnie. Na twarzach pojawia się delikatny uśmiech. — Rzeźby portalu zachodniego katedry w Chartres, XII w., Francja, online-skills, CC BY 3.0

RIFwZd66TAq7w1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia trzy portale katedry w Chartres. Środkowy jest wyższy i szerszy od bocznych. Oddzielają je od siebie ościeże z przedstawieniami figuralnymi, ustawionymi na wysokich cokołach. Wszystkie zakończone są łukiem ostrym. Archiwolty w każdym portalu otaczają tympanon z dekoracją rzeźbiarską. — Portale katedry w Chartres, XII w. , Francja, pinterest.com, CC BY 3.0

R37WEffYGmYYe1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia środkowy tympanon portalu królewskiego katedry w Chartres. W otoczonym archiwoltami tympanonie zasiada Chrystus na Majestacie (Maiestas Domini). Otoczony jest mandorlą (otok w kształcie pionowego migdała). Prawą rękę ma uniesioną w geście sądzenia lub błogosławieństwa. W lewej trzyma księgę. Po bokach znajdują się symbole ewangelistów: człowiek, orzeł, byk i lew. — Portal królewski (porta regia), środkowy tympanon, katedra w Chartres, XII w., Francja, wikipedia, CC BY 3.0

RlIlM8y2J2zpj1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia prawy portal katedry w Chartres. Znajduje się na nim Maria z Dzieciątkiem oraz dwa anioły, trzymające w rękach kadzielnice. Pozy aniołów są lekko pochylone, dopasowane do łuku tympanonu. Pod rzeźbą, pod dekoracją arkadkową, znajduje się rząd postaci, pomiędzy którymi stoi stół ofiarny. — Prawy portal katedry w Chartres, „Maria z Dzieciątkiem”, XII w., Francja, online-skills, CC BY 3.0

RGRuI4VfifU291

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia lewy portal katedry w Chartres, które ukazuje Wniebowstąpienie Chrystusa. Pozy aniołów, znajdujących się po bokach, dopasowane są do kształtu tympanonu. Tympanon otoczony jest od góry łukami archiwolt z dekoracją w postaci znaków zodiaku. — Lewy portal katedry w Chartres, „Wniebowstąpienie Chrystusa”, XII w., Francja, online-skills, CC BY 3.0

RBH4ijMxhD9qI1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fragment lewego portalu katedry w Chartres. Ukazuje część archiwolty ze znakami zodiaku, ułożonymi w rzędach. Znaki te odpowiadają swoją symboliką miesiącom i porom roku. — Lewy portal katedry w Chartres, „Wniebowstąpienie Chrystusa” – detal ukazujący znaki zodiaku i czynności typowych dla miesięcy w poszczególnych porach roku, XII w., Francja, wikimedia, domena publiczna

Swobodniejszy sposób ujęcia postaci z portaluportalportalu zachodniego powtórzył się w I poł. XIII wieku w późniejszych - północnym i południowym. Środkową część od strony północnej wypełniły sceny z życia Marii: Zaśnięcie, Wniebowzięcie i Koronacja. Po stronie lewej znalazły się motywy z życia Chrystusa, a po prawej dzieje Hioba i Salomona. Płaskorzeźby zachowały monumentalność, jedocześnie jednak stały się bardziej swobodne. Sztywność utraciły także figury pojawiające się w ościeżach, wśród których widać poruszenie. W portalachportalportalach południowych zostały zamieszczone sceny: Sądu Ostatecznego (środkowy), Świętych i Męczenników (lewy) oraz Wyznawców (prawy). Dojrzałą fazę gotyku prezentują rzeźby portaloweportalportalowe katedry w Chartres - widoczne jest w nich dążenie do indywidualizacji postaci, ich liryzmu, wzajemnego kontaktu, a nawet dramatyzowania ukazanych scen.

