Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Przodkami roślin lądowych są zielenice – jedno- lub wielokomórkowe, beztkankowe organizmy wodne zdolne do fotosyntezy. Od kiedy pierwsze rośliny opanowały ląd, cały czas różnicują się i dostosowują do nowych warunków życia. W ten sposób powstały setki tysięcy gatunków. Od ich obecności zależy przeżycie na lądzie innych organizmów. Rośliny dostarczają tlen i są najważniejszym producentem materii organicznej. Stanowią pierwsze ogniwo łańcuchów pokarmowych i dają schronienie oraz miejsce życia innym organizmom – bakteriom, grzybom, protistom i zwierzętom.

R1Ne0ExHHo3e01
Mamutowiec olbrzymi o nazwie Generał Sherman jest największym organizmem żyjącym obecnie na Ziemi – jego masa to około 1200 ton. Średnica jego pnia przekracza 8 metrów a wysokość – 84 metry
ibr0KxCdqe_d5e158

1. Glony

RYFlR88D2NUhr1
Glony o plechowatych ciałach

Glony to organizmy samożywne. Ich komórki podobnie jak komórki roślin naczyniowych zawierają jądra, chloroplasty i są otoczone ścianami komórkowymi. W przypadku glonów ściany komórkowe przepuszczają wodę, dlatego organizmy te jedynie sporadycznie występują na lądzie.
Ich wielkość jest bardzo zróżnicowana, niektóre mogą osiągnąć kilka metrów długości. Glony wielokomórkowe nie posiadają tkanek ani organów, dlatego nazywa się je plechowcami. Do glonów zalicza się jednokomórkowe sinice, okrzemki i eugleniny oraz wielokomórkowe brunatnice, zielenice i krasnorosty.

R1IFdiEuGyjrS1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
ibr0KxCdqe_d5e203

2. Rośliny lądowe wytwarzające zarodniki

RS2zCPSrtskL81
Zarodnie na liściu paproci

Mchy i paprotniki to rośliny, które jako pierwsze zasiedliły środowisko lądowe. Ich przeżycie na suchym lądzie było możliwe m.in. dzięki wytworzeniu tkanek, z których jedne przewodzą wodę a inne chronią rośliny przed wysychaniem. Choć do zapłodnienia potrzebują wody tak samo jak ich przodkowie – zielenice, to produkują zarodniki okryte grubą ścianą komórkową zdolne do przetrwania w zmiennym, lądowym środowisku. Cechy te m.in. karbońskim paprotnikom stworzyć ogromne lasy.

Porównanie mchów i paprotników

Cecha

Mchy

Paprotniki

Środowisko życia

wilgotne i zacienione

wilgotne i zacienione

Zarodniki

wytwarzane

wytwarzane

Zapłodnienie

wymaga obecności wody

wymaga obecności wody

Łodyga

brak, jej odpowiednikiem jest łodyżka o prostej budowie

łodygi wzniesione, kłącza

Korzeń

brak, jego odpowiednikiem są nitkowate chwytniki

długi i gęsty, wyrasta z kłącza

Liście

brak, ich odpowiednikiem są listki zdolne do prowadzenia fotosyntezy i wchłaniania wody

zróżnicowane na liście asymilujące i wytwarzające zarodniki

Przykłady

płonnik, torfowiec

skrzyp polny, orlica

Ra0P1rJCJm0c01
Źródło: Joshua Mayer (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
ibr0KxCdqe_d5e252

3. Rośliny nasienne

R9cjaWGOkwekR1
Rośliny nasienne wykształciły wiele przystosowań ułatwiających rozsiewanie nasion

Rośliny nasienne są najbardziej zróżnicowane. Dzięki nasionom są bardziej odporne na warunki środowiskowe niż paprotniki. Zawarty w nasionach zarodek, okryty łupiną nasienną i wyposażony w tkankę odżywczą, zachowuje żywotność dłużej niż zarodnik. Ich zróżnicowane tkanki działają sprawniej od tkanek paprotników. Do nasiennych zalicza się rośliny nagonasienne i okrytonasienne.