Rgi9QK44qvS3I1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwie fotografie. Zdjęcie po lewej ukazuje portal północny katedry w Chartres, ujęty od dołu. Drugie zdjęcie jest detalem przedstawiającym scenę „Stworzenia Adama”. Ukazuje klęczącego Adama przy stojącym Bogu, który trzyma rękę na jego głowie. — Dekoracja portalu północnego katedry w Chartres, XIII w. (po lewej) oraz Stworzenie Adama, detal z archiwolty portalu północnego katedry w Chartres, XII w. (po prawej), Francja, wikimedia.org, domena publiczna

W paryskiej katedrze Notre Dame jedynie gówna fasada posiada trzy portaleportalportale o rozbudowanej treści ideologicznej i racjonalnie zaplanowanej, trójdzielnej kompozycji. Prawy został wykonany w latach 1230‑1240, środkowy w latach 1220‑1230, a lewy 1210‑1220. Paryski warsztat cechował zupełnie odmienny kształt, oparty na języku rzeźby, odpowiadającym surowym formom gotyckiej katedry klasycznej. Portalowe dekoracje ukazują: Wskrzeszenie Marii, Wniebowzięcie i Koronację. Są dopasowane do ostrołukowego kształtu tympanonu - głowy apostołów, jak na starochrześcijańskich sarkofagach, tworzą jedną linię. Draperie są swobodne, konsekwentnie nawiązują do ruchu ciał. W innych partiach oddano w płaskorzeźbach epizody z życia Marii oraz alegorie, np. alegorie miesięcy przedstawiają prace wykonywane w różnych porach roku, nawiązując do sztuki życia codziennego poprzez symbolikę (np. marzec - siewca, kosiarz - sierpień). Natomiast w portalu środkowym znajduje się scena Sądu Ostatecznego według Ewangelii św. Mateusza.

Na nadprożu zmarli wstają z grobów, odgłosem trąb anielskich obudzeni. Powyżej odbywa się ważenie dusz, a raczej ich zalet i występków. Waży archanioł Michał w obecności szatanów, którzy czyhają na zdobycz, starając się przeciągnąć szalę na stronę występku. Na prawo od widza szatany ciągną dopiekła swe ofiary, łańcuchami w jeden szereg powiązane. Są pośród nich i królowie, i biskupi, i inni duchowni, a nie brak również ladacznicy paryskiej z w. XIII. Po drugiej stronie uradowani zbawieni wpatrują się z wdzięcznością w Chrystusa, który zasiadł w najwyższym polu. Pod jego stopami kula świata, dookoła aniołowie z narzędziami Męki oraz Maria i św. Jan - stali orędownicy sądzonych. (...) Diabły szarpią ciała potępionych, a anioły niosą dusze zbawionych do nieba, na łono Abrahama, który siedzi pod drzewem.

Źródło: Adam Bochnak , „Historia sztuki średniowiecznej”, PWN, Warszawa 1973, str. 270

RTFo7pXlkot1V1

Trzy portale zachodniej fasady katedry Notre Dame, Paryż, XIII , Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

R12EIFPzk63X31

Tympanon lewego portalu katedry Notre Dame w Paryżu, II poł. XII w. Francja, wikimedia, CC BY 2.0

R99IzojJqk8GN1

Tympanon środkowego portalu katedry Notre Dame w Paryżu, XIII w. Francja, wikimedia, domena publiczna

R1WStGlCppw1a1

Zespół gotyckich rzeźb fasadyfasadafasady głównej w Amiens, podobnie jak w Paryżu, pochodzi z I poł. XIII w. (do 1235), natomiast fasady boczne dekorowano aż do końca XIII w. Kompozycja tympanonówtympanontympanonów stała się swobodniejsza, a posągi zaczęły oddzielać się coraz bardziej od kolumnkolumnakolumn. TympanontympanonTympanon środkowego portaluportalportalu wypełnia Sąd Ostateczny, lewego - św. Firmin, a prawego – Matka Boska. Godne uwagi są rzeźby zdobiące boczne filaryfilarfilary: po prawej, pogrupowane po dwa, przedstawiają trzy ważne epizody z życia Maryi Panny: Zwiastowanie, Nawiedzenie i Prezentację Jezusa w świątyni. Po lewej, od zewnątrz do wnętrza, widzimy: królową Saby, króla Salomona, króla Heroda Wielkiego i trzech mędrców.