Porównanie roślin nagonasiennych i okrytonasiennych

Cecha

Nagonasienne – iglaste

Okrytonasienne

Nasiona

nieosłonięte, powstają na łuskach szyszek; skrzydełka lotne ułatwiają rozsiewanie

osłonięte owocnią, powstają wewnątrz owocu

Liście

na ogół wąskie i długie, przekształcone w igły (miłorząb wytwarza blaszki liściowe)

szerokie, płaskie blaszki

Kwiaty

odpowiednikiem kwiatów są szyszki męskie i żeńskie

kwiaty obupłciowe lub jednopłciowe

Owoce

brak

owoce suche i mięsiste

Sposób zapylania

wiatropylne

wiatropylne, owadopylne, rzadziej zapylane przez zwierzęta i wodę

Rozsiewanie nasion

przez wiatr

przez wiatr, ptaki i inne zwierzęta, wodę

Formy

drzewa i krzewy

drzewa, krzewy, krzewinki i rośliny zielne

Przykłady roślin

sosna, jodła, jałowiec, cis

owies, dąb, kalina, słonecznik, kaktus

RQOVVAGtxoKrg1
Źródło: Gunnar Ries (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
ibr0KxCdqe_d5e300

4. Rośliny okrytonasienne

RnbBr9SlNgHOi1
Rośliny okrytonasienne mają nasiona ukryte w owocach

Rośliny okrytonasienne mają organy takie, jak korzenie, łodygi, liście, kwiaty i owoce z nasionami. Są grupą bardzo plastyczną, która w wyniku różnorodnych zmian ewolucyjnych wykształciła zadziwiające przystosowania. Należą do nich m.in. zmodyfikowane, spełniające różnorodne funkcje organy oraz wielość rodzajów tkanek. Cechy te umożliwiają przedstawicielom okrytonasiennych dostosowanie się do życia w niemal wszystkich środowiskach na lądzie, a czasem i w wodzie.

RjfTzcFXGBR8x1
Łodygi drzew przystosowane do gromadzenia wody
ibr0KxCdqe_d5e343

Zadania otwarte

Pamiętam i rozumiem

Polecenie 1

Wymień królestwa, do których należą organizmy prowadzące fotosyntezę i podaj nazwy organizmów należących do tych królestw.

Polecenie 2

Bakterie, tak jak inne organizmy, prowadzą różne czynności życiowe. Wymień je.

Polecenie 3

Przyjrzyj się ilustracji mchu płonnika, a następnie podaj nazwy elementów jego budowy oznaczonych cyframi od 1 do 4. Wyjaśnij, która z nich magazynuje wodę w runie leśnym.

RMR6g6f6xovDR1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Rozpoznaj tkanki roślinne i podaj nazwy organów, w których występują.

R7FxkgK6Evhou1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Większość roślin nagonasiennych to rośliny wiatropylne. Wymień ich przystosowania do takiego sposobu zapylania.

Polecenie 6

Wymień grupy organizmów, które produkują zarodniki, i te, które wytwarzają nasiona. Wyjaśnij, dlaczego zarodniki w porównaniu z nasionami są mniej skuteczne jako struktury przetrwalnikowe.

Polecenie 7

Wyjaśnij, jak rozumiesz nazwę rośliny naczyniowe, i podaj ich przykłady takich roślin.

Czytam i interpretuję

Polecenie 8

Rozpoznaj na ilustracjach organizmy i wymień cechy, które pozwoliły ci ustalić ich nazwę, lub grupę systematyczną, do której należą.

R1ceQZno4jTtp1
Źródło: Tomorrow sp. z o.o., Frank Vincentz (http://commons.wikimedia.org), Ron Pastorino (http://commons.wikimedia.org), Joshua Mayer (https://www.flickr.com), Marcel Grieder (https://www.flickr.com), UuMUfQ (http://commons.wikimedia.org), Magnefl (http://commons.wikimedia.org), Kruczy89 (http://commons.wikimedia.org), Randi Hausken (https://www.flickr.com), Dan Zen (https://www.flickr.com), Norbert Nagel (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.0.
Polecenie 9

Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj zadania.

„… roślina klimatu umiarkowanego w ciągu całego życia wyparowuje sto razy więcej wody, niż sama waży. By zaopatrzyć drzewo w cenny płyn, korzenie bardzo szybko się wydłużają, tempo ich wzrostu jest wielokrotnie większe niż nadziemnej części rośliny. Delikatne włośniki korzeniowe oplatają niemal każdą grudkę w olbrzymiej ilości gleby. Martwymi komórkami drewna woda wraz ze wszystkim, co w niej rozpuszczone, wędruje z korzeni do najdalszych gałęzi. Na końcu tej drogi paruje do pustych przestrzeni międzykomórkowych w miękiszu liścia, a następnie ucieka do atmosfery przez aparaty szparkowe. Liczba szparek jest zwykle tak duża, że gdyby zawsze pozostawały otwarte, roślina straciłaby większość wody.” (na podst. „ibr0KxCdqe_d476t236”, WiŻ 5/2006)

  1. W tej samej kolejności kolejności, w jakiej opisano w tekście procesy, które powodują przepływ wody przez roślinę, wymień ich nazwy.