Rk7nqgz9aSxni1

Portal zachodni katedry w Amiens, XIII w., Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

Ridl6PyGBV0MP1

Środkowa część portalu zachodniego katedry w Amiens, I poł. XIII w. Francja, online-skills, CC BY 3.0

RETu08XHJw0NC1

Prawa część portalu zachodniego katedry w Amiens, I poł. XIII w. Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

R1YxMzkO3IC7y1

Lewa część portalu zachodniego katedry w Amiens, I poł. XIII w. Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

R186zXkgVS24Q1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia scenę Zwiastowania. Po lewej stronie znajduje się Gabriel, który gestem prawej dłoni pozdrawia Marię. Znajdująca się po prawej stronie Maria, wzrok ma skierowany na anioła. Prawą dłonią pozdrawia go, a w lewej trzyma księgę. Nad głowami postaci znajdują się baldachimy. Ich długie szaty układają się swobodnie. — Katedra w Amiens, ościeże portalu Matki Boskiej, „Zwiastowanie” („Archanioł Gabriel i Maria”), XIII w., Francja, wikimedia, CC BY 3.0

Rzeźby w Reims znacznie różnią się od dekoracji poprzednich kościołów. W katedrze zastosowano nowy program ikonograficzny: w portalach zachodnich zrezygnowano z rzeźbionych tympanonówtympanontympanonów i scen zamieszczanych na kapitelach, dekorując wyłącznie archiwoltyarchiwoltaarchiwolty i ościeżeościeżeościeże. Środkowy portalportalportal tej fasadyfasadafasady poświęcono Marii, patronce kościoła, a nie - jak dotąd - Chrystusowi. Jej posąg ustawiono na filarze dzielącym wejście, a w przyczółku nad tympanonem zamieszczono scenę z Koronacją Marii. W ościeżachościeżeościeżach znalazły się rzeźby przedstawiające ważne wydarzenia z Jej życia: Zwiastowanie, Nawiedzenie św. Elżbiety i Ofiarowanie Jezusa w świątyni z figurami Marii, Józefa, Szymona i Anny. Lewy portal zawiera scenę Ukrzyżowania.

R1DjluwcnA1O91

Portal zachodni katedry w Reims, I poł. XIII w., Francja, online-skills, CC BY 3.0

RewpICKf59Z3D1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fragment środkowego portalu zachodniego katedry w Reims. Ukazuje figurę Marii z Dzieciątkiem z filara międzyościeżowego. Maria ma na głowie koronę. Trzyma Jezusa na lewym przedramieniu. Jej szaty układają się swobodnie, przy czym jeden ich koniec trzyma w lewej dłoni. — Posąg „Matki Boskiej z Dzieciątkiem”, filar dzielący ościeże Portali zachodniego katedry w Reims, Francja, pinimg.com, CC BY 3.0

R1BRYhLwTUOtC1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia rzeźby na przyczółku zachodniego portalu katedry w Reims. Ukazuje scenę koronacji Marii, zamieszczoną w wimperdze nad archiwoltami. Pośrodku siedzi Maria i Chrystus w koronie, nakładający na Jej głowę koronę. Po bokach scenę adorują aniołowie. Nad rzeźbami portalowymi znajdują się gotyckie, ostro zamknięte baldachimy w postaci arkadek, wspartych na cienkich kolumienkach. — „Koronacja Marii”, przyczółek zachodniego portalu środkowego głównego, Reims, Francja, I poł. XIII w., pinimg.com, CC BY 3.0

md57032167307f973_0000000000147

R1Z9reWKTKGUi1

Dekoracje rzeźbiarskie francuskich kościołów były wzorem dla innych budowli sakralnych w Europie. W centralnym portaluportalportalu hiszpańskiej katedry w Leon niewątpliwie można doszukać się podobieństwa sceny Sądu Ostatecznego do Amiens. Kopią Reims są rzeźby sztrasburskie (Strasbourg - Niemcy, obecnie Francja), przedstawiające Kościół i Synagogę. Na uwagę zasługuje także katedra w Bambergu ze względu na Portal Książęcy (północna strona korpusu nawowego) i zamieszczony w jego tympanonietympanontympanonie Sąd Ostateczny. W portaluportalportalu południowo‑wschodniej elewacji katedry znajduje się natomiast Brama Adama, na ościeżachościeżeościeżach której filaryfilarfilary posiadają po trzy pełnoplastyczne rzeźby ukazujące: Adama i Ewę, św. Piotra Apostoła oraz zamieszczonych naprzeciwko: św. Szczepana męczennika i parę cesarską Henryka II i Kunegundę Luksemburską. Figury Adama i Ewy pozbawione zostały wpływów francuskich. Uważane są za pierwsze średniowieczne akty w rzeźbie (poza Chrystusem na krzyżu). Postacie posiadają smukłe, szczupłe, o słabo zaznaczonej muskulaturze ciała. Adam i Ewa stoją w kontrapościekontrapostkontrapoście.

Za największe dzieło posągowej dekoracji ściennej w Niemczech uznaje się chórchór (prezbiterium)chór katedry w Naumburgu, dekorowany rzeźbami zamieszczonymi pod baldachimamibaldachimbaldachimami. Spośród nich największą sławę uzyskały przedstawienia Uty i Ekkeharda von Ballenstedt. Mieszczańsko‑rycerski charakter dotąd pojawiał się w rzeźbach pośrednio, jako wpisany w posągi świętych. Rzeźbiarz z Naumburga uczcił fundatorów i ich żony. Posągów takich chórchór (prezbiterium)chór katedry zawiera dwanaście: ośmiu margrabiów i cztery margrabiny.

R1VfnlBg8rHe01

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fragment fasady zachodniej katedry w León w Hiszpanii z portalami: głównym i bocznymi. Środkowy portal jest wyższy i szerszy od bocznych. Jego drzwi dzieli filar międzyościeżowy z figurą Marii. Pomiędzy portalami znajdują się dzielące je podwójne kolumny, połączone ostrym łukiem. — Portale zachodnie katedry w León , Hiszpania, XIII w., wikimedia, GFDL

R1TzFTLCxvBtF1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia portal katedry w Strasburgu. Podwójny portal zwieńczony jest półokrągłym tympanonem, otoczonym od góry archiwoltami. Po bokach znajdują się figury przedstawiające Kościół i Synagogę, przedstawione na fotografii po lewej stronie. — Źródło: online skills.

R7PNVCsyD1qGH1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia tympanon z katedry w Bambergu. Ukazuje scenę - rzeźbę Sądu ostatecznego. Pośrodku siedzi Chrystus na Majestacie. Lewą rękę ma wzniesioną do góry. Po obu stronach znajdują się postacie, dopasowane układami ciał do kształtu tympanonu. Od góry tympanon wieńczą półkoliste archiwolty. — Źródło: online skills.

R1YZX9Mg0XgGf1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia posągi Adama, Ewy i św. Piotra, znajdujące się po prawej stronie ościeży portalu książęcego katedry w Bambergu. Rzeźby ustawione są na głowicach kolumn. Po lewej stronie stoi Piotr z krzyżem. Następnie Adam i Ewa, ukazani w aktach z liściem zasłaniającym przyrodzenie. Nad głowami figur znajdują się baldachimy w postaci budowli. — Prawa strona ościeży Portalu Książęcego katedry w Bambergu, posągi Adama, Ewy i św. Piotra, XIII w. , Niemcy, wikimedia, CC BY 3.0

md57032167307f973_0000000000151

R1cDq7ciQjiHn1

„Uta i Ekkehard”, chór katedry w Naumburgu, XIII w., Niemcy, wikimedia, CC BY 3.0

Dekoracje wnętrz

Rzeźby stanowiące wystrój wnętrz kościelnych i związane z kultem (np. ołtarze, chrzcielnice), były w stosunku do oprawy architektonicznej coraz bardziej samodzielnymi wypowiedziami artystycznymi. We wnętrzach kościołów znalazły się nie tylko pojedyncze przedstawienia , ale pojawiły się całe cykle, umieszczane np. na filarachfilarfilarach. Ściana chóruchór (prezbiterium)chóru w Chartres, dzieląca obejścieobejście (ambit)obejście od prezbiteriumchór (prezbiterium)prezbiterium, posiada spójny styl, mimo że jego realizacja trwała dwa stulecia i zawierała 40 grup (w sumie aż 200 posągów). Głównym tematem cyklu stały się wydarzenia z życia Jezusa i Marii Dziewicy, obejmujące Stary i Nowy Testament.

Cyklami są także rzeźby w Katedrze Świętych Piotra i Jerzego w Bambergu. Od strony wschodniej przegrodę chórowąchór (prezbiterium)chórową tworzą figury Zwiastowania i Nawiedzenia, na które składają się trzy pełnoplastyczne rzeźby: Święta Elżbieta, Maria i anioł. Postać Matki Jezusa została usytuowana pośrodku i stanowi syntezę tych dwu grup. Dekoracje ścian zdradzają wpływy francuskie (Reims), ale różnią się sposobem opracowania draperii – recepcje antyczne widoczne są m.in. w zastosowaniu efektu mokrych szat u Marii.