  2. Podaj nazwę zjawiska opisanego w ostatnim zdaniu, odpowiadającego za utratę wody przez liście.

  3. Zinterpretuj zdanie: Delikatne włośniki korzeniowe oplatają niemal każdą grudkę w olbrzymiej ilości gleby, używając pojęcia powierzchnia wchłaniania.

  4. Wyjaśnij, czy roślina pozbawiona korzenia lub martwa potrafi transportować wodę.

Polecenie 10

*Wiązki przewodzące są inaczej ułożone w łodydze i korzeniu. Wskaż rysunek, który przedstawia przekrój poprzeczny łodygi. Wymień różnice w ułożeniu wiązek przewodzących w korzeniu i łodydze.

RUjCAPIBKhq0J1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 11

Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj zadania.

Wilgotne, ciepłe obszary tropikalne, gdzie warunki klimatyczne są podobne w ciągu całego roku, obfitują w bujną roślinność. Żyją tu między innymi bananowce. Mimo pokaźnych rozmiarów, bo ich wysokość może dochodzić nawet do 15 m, bananowce nie są drzewami. To trwałe rośliny zielne, byliny o podziemnych kłączach, z których wyrastają ogromne liście. Ich podłużna, całobrzega blaszka liściowa pod wpływem wiatru często ulega postrzępieniu. Z pochew liści otrzymywane jest włókno, z którego wytwarzane są liny okrętowe, sznury i powrozy oraz różne plecionki.

Łagodne i niemal bezmroźne zimy oraz suche i gorące lata obszaru śródziemnomorskiego umożliwiają występowanie drzew i krzewów wiecznie zielonych. Charakterystyczne dla tego obszaru drzewo to pinia. Jest ona niewrażliwa na długotrwale susze. Jej długie korzenie palowe sięgają głęboko w podłoże. Sztywne, dosyć długie liście uległy przekształceniu w igły. Lekko zakrzywione, ciemnozielone wyrastają po dwie w pęczku na gałązce. Pozostają na drzewie przez 2‑4 lata, po czym opadają. Powierzchnię igieł pokrywa woskowa substancja. Od starożytności pinie były sadzone w miastach, by ocieniały ulice.

  1. Wyszukaj w tekście informacje, które świadczą o przystosowaniu bananowca i pinii do warunków, w których żyją.

  2. Porównaj budowę liści bananowca i pinii. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla funkcjonowania tych roślin ma kształt, wielkość i pokrycie blaszki liściowej.

  3. Określ na podstawie opisów, do jakich grup roślin można zaliczyć bananowca i pinię. Weź pod uwagę różne kryteria klasyfikacji.

Rozwiązuję problemy

Polecenie 12

Niekiedy w ogrodach rozkłada się na powierzchni gleby pod roślinami warstwę torfu. Określ, jakie korzyści ze stosowania tej metody odnoszą uprawiane rośliny. W uzasadnieniu uwzględnij wybrane cechy mchu torfowca.

Polecenie 13

Klasyfikowanie jest sposobem grupowania organizmów według określonych kryteriów. Wymień kryteria, na podstawie których wyróżniono następujące grupy systematyczne organizmów: mchy i paprotniki, rośliny nagonasienne i rośliny okrytonasienne.

Polecenie 14

Uzasadnij, czy podział roślin na lądowe i wodne jest podziałem systematycznym.

Polecenie 15

Wiele drzew wiatropylnych wytwarza kwiaty wczesną wiosną przed pełnym rozwojem liści. Wyjaśnij, dlaczego kwitnienie odbywa się w tym okresie.

Polecenie 16

Staś wie, że na szczycie korzenia znajduje się stożek wzrostu. Chłopiec postawił hipotezę, że odcięcie wierzchołka korzenia spowoduje całkowite zatrzymanie jego wzrostu. Później zaplanował i przeprowadził doświadczenie.
Wskaż rysunki, które w doświadczeniu Stasia ilustrują:

  • zestaw kontrolny,

  • zestaw badawczy,

  • wynik doświadczenia.

Odpowiedz na pytania:

  • Czy hipoteza Stasia została potwierdzona? Odpowiedź uzasadnij.

  • Co mógłbyś doradzić początkującemu ogrodnikowi, który chciałby uzyskać sadzonki z dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym?

    R1Q2v4E56u56g1
    Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.

Zadania zamknięte

Otwórz i wydrukuj załącznik.

R11wvR2wTfNLK1
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 3.0.

Projekt badawczy

Otwórz i wydrukuj załącznik.

RdzLVt4zejmtT1
testowy tekst alternatywny
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 3.0.