Niedaleko powyższego cyklu ustawiony jest najbardziej znany posąg katedry, Jeździec bamberski - rzeźba konna, którą często łączy się z Pochodem Trzech Króli. Także w tym przypadku możemy mówić o wpływach z Francji, gdzie pojawił się wcześniej posąg konny Konstantyna Wielkiego (Poitou, jeden z królów w katedrze w Reims). Jeździec z Bambergu różni się jednak od poprzedników warsztatem - jest twardy, mniej wytworny.

Motywem maryjnym, pojawiającym się często w wystroju wnętrz kościelnych, była PietàPietàPietà. Ten typ ikonograficzny ukazuje Matkę Boską z ciałem zdjętego z krzyża Chrystusa trzymanym na kolanach. W gotyckich przedstawieniach z Europy Zachodniej dominował mistycyzm i ból Marii jako matki wyrażony w jej twarzy, w przeciwieństwie do np. czeskich, reprezentujących styl międzynarodowy (twarz Matki Boskiej była lekko uśmiechnięta). Ciało Chrystusa zawierało ślady Męki Pańskiej, przedstawiano je jako wycieńczone, z głową odchyloną do tyłu.

Od końca XIV w. oraz w wieku XV artyści coraz bardziej zmierzali do stylu, traktującego dzieło jako samodzielne, dążyli do realizmu i ekspresji. Początki takiego podejścia do rzeźby wyznaczają prace francuskiego artysty pochodzenia niderlandzkiego, Clausa Slutera, który wyraził swoje zerwanie z tradycją w fontannie na dziedzińcu klasztornym w Dijon - Studni Patriarchów, zwaną też Studnią Mojżeszową (ok. 1395‑1405). Dzieło zawiera sześć starotestamentowych figur: Mojżesza, Dawida, Jeremiasza, Zachariasza, Daniela i Izajasza. Ekspresja przejawia się w realizmie twarzy, podkreśleniu starości oraz w sposobie przedstawienia draperii, którym autor nadał przeładowaną, skomplikowaną formę, głęboko rzeźbiąc fałdy, pogłębiając tym samym efekt ruchu. W czasie, w którym Sluter realizuje to wielkie dzieło, rozwija się nowy styl, zwany pięknym.

RZmzPXHXA8WBi1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fragmenty chóru wokół prezbiterium katedry w Chartres. Ukazują sceny z życia Chrystusa i Marii. Umiejscowione są w niszach z ażurowymi dekoracjami. Po lewej stronie znajduje się przedstawienie Piety, po prawej Zmartwychwstanie. Obydwie sceny nacechowane są dynamiką i ekspresją. Postacie gestykulują. Pozbawione są sztywności. Powyżej fragmentu ściany chóru widoczne są w tle gotyckie, witrażowe okna. — Fragment chóru wokół prezbiterium, Chartres, XII/XIII w., Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

R1T2bgKhUVBWC1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa fragmenty dekoracji rzeźbiarskiej z chóru katedry Świętych Piotra i Jerzego w Bambergu. Zdjęcie z lewej strony ukazuje rzeźby ze sceny Zwiastowania – Marię i Gabriela. Druga rzeźba przedstawia św. Elżbietę ze sceny Nawiedzenia. W rzeczywistości O okalające róg chóru posągi stanowią całość, a postać Marii łączy dwa przedstawienia. Mocno udrapowane szaty nawiązują do tradycji antycznych, zwłaszcza u Marii, u której można zauważyć zastosowanie efektu mokrych szat. — Św. Elżbieta (po lewej) Maria i anioł Gabriel (po prawej) – „Nawiedzenie i Zwiastowanie”, Katedra Świętych Piotra i Jerzego, XIII w., Bamberg, Niemcy, wikimedia, domena publiczna

R16pmgmeRSNdX1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia Pietę. Wolnostojąca rzeźba ukazana jest na szarym tle. Przedstawia Matkę Boską z Chrystusem na kolanach. Na twarzy Marii rysuje się smutek i ból. Głowę ma pochyloną nad ciałem Syna. Ubrana jest w dopasowaną suknię i narzucony na nią niebieski płaszcz. Postać Chrystusa jest mniejsza. Jego prawa ręka bezwładnie zwisa, lewa opiera się na przedramieniu Marii. Ma mocno wyeksponowane żebra. — Niemiecka „Pietà”, ok. 1375 – 1400, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, Metmuseum, domena publiczna

md57032167307f973_0000000000173

RU3opfnAWSmd21

R19Q3LxMIaCOL1

Claus Sluter, „Studnia Patriarchów”, ok. 1395-1405, Champmol w pobliżu Dijon, Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

Styl piękny

Po 1380 r. intensywnie rozwinęła się sztuka dworska, mająca swoje źródło głównie w Burgundii i szybko przejęta przez inne kraje. Zaczęto tworzyć rzeźby o charakterze nastrojowym, wytwornym, związanym z życiem mieszczańskim. Styl ten, który trwał do połowy XV wieku (także w malarstwie) zwany był pięknym, dworskim, kosmopolitycznym, a ze względu na ogromny zasięg – stylem międzynarodowym. Rzeźby o lirycznym nastroju charakteryzowały się wytwornością gestów, dbałością o precyzję. Postacie miały na sobie ubiory o miękkich, spływających i delikatnych draperiach. Jednocześnie był to styl przeciwstawny wcześniejszej mistyfikacji i dramaturgii, wydobytej ze scen religijnych. Przejawem stylu pięknego stał się typ Matki Boskiej Dzieciątkiem zwany Piękną Madonną. Maria ukazana była jako smukła, o delikatnych delikatnej twarzy, ubrana w suknię o silnych draperiach, spływającą do dołu, często zbyt długą, rozłożoną na podstawie rzeźby. Postawa jej ciała, wygięta w kształcie litery „S”, sprawiała wrażenie dworskiej elegancji. Pomiędzy Matką Boską a Dzieciątkiem panował nastrój liryzmu i swobody. Mały Jezus, często ukazany w figlarnej pozie, jako zsuwający się z lewego ramienia Marii, w ręku trzymał jabłko. Figury Pięknych Madonn były wykonane z kamienia lub rzeźbione w drewnie, złocone i polichromowanepolichromiapolichromowane.

R10BoCbGxwMyW1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rzeźbę „Piękna Madonna z Horb”. Maria stoi na postumencie na szarym tle. Postać wygięta jest w kształcie litery „S”. Na głowie ma koronę. Ubrana jest w suknię, na której ma założony luźny płaszcz. Na lewym ręku trzyma Jezusa, który bawi się jabłkiem trzymanym przez Marię w prawej dłoni. Rysy twarzy Madonny są delikatne. Jej przechylona głowa spogląda na Jezusa. — Źródło: online skills.

R1amPNrGp3HtS1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fragment rzeźby „Madonna z Dzieciątkiem”. Madonna jest uśmiechnięta, głowę ma lekko przechyloną w swoją lewą stronę. Założony na nią welon przykryty toczkiem, miękkimi fałdami spływa na ramiona. Jej postawa jest delikatnie wygięta w kształcie litery „S”. Na lewym przedramieniu trzyma małego, nagiego Jezusa, który chwyta się dłońmi jej szaty. Rzeźba Madonny nie ma prawej dłoni. — Źródło: online skills.

Re5OWo79pUH8N1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem z kościoła Panny Marii w Kolonii. Madonna ubrana jest w czerwoną suknię, na którą narzucony ma płaszcz - od spodu niebieski, z zewnątrz złocony. Jej ciało wygięte jest na kształt litery „S”. Na głowę ma nałożony biały welon, na niego część sukni oraz koronę. Na lewym ramieniu trzyma nagiego Jezusa, prawą ręką chwyta go za stopę. Jezus bawi się czerwonym jabłkiem, trzymanym w lewej dłoni. Rzeźba ukazana jest we wnętrzu, na tle fresków. — „Madonna”, ok. 1410/1420, Kolonia, kościół Panny Marii – Lyskirchen, Niemcy, wikimedia, CC BY 3.0

W XV wieku coraz większego znaczenia nabiera rzeźba ołtarzowa, która szczególnie rozwinęła się w sztuce niemieckiej i Niderlandach. Nastawa ołtarzowa przybierała często formę zamykanych poliptykówpoliptykpoliptyków i szaf, wykonana była z drewna oraz zdobiona figurami i reliefami. Najwcześniejsze przykłady ołtarzowych retabulówretabulumretabulów pochodziły z I połowy XIV wieku. Ich kształt często związany był z gotycką fasadąfasadafasadą – figury otoczone były formami architektonicznymi: arkadamiarkadaarkadami, wimpergamiwimpergawimpergami, pinaklamipinakielpinaklami. W latach 1479–81 r. Michael Pacher zrealizował zamówienia na ołtarz dla kościoła Świętego Wolfganga w Salzkammergut. Elementy architektoniczne otaczające rzeźby stały się oprawą plastyczną ołtarzowej szafy. Środkowa część przedstawia scenę Koronacji Marii – jest zagęszczona przez złocone figury i otoczona bogatą ornamentyką. Ołtarz z ruchomymi skrzydłami to największe osiągnięcie późnego gotyku, które rozprzestrzeniło się w całej Europie, przybierając różne kształty.

R14p7kHKNBZ8U1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia ołtarz Michała Pachera w kościele Świętego Wolfganga. Jest to poliptyk składający się z rzeźby w części centralnej oraz czterech obrazów w bocznych, ruchomych skrzydłach. Zdjęcie ukazuje otwarty ołtarz. Główna scena przedstawia koronację Marii. Dwie zewnętrzne pary pomalowanych skrzydeł reprezentują cztery sceny z życia Marii. Elementy architektoniczne otaczające rzeźby stanowią oprawę plastyczną ołtarzowej szafy. Środkowa część przedstawia scenę Koronacji Marii – jest zagęszczona przez złocone figury i otoczona bogatą ornamentyką. — Michał Pacher, ołtarz w kościele Świętego Wolfganga, II poł. XV w., Salzkammergut, Austria, wikimedia, CC BY-SA 3.0

R1XI7JQBIwxsr1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia środkową część szafy ołtarzowej w kościele Świętego Wolfganga. Przedstawia koronację Marii. W centrum Chrystus siedzi na tronie szczerze błogosławiąc klęczącą przed nim Marię, którą koronował na Królową Niebios. Nad nimi znajduje się Duch święty. Dokoła fruwają anioły. Scenie towarzyszą dwie postacie świętych – Jana Ewangelisty i św. Barbary. W głębi znajduje się bogata dekoracja architektoniczna w stylu gotyckim. — Michał Pacher, ołtarz w kościele Świętego Wolfganga, część środkowa, II poł. XV w., Salzkammergut, Austria, wikimedia, CC BY-SA 3.0

md57032167307f973_0000000000302

RT7tGq36ckCLj

Ćwiczenie 1

R1cYtBQS5NBMV

Ćwiczenie 2

Uzupełnij definicje. Wstaw właściwe pojęcia z poniższych: ościeże, chór, fasada.

............ - przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy
............ - frontowa ściana lub elewacja budynku
.................. - powierzchnia wewnętrzna muru ujmującego otwór okienny, drzwiowy, itp.

R1IOJ2ccn52WR

Ćwiczenie 3

RjnBIEgIF3oPu

Ćwiczenie 4

R1cTtpVqzy6P8

Ćwiczenie 5

Zaznacz zakończenia wypowiedzi, które mogą być dla niej właściwe.

Rzeźby o charakterze nastrojowym, wytwornym, związanym z życiem mieszczańskim, ukazujące m.in Madonnę z Dzieciątkiem reprezentują styl, który przypada na koniec XIV i XV wiek (także w malarstwie) i zwany jest:

surowym
bamberskim
pięknym
dworskim
mistycznym
międzynarodowym
kosmopolitycznym
tradycyjnym

RSsyoWNvzoRAI

Ćwiczenie 6

RewIPIgZobVcA

Ćwiczenie 7

Polecenie 1

Napisz, jaka tematyka rzeźb jest według Ciebie najbardziej charakterystyczna dla gotyku? Odpowiedź uzasadnij.

Porównaj poniższe tympanony.

6,6

R9WMqbJgcA9AF1

Ilustracja przedstawia tympanon opactwa św. Piotra w Miossac. — Tympanon opactwa św. Piotra w Moissac, XI/XII w., Francja, wikimedia, CC BY-SA 3.0

RdngFPXH1jOMF1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia tympanon środkowego portalu katedry Notre Dame w Paryżu. W zwieńczeniu ukazuje scenę Sądu Ostatecznego. — Tympanon środkowego portalu katedry Notre Dame w Paryżu, XIII w. Francja, wikimedia, domena publiczna

Podaj nazwę stylu, w jakim zostały wykonane prezentowane tympanony.

R2fpzQJYCjP2s

Podaj nazwę stylu, w jakim zostały wykonane prezentowane tympanony.

Rozpoznaj rodzaj przedstawiania.

Wskaż 4 cechy formalne dla każdego z tympanonów.

md57032167307f973_0000000000326

Słownik pojęć

ambit

patrz: obejście.

archiwolta

część portalu, element dekoracyjny w kształcie łuku, umieszczony nad drzwiami lub oknami, stanowiący część składową arkady.

arkada

element arch. składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.

baldachim

(niebo, podniebienie, podniebie): 1) w kościele chrześcijańskim osłona przedmiotów kultu, przenośna lub stała – nad głównym ołtarzem; 2) dekoracyjny motyw architektoniczny w kształcie wieżyczki; wsparty na kolumnach lub filarach, z podniebieniem często ozdobionym kasetonami, osłania nagrobki lub konfesje; 3) od XII w. część składowa łóżka i tronu, wykonana z drewna lub tkaniny.

chór (prezbiterium)

przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona od nawy.

en trois quarts

(fr. „w trzech czwartych”) – sposób ukazania postaci zwróconej ku patrzącemu w trzech czwartych, z ukosa, niepełnym profilem.

fasada

frontowa ściana lub elewacja budynku.

fiala (pinakiel)

charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element w postaci wysmukłej kamiennej wieżyczki, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami żabek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie.

filar

w architekturze pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej jak kolumna (może mieć również bazę, głowicę, nasadnik), o przekroju wielobocznym (najczęściej czworobocznym, czasem ośmiobocznym), z kamienia, cegły, betonu itp.

kolumna

pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.

konsola

1) element arch., wspornik kamienny. lub drewniany zwykle w kształcie woluty lub esownicy, służący do podtrzymywania gzymsu balkonu, zwieńczeń okiennych i drzwiowych; zob. też kroksztyn; 2) kolumienka lub podstawa ozdobna do umieszczenia rzeźb figuralnych, popiersi.

kontrapost

zasada kompozycji polegająca na ustawieniu postaci ludzkiej tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i na zrównoważeniu tej postawy lekkim wygięciem tułowia i ramienia w stronę odwrotną.

Maiestas Domini

Chrystus na majestacie, wyobrażenie Chrystusa o charakterze reprezentacyjnym, ukazujące go jako boskiego władcę, w chwale, tronującego w mandorli i adorowanego przez czterech ewangelistów.

mandorla

aureola w kształcie owalu, migdała, otaczająca całą postać świętego, występująca głównie w sztuce średniowiecznej.

nadproże

poziomy element konstrukcyjny, przekrywający otwór okienny lub drzwiowy o niewielkiej zwykle szerokości, oparty na węgarach, na które przenosi ciężar ściany znajdującej się nad otworem.

obejście (ambit)

w kościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw bocznych, oddzielone murem lub arkadami.

ościeże

powierzchnia wewnętrzna muru ujmującego otwór okienny, drzwiowy itp.

Pietà

w sztuce przedstawienie o charakterze historycznym i dogmatycznym opłakującej Matki Bożej z ciałem Chrystusa na jej kolanach lub łonie.

pinakiel

patrz: fiala.

polichromia

1) wielobarwne malowidła zdobiące ściany, stropy lub sklepienia budowli; znana w starożytności, występowała w kościołach wczesnochrześcijańskich i średniowiecznych; 2) dekoracja malarska rzeźby i wyrobów rzemiosła artystycznego; znana była w starożytności; w średniowieczu rozwinęła się również polichromowana rzeźba, głównie drewniana.

poliptyk

wieloskrzydłowy ołtarz szafiasty, charakterystyczny dla gotyku.

portal

ozdobne architektoniczno‑rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego budowli.

prezbiterium

patrz: chór.

retabulum

nastawa ołtarzowa w formie rzeźby, płaskorzeźby lub malowana.

tympanon

1. wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą; 2. półokrągłe lub ostrołukowe pole umieszczone w górnej części portalu nad nadprożem.

wimperga

w architekturze gotyckiej dekoracyjny szczyt trójkątny, umieszczany w zwieńczeniu portalu lub okna.

Źródło: