Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R18QfTSUJZSIc1
Fotografia przedstawia widok na inskrypcję łacińską, która znajduje się na ścianie. Każdy wyraz oddzielony jest czarną kropką. Ściana posiada widoczne zniszczenia – odłupane elementy.

Rozwój języka łacińskiego

Ważne daty

753 r. p.n.e. – domniemana data założenia Rzymu

338 r. p.n.e. – Rzym podbija Lacjum

264‑241 r. p.n.e. – I wojna punicka

218‑201 r. p.n.e. – II wojna punicka

149‑146 r. p.n.e. – III wojna punicka

476 r. n.e. – upadek Cesarstwa Rzymskiego

1

Scenariusz dla nauczyciela

R1BRnayv4tcq5
Scenariusz zajęć do pobrania.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:

1) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym;

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;

3. dostrzega znaczenie języka łacińskiego oraz kultury starożytnej Grecji i Rzymu dla kultury polskiej, europejskiej i światowej;

4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej.

Nauczysz się

identyfikować korzenie kultury europejskiej w postaci kultury antycznej;

opowiadać o rozwoju języka łacińskiego na przestrzeni wieków;

wskazywać dzieła sztuki o tematyce mitologicznej.

Historia języka łacińskiego

Mała historia wielkiego języka - początki

RRdB3Va87NOAM1
Audiobook pt: Mała historia wielkiego języka – początki: Łacina umarła, niech żyje łacina! Mała historia wielkiego języka, Wilfried Stroh, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2013. Łacina w kulturze polskiej, Aleksander Wojciech Mikołajczak, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005. Łacińskie początki łaciny Ab ovo mówimy, przedstawiając jakąś sprawę od samego początku. Zobaczmy zatem jak “łacina wykluwa się z jaja" [...] i prześledźmy ab ovo początki łaciny. Językiem Rzymu stała się ona nie od razu. Najpierw, na co wskazuje już jej nazwa, funkcjonowała jako język krainy Lacjum, nad którą Rzym stopniowo wywalczał sobie panowanie. Przywykło się zresztą określać łacinę mianem lingua Latina [...], nie zaś - lingua Romana lub czymś podobnym. Niezależnie od tego było jednak wiadomo, że to właśnie Rzymianie posługiwali się nią bezbłędnie. Skąd wywodzi się łacina? Od współczesnych językoznawców wiemy, że należy ona do grupy języków indoeuropejskich [...]. Latynowie, podobnie jak inni Italikowie (Oskowie, Umbrowie), nie byli pierwotnymi mieszkańcami Półwyspu Apenińskiego. Należeli do indoeuropejskich najeźdźców, którzy w kilku falach w zamierzchłych czasach napłynęli tu spoza Alp. Historię tych podbojów osłania jednak tak gęsta mgła tajemnicy, że językoznawca tej miary co Antoine Meillet stwierdził jedynie, iż lud praindoeuropejski istniał z pewnością, choć dokładnie nie wiadomo, gdzie i kiedy.Dość więc powiedzieć, że w II połowie III tysiąclecia przed Chrystusem, ruszyły się ze swoich siedzib na eurazyjskich stepach, plemiona złączone uprzednio wspólnotą językowej, jak również religijno - kulturowej tradycji. Ludy te, wędrując w rozmaitych kierunkach, osiedlały się na nowych terytoriach i tu formowały swą mowę, która z czasem przekształcała się w odrębne języki, m.in. germańskie, bałto‑słowiańskie (należy do nich język polski), celtyckie i italskie - do których zaliczamy łacinę. Język łaciński wykazuje pewne podobieństwo do rodziny germańskiej (np. pater - Vater - father), przede wszystkim jednak do greckiej (por. πατήρ = pater). Posłuchajmy przez chwilę jak Wergiliusz, narodowy wieszcz Rzymian, przedstawia w swym eposie pod tytułem Eneida początki Rzymu. Zgodnie z treścią dzieła, Eneasz, jeden z Trojan, któremu udało się przeżyć wojnę, po upadku Ilionu dociera wraz z towarzyszami niedoli do Lacjum, by położyć tam podwaliny pod Rzym (miasto miało powstać jednak dopiero cztery i pół wieku później). W Lacjum przyjmuje Eneasza król Latinus, który łacinę nosi już niejako w nazwisku i który, jak mogłoby się wydawać, włada nią w sposób równie oczywisty, co wszyscy jego poddani, Latynowie. Tymczasem nie ma mowy o jakichkolwiek nieporozumieniach językowych pomiędzy nim a cudzoziemcem Eneaszem, który - wedle dzisiejszych kryteriów - jako, dajmy na to “obywatel małoazjatycki” posługiwał się zapewne jakąś odmianą starotureckiego. Również wcześniej, u Homera, Grecy i Trojanie komunikują się ze sobą bez tłumacza. Mimo to Wergiliusz zdaje sobie sprawę, że język Eneasza różni się od mowy latyńskich tubylców. Oto na końcu eposu Junona wyraża obawę, że Latynowie pod naporem Trojan utracą nie tylko latyńskie imiona i ubrania, ale nawet mowę ojczystą. Wówczas uspokaja ją jednak jej mąż, ojciec bogów Jowisz: to Latynowie stanowić będą o kulturze “wiodącej” i w efekcie także o języku swojej krainy: sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt, utque est nomen erit; commixti corpore tantum subsident Teucri, morem ritusque sacrorum adiciam faciamque omnis uno ore Latinos. Ojców obyczaj i język zostanie wśród synów Italii, Miano swe też zachowają. Trojanie wsiąkną w ich plemię, Z nim zespoleni. Dam im rytuał i święte obrzędy, Zrobię z nich jeden naród o wspólnej mowie latyńskiej. (tłum. Ignacy Wieniewski) Wspólna religia (sacra), wspólny język (os): tak wyglądają fundamenty narodu o wielokulturowych początkach, któremu w innym miejscu Jowisz przepowiada długotrwałe panowanie nad światem. Językiem nie jest jednak język Troi, ale mowa Lacjum - łacina. Mowa chłopów i żołnierzy Tytus Liwiusz Patawinus, żyjący na przełomie er, w swych Dziejach od założenia Miasta, wiązał początki Rzymu z podaniem o Romulusie i Remusie - bliźniaczych braciach, którzy wyrzuceni w kołysce na brzeg Tybru i wykarmieni przez wilczycę, gdy dorośli, postanowili w miejscu swego ocalenia wznieść gród. Waśń, która między nimi powstała przy jego zakładaniu, doprowadziła do śmierci Remusa z ręki brata. Romulusa zaś uczyniła założycielem miasta, zwanego od jego imienia odtąd Romą - Rzymem. Według Warrona [...] stało się to 21 kwietnia 753 r. przed Chrystusem. Dziś tradycję tę [...] podważają archeolodzy, którzy [...] sugerują istnienie na terenie Rzymu stałego osadnictwa, sięgającego co najmniej X w. przed Chrystusem. Cokolwiek byśmy o tym sądzili - jedno pozostaje pewne - ten wczesny Rzym był niczym więcej jak skupiskiem chat, mądrze wzniesionych przez miejscowych chłopów i pasterzy na Palatynie i okolicznych wzgórzach. Leżąca u ich stóp żyzna równina znakomicie nadawała się bowiem do uprawy grochu, jęczmienia i bobu oraz do hodowli świń i kóz. Dogodne położenie w środku “włoskiego buta” sprzyjało zaś kontaktom z obcymi. Korzyści te spowodowały jednak, że mieszkańcy Romy niejednokrotnie orężnie bronić musieli przed sąsiadami swych nadtybrzańskich “synekur”, demonstrując przy tym [...] zdumiewającą dzielność i krzepę. Nie dowierzając w pełni tradycji historiografii rzymskiej przypuszczać można, że Rzymianie względem okolicznych ludów wykazywali nie mniejszą agresywność. W ten sposób rychło ukształtowały się dwa zasadnicze porządki ich życia - uprawa roli i wojna, które na trwałe określiły cechy rzymskiego charakteru i języka [...] Rzym podbija świat Początkowo rzymska łacina rozwijała się w sąsiedztwie pokrewnych jej, choć zróżnicowanych dialektów, w które pomimo szczupłości obszaru obfitował kraj Latynów. [...] Rzym rozrastając się zagarnął jednak wszystkie te gwary, a z nimi także narzecza Sabinów, Wolsków, Ewów i Marsów. W roku 338 przed Chrystusem Rzym włączył ostatecznie Lacjum pod swoje panowanie. Następnie, w wyniku wojny z macedońskim Pyrrusem, znanym ze swego “pyrrusowego zwycięstwa”, rozciągnął swoją władzę na południową Italię, a więc na grecki teren kulturowy. W dalszej kolejności nastąpiły konflikty Rzymu z afrykańską Kartaginą, w trakcie pierwszej (lata 264 - 241 przed Chrystusem) i drugiej wojny punickiej (lata 218 - 201 przed Chrystusem), przy czym zwłaszcza druga z nich zagroziła rzymskiej egzystencji. Celem zilustrowania największego z grożących niebezpieczeństw, przywołuje się do dzisiaj pełen przerażenia okrzyk Rzymian: Hannibal ante portas - Hannibal u bram. W wyniku pierwszej wojny punickiej grecka Sycylia stała się w roku 241 przed Chrystusem pierwszą rzymską prowincją; krótko po tym doszły dwie kolejne - Sardynia i Korsyka. Podczas drugiej wojny Rzym podbił Hiszpanię, gdzie również ustanowiono wkrótce dwie prowincje. Następnie podbił Wschód, Grecję i Małą Azję, gdzie w późniejszym okresie również powstawały prowincje: Macedonia i Azja. Za przełomowe uchodzi zwycięstwo pod Pydną (168 r. przed Chrystusem) nad Perseuszem z Macedonii - przynajmniej o tyle, że od tego momentu grecka cywilizacja i dolce vita będą strumieniami napływać do Rzymu. Jeszcze wcześniej ma miejsce podbój części Galii leżącej po tej samej stronie Alp (tzw. Gallia Cisalpina). W wyniku trzeciej wojny punickiej Kartagina, rzymski wróg numer jeden, zostaje zrównana z ziemią; Rzymianie tworzą na jej terenie prowincję Afrykę. Imperialistyczna ekspansja nie budziła bynajmniej u Rzymian rozterek moralnych. Chociaż nie mieli jeszcze wtedy pojęcia, że staną się światowym mocarstwem, we własnym rozumieniu prowadzili jedynie słuszne wojny - bella iusta - mające na celu obronę swoich posiadłości i sprzymierzeńców. Począwszy od zniszczenia Kartaginy, historycy rzymscy odnotowują wewnętrzny upadek obyczajów, który prowadzi do społecznych napięć i rozmaitych wojen domowych (lata 133‑31 przed Chrystusem): najbardziej piętnowane wady to luxuria (zbytek) i avaritia (skąpstwo). Ekspansja Rzymu bynajmniej na tym nie cierpi. W 121 roku przed Chrystusem powstaje prowincja Galia Narbonensis. Określa się ją po prostu mianem provincia - jest to dzisiejsza francuska Provence. Co jeszcze bardziej istotne, w 89 roku przed Chrystusem, wszyscy obywatele Italii otrzymują obywatelstwo rzymskie. Dopiero w 212 r. po Chrystusie cesarz Karakalla obejmuje nim wszystkich wolnych obywateli Cesarstwa. W latach 69‑64 przed Chrystusem dochodzą nowe prowincje wschodnie: Kreta, Cylicja, Syria (z Judeą), Pont i Bitynia.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Rozwój łaciny

Literatura rzymska - Ojcowie literatury rzymskiej

Początkowo dominującym językiem literatury był język grecki jako język Homera i innych twórców wielkich dzieł literackich. Z ich spuścizny zaczęli korzystać Rzymianie po wkroczeniu legionistów do Tarentu, greckiej kolonii położonej w południowej Italii w 272 r. przed Chr. Zdarzenie to było punktem zwrotnym w historii języka łacińskiego, który z „mowy rolników i żołnierzy” pod wpływem wielkiej literatury greckiej staje się językiem literackim wyrażającym wyższe idee, uczucia i dążenia mieszkańców Italii, a później Imperium Rzymskiego.

(III w. p.n.e.)
Grecki nauczyciel pojmany w Tarencie, który następnie został wychowawcą dzieci Liwiusza w Rzymie. Wyzwolony przez niego otrzymuje rzymskie nazwisko i staje się pierwszym pisarzem łacińskim, przekładając z greki na łacinę Odyseję Homera. Jest także autorem pierwszej sztuki teatralnej wystawionej po łacinie w 240 r. przed Chr.

R1cVRbXG62Nyx1
Biała ilustracja przedstawia fragment pracy Liwiusza Andronikusa pod tytułem „Odyseja”. Na białym tle z lewej strony widnieje czerwony zapis w języku starogreckim ODYSEJA, pod tytułem znajduje się tekst tego utworu zapisany za pomocą czarnego koloru. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. „Jeżeli policzymy lata trwania antycznego Rzymu, stolicy jednego z najpotężniejszych imperiów w dziejach ludzkości, od jego założenia w roku 753 przed Chr. do upadku w roku 476 po Chr., otrzymamy imponującą liczbę 1229 lat – ponad dwanaście wieków trwania państwa i trwania łaciny. Po owych dwunastu wiekach Rzym, który z małej osady na stokach Palatynu rozwinął się w czasach cesarstwa w porównywalną z dzisiejszymi miastami półtoramilionową metropolię, zaczął gasnąć niczym gwiazda mająca za sobą apogeum swej świetności, aby we wczesnym średniowieczu stać się znowu niewielką mieściną.” Żródło: Marek Hermann, „O łacinie tylko dobrze”, Kraków 2014, s. 23.
Homer, Odyseja - inwokacja w. 1-9, wikimedia.org, CC BY 3.0
RRbG7Fymivy3B1
Fotografia nieznanego autora przedstawia stronę tytułową dzieła Lexicon graeco – latinum novus autorstwa Enniusza, przepisaną przez Johanna Scapuli. Karta jest koloru żółtego, widoczne są niej liczne załamania oraz ślady zużycia. W centrum karty widnieje zapis: LEXICON GRAECO LATINUM, poniżej zapis w języku łacińskim oraz ilustracja, na której widoczna jest głowa kobiety ziejąca ogniem, oraz ręka mężczyzny, który uderza młotem w ziemię. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.( 239–169 r. p.n.e) Poeta i tragediopisarz, który do poezji rzymskiej zaadaptował grecką miarę wierszową – heksametr daktyliczny. Język łaciński zawdzięcza mu także masę zapożyczeń z greki, które na stałe zadomowiły się w Imperium Romanum.
Strona tytułowa „Lexicon graeco – latinum novum”, autorstwa Johanna Scapula, miejsce wydania: Basileae 1628, lawlibrary.wm.edu, CC BY 3.0
RRBpQ2r8PsM0H1
Fotografia nieznanego autora przedstawia terakotową maskę Plauta, na której zostały wyrzeźbione włosy oraz zmarszczki. Maska ma szeroko otwarte oczy oraz usta. Wydźwięk maski jest komiczny – wyraz twarzy sprawia wrażenie, że aktor grający w tej masce uważany jest za pijanego bądź niespełna rozumu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (250–184 r. p.n.e.). Plaut przeszedł do historii literatury światowej jako komediopisarz rzymski, którego prawie 21 sztuk zachowało się do naszych czasów (prawie, bo jedna z nich przetrwała tylko we fragmentach). Inspirując się bogatą twórczością swych greckich poprzedników Plaut tworzył komedie charakterów, intryg i komedie pomyłek, np. „Żołnierz Samochwał”, „Strachy”, „Komedia Ośla”, „Amfitrion”. Jego komedia charakterów – „Skarb”, przedstawiająca postać Eukaliona, chorobliwie podejrzliwego starego skąpca, dla którego istotą życia jest tytułowy skarb była inspiracją dla Moliera do napisania znanego wszystkim doskonale „Skąpca”.
Autor nieznany, „Plaut - terakotowa maska komiczna”, 300-200 p.n.e., Muzeum J. Paul Getty, Los Angeles, Stany Zjednoczone, brewminate.com, CC BY 3.0
R1YUed5MxvWfh1
Fresk nieznanego autora przedstawia wizerunek Terencjusza, mężczyzny w średnim wieku, o krótkich włosach oraz średniej długości zaroście. Terencjusz ubrany jest w jasną szatę z szarym pasem przewieszonym przez lewy bark. Portret mężczyzny został uwieczniony na zielonym tle. Wokół portretu widoczne są kolorowe pierścienie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (II w. p.n.e.). Nosił przydomek „Afer”, jako że pochodził z rzymskiej prowincji w Afryce. Podobnie jak Plaut parał się komediopisarstwem, a do naszych czasów zachowało się 6 jego sztuk inspirowanych głównie twórczością komediopisarzy greckich, z których najbardziej znane to „Teściowa” i „Eunuch”.
Autor nieznany, „Terencjusz” - domniemany portret Terencjusza z Codex Vaticanus Latinus 3868, prawdopodobnie skopiowany z oryginału z III w. n. e., wikimedia.org, domena publiczna

Łacina złota - okres cyceroński

Okresy, gdy język łaciński w literaturze wzniósł się na wyżyny stylistyczne przypadają na lata życia dwóch wybitnych postaci historycznych - Marka Tulliusza Cycerona i Oktawiana Augusta, stąd nazywane są przez literaturoznawców okresem cycerońskim i augustowskim.

RuF0eCDIJSbUi1
Ilustracja przedstawia popiersie Cycerona, które zostało stworzone z jasnego kamienia. Rzeźba nieznanego autora pokazuje Cycerona jako mężczyznę przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, ma krótkie włosy po boku, środek głowy jest pozbawiony włosów. Na jego twarzy widoczne są liczne zmarszczki. Cyceron ubrany jest w długą jasną szatę. Popiersie zostało sfotografowane na tle biało-brązowych ścian. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Okres cyceroński - 80–30 r. p.n.e. (106–43 r. p.n.e.). Mistrz łaciny klasycznej, piszący stylem barwnym i kwiecistym charakterystycznym dla elokwentnego mówcy. Znawca retoryki, z której nieograniczonych możliwości korzystał w swych licznych „Mowach”, myśliciel i filozof, polityczny przeciwnik Juliusza Cezara. Za konsulatu Cycerona udaremniony został spisek Katyliny, którego rozgromienie poparte słynną mową przeciwko Katylinie przyczyniło się do politycznej klęski Cycerona i wygnania go z Rzymu. Ten wielki mówca i filozof nie orężem, a słowem bronił wolności republiki w swoich „Filipikach” przeciwko Markowi Antoniuszowi, co przypłacił życiem. Oprócz dzieł filozoficznych i mów zachowały się jego listy do Attyka, przyjaciela i wydawcy, które zarówno ukazują Cycerona w aspekcie bardziej „ludzkim”, jak i przybliżają nam realia burzliwej epoki, w której przyszło mu żyć.
Autor nieznany, „Cyceron” - marmurowe popiersie Cycerona z końca I w. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, elsalvador.com, CC BY 3.0
R87kr71AeNXHT1
Ilustracja przedstawia karykaturalną postać Juliusza Cezara z komiksu „Asterix” autorstwa Rene Goscinnego i Alberta Uderzo. Cezar został przedstawiony jako starszy mężczyzna o siwych włosachz koroną z liści drzewa laurowego. Ubrany jest w złotą zbroję, białą długą koszulę, oraz czerwoną pelerynę. U boku ma przypiętą pochwę, w której schowany jest sztylet. Cezar ma zamknięte oczy, jedną rękę opiera o biodro, a drugą ręką trzyma klamrę do której przymocowana jest peleryna. Postać Cezara została przedstawiona na białym tle. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (100–44 r. p.n.e.). Sylwetki Juliusza Cezara nie trzeba zapewne przedstawiać, ponieważ jest to jedna z najbardziej znanych postaci starożytnego Rzymu, którego życie, a także śmierć w Idy Marcowe 44 r. p.n.e. w Senacie na stałe wpisały się w karty historii i odbiły się echem zarówno w dziełach literackich, jak i filmowych. Swoją sławę Juliusz Cezar niewątpliwie zawdzięcza nie tyle talentowi literackiemu, co zdolnościom przywódczym, które sprawiły, że obok Aleksandra Wielkiego był on niedoścignionym wzorem dla samego Napoleona Bonaparte. Jednak nie samymi podbojami zasłynął Cezar, przeszedł on bowiem także do historii literatury jako twórca pamiętników, chętnie czytanych przez adeptów języka łacińskiego, którzy na jego „De bello Gallico” – „O wojnie galijskiej” i ”De bello civili” - „O wojnie domowej” ćwiczyli swoje umiejętności translatorskie. Cezar i Cyceron okazali się być przeciwnikami zarówno w polityce, jak i literaturze, ponieważ styl Cezara jest przeciwieństwem kwiecistości Cycerona – zwięzły, precyzyjny, typowo żołnierski zapis zdarzeń, w których Cezar jawi nam się w 3 osobie, by dodać relacji wrażenia bezstronności.
Juliusz Cezar - postać Juliusza Cezara z serii komiksowej „Asterix” René Goscinny'ego i Alberta Uderzo, cotedor.fr, CC BY 3.0
R1PMNKp2Ax7bq1
Fotografia nieznanego autora przedstawia wróbla siedzącego na gałęzi. Ptak ma biało-brązowe umaszczenie – biały tułów oraz brązowe skrzydła i głowę. Wróbel widoczny jest z profilu. Gałęzie drzewa są brązowe z widocznym żółtym nalotem. Fotografia została wykonana w bezchmurny dzień. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (84–54 r. p.n.e.). Katullus dał się poznać jako targany sprzecznymi emocjami poeta, który jest nieszczęśliwie zakochany w pięknej Lesbii. Jest on twórcą małych, kunsztownych form literackich, ganionym przez Cycerona za błahość poruszanych tematów, który zamiast poświęcić się bardziej sprawom wagi państwowej pisał o miłości, pocałunkach, czy nawet ukochanym wróbelku swojej wybranki. Skupiał wokół siebie innych młodych poetów podobnej wrażliwości, a całą grupę nazywano neoterykami.
Katullus - wróbelek, ulubieniec ukochanej Katullusa, Lesbii, gardenbirdwatching.com, CC BY 3.0

Okres augustowski

RDdMiTYUfrtRU1
Rzeźba nieznanego autora pod tytułem „Horacy”, przedstawia postać młodego mężczyzny o średniej długości włosach. Horacy spogląda w prawo, ubrany jest w długą szatę, w jednej dłoni trzyma ołówek, a drugiej zwitek papierów. Rzeźba została wykonana z jasnego kamienia, na figurze widoczne są liczne zabrudzenia, oraz ubytki. Figura Horacego stoi we wnęce i została sfotografowana za dnia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Okres augustowski – 40 r. p.n.e.–14 r. n.e. (65 r. p.n.e.–8 r. p.n.e.) Niekwestionowany król poezji łacińskiej służący za inspirację i wyrocznię sztuki poetyckiej dla wielu pokoleń swoich następców. Horacy związany był z kręgiem Mecenasa, a co za tym idzie cieszył się poparciem Oktawiana Augusta. Początkowo pisał „Epody” i ”Satyry”, gdzie ośmieszał ludzkie słabostki. Kolejnym etapem jego twórczości były Pieśni, w których zawarł swoją filozofię życia, oscylującą pomiędzy epikureizmem a stoicyzmem. Był zwolennikiem rozwiązań umiarkowanych – złotego środka, czyli „aurea mediocritas”. Niezachwianie wierzył w nieśmiertelność własnej twórczości, zaś późniejsze wieki potwierdziły jego przekonanie. Spośród „Listów” wydanych pod koniec życia poety najbardziej znanym jest „List do Pizonów”, w którym Horacy zawarł traktat poetycki „Ars poetica”, przekazując w nim cenne wskazówki dla kolejnych pokoleń poetów.
Autor nieznany, „Horacy - Nie wszystek umrę” – Horacy (Ody III, 30), eutouring.com, CC BY 3.0
RpMpo974hOmnk1
Mozaika nieznanego autora pod tytułem: „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny” i przedstawia postać mężczyzny w średnim wieku siedzącego na tronie. Wergiliusz ma siwe włosy oraz zmarszczki na twarzy, ubrany jest w długą szatę. W jednej dłoni trzyma rękopis Eneidy, a drugą trzyma się za klamrę przy szyi. Obok Wergiliusza znajdują się dwie muzy – Kilo, młoda kobietę o ciemnych włosach, która ubrana jest w długą suknię ze złotym pasem, a w dłoniach trzyma zwój papieru oraz Melpomena, kobieta w średnim wieku, o ciemnych włosach. Melpomena ubrana jest w czerwoną suknię oraz zieloną narzutę, która zwisa kobiecie z barku. Jedną dłoń ma opartą o twarz, zaś w drugiej trzyma maskę przypominającą twarz człowieka. Mozaika ma jasne tło stworzone z jasnych kamyków. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (70–19 r. p.n.e.) Podobnie jak Horacy, Wergiliusz kojarzony jest z kręgiem Mecenasa, był też zagorzałym zwolennikiem cesarza Oktawiana Augusta, czego wyraz dał w epopei narodowej Rzymian, czyli „Eneidzie” nie tylko przedstawiającej ucieczkę z Troi i tułaczkę Eneasza oraz jego przybycie do króla Latynów i początki państwa rzymskiego, lecz także wychwalając ród Juliuszów, do którego należał i Oktawian August. Początki twórczości Wergiliusza były o wiele spokojniejsze i bardziej sielankowe i przedstawiały iście arkadyjski krajobraz italskiej wsi w utworze „Bukoliki”. „Georgiki” też związane są z rolnictwem, mają jednak na celu zachęcić mieszkańców Italii do zajęcia się rolnictwem, by odbudować kraj ze zgliszcze wojennych.
Autor nieznany, „Wergiliusz z rękopisem Eneidy w towarzystwie muz Klio i Melpomeny”, III w. n.e., Muzeum Bardo w Tunezji, histmag.org, CC BY 3.0
RHLsiryTotMu61
Fotografia przedstawia rzeźbę Gian Lorenzo Berninego pt. „Apollo i Dafne zmieniająca się w drzewo laurowe”. Figura składa się z dwóch części – podobizny Apolla i Dafne, która przeistacza się w drzewo. Apollo to młody szczupły mężczyzna, który ma średniej długości kręcone włosy, jest przepasany chustą, która zakrywa jego genitalia, na jego nogach widoczne są sandały. Mężczyzna z zaciekawieniem obserwuje kobietę, która zamienia się w drzewo. Dafne to naga i młoda kobieta, o długich włosach. Kobieta jest w trakcie transformacji – jej nogi zamieniają się w korę drzewną, a ręce zamieniają się w liściaste gałęzie. Kobieta jest przerażona, na jej twarzy widoczny jest ból i cierpienie. Figura Apolla i Dafne została wykonana z jasnego kamienia, i znajduje się w Sali wystawowej. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (43 r. p.n.e.–18 r. n.e.). Owidiusz zasłynął w świecie antycznym jako mistrz dystychu elegijnego i poeta, który doskonale opanował kunszt pisania o miłości, która jest tematem przewodnim fazy młodzieńczej jego poezji. Powstały wtedy elegie „Amores i Heroidy”, czyli fikcyjne listy bohaterek mitycznych do swoich kochanków. Niewątpliwym hitem wydawniczym była „Ars Amatoria”, czyli sztuka kochania, która była poradnikiem uwodzenia dla chłopców i dziewcząt, bez wątpienia inspiracja dl a naszej rodzimej seksuolog Michaliny Wisłockiej, której poradnik nosił ten sam tytuł, co przełomowe dzieło Owidiusza. Rozmiłowany w mitologii poeta nie poprzestał jednak na sprawach bliskich sercu i stworzył skarbnicę wiedzy na temat wierzeń starożytnych Greków i Rzymian, która zawierała przemiany („Metamorphoses”) bohaterów mitycznych ułożone w porządku chronologicznym od powstania świata aż do apoteozy Cezara. Z powodu tajemniczej, jak sam pisał, „pieśni i błędu”, naraził się cesarzowi do tego stopnia, że został skazany na wygnanie poza granice ukochanego Rzymu do Tomi (dzisiejsza Rumunia), z którym poeta nigdy się do końca nie pogodził. Stąd ostatnie jego dzieło nosi pesymistyczny tytuł „Tristia” (Żale) i jest wyrazem tęsknoty za utraconym domem.
Gian Lorenzo Bernini, „Apollo i Dafne zamieniająca się w drzewo laurowe” – jedna ze scen opisanych przez Owidiusza w „Metamorfozach”, 1622–1625, Galeria Borghese, Rzym, Włochy, hbombworldwide.com, CC BY 3.0

Łacina srebrna

R1Zf3cI3iQpAD1
Fotografia nieznanego autora przedstawia otwartą księgę Marcjalisa pod tytułem „Epigramaty”. Na zdjęciu widoczne są dwie strony z księgi, które zapisane są czarnym kolorem na zżółkniętych stronach. Tekst zapisany na kartach jest w języku łacińskim. Fotografia została wykonana w pomieszczeniu, gdzie panuje półmrok oraz sztuczne oświetlenie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (ok. 40–104 n.e.). Marcjalis przybył do Rzymu około 64 r. n.e. z Hiszpanii, gdzie zdobył staranne wykształcenie retoryczne. Bardziej od wystąpień publicznych pociągała go jednak poezja, która stała się jego głównym źródłem utrzymania. Pierwsze skojarzenie z nazwiskiem Marcjalis jakie przychodzi nam na myśl to epigram, krótka satyryczna forma poetycka, w której celował poeta z Hiszpanii. Część epigramów Marcjalisa poświęcona jest wielkiej fecie na arenie Amfiteatru Flawiuszów z okazji jego otwarcia w 80 r. n. e. Inne utwory są karykaturami typów ludzkich, a także różnych zawodów. Język Marcjalisa, oprócz tego, że doskonale oddaje przywary ludzkie jest niekiedy bardzo kąśliwy, a momentami obsceniczny.
Marcjalis - „Epigramaty” Marcjalisa, 1490, Mediolan, Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1Uaq2yP5m3UP1
Ilustracja nieznanego autora przedstawia podobiznę Juwenalisa, która została zamieszczona na białej karcie. Juwenalis został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku. Ma długie, kręcone włosy, oraz bujny rudy zarost. Mężczyzna ubrany jest w szarą kurtkę, w jednej dłoni trzyma książkę z okładką w kolorze blado różową, w drugiej dłoni widoczne jest pióro. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (60–130 r. n.e.). Pisał satyry, których do naszych czasów zachowało się 16. W swoim credo poetyckim wyznaje, że „difficile est satiram non scribere”(trudno jest nie pisać satyry), skoro ludzka natura jest pełna wad, takich jak dorobkiewiczowstwo, chciwość, donosicielstwo i życie niezgodne z prawami przyrody. Juwenalis jest niewątpliwie delikatniejszy niż Marcjalis, ponieważ przyświeca mu idea, by nie szkalować osób żyjących, aby ich nie urazić, pisze zatem o tych, którzy już nie żyją. Choć jego poezja nie jest wolna od powtórzeń i niezrozumiałych już dla nas aluzji do starcza nam cennego materiału dotyczącego obyczajowości Rzymian epoki cesarstwa.
Juwenalis - drzeworyt z Kroniki Norymberskiej przedstawiający Juwenalisa. Około 1400 r., wikimedia.org, domena publiczna
R142aLnDh3tdP1
Obraz nieznanego autora pod tytułem „Apulejusz zmienia się w osła” przedstawia scenę przemiany Apulejusza w osła – mężczyzna znajduje się w centrum obrazu, jest skulony. Jego głowa zamieniła się łeb osła, jego ciało jeszcze wygląda normalnie i nie zostało poddane przemianie. Obok Apulejusza z lewej strony znajduje się rudowłosa kobieta, która tuli się do mężczyzny – jest wyraźnie smutna. Nad mężczyzną i kobietą znajduje się postać, która trzyma dłonie na sierści zmienionego mężczyzny. Z lewej strony znajdują się dwie kobiety, ubrane w długie ciemne suknie, obie spoglądają z zaciekawieniem na sytuację. Wokół Apulejusza i jego kobiety obecne są wróżki, które tańczą z zadowolenia. Scena przemiany mężczyzny w osła odbywa się w lesie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (ok. 125–ok. 170 r. n.e.) Apulejusz pochodzący z Madaury, tworzył w afrykańskiej prowincji Rzymu, Kartaginie. Dziełem, które przyniosło mu nieśmiertelność są „Metamorfozy, czyli złoty osioł” – romans, którego głównym bohaterem i narratorem est Lucjusz z Koryntu, który udaje się do Tessalii, krainy czarów, by nauczyć się magii. Zostaje omyłkowo zamieniony w osła, któremu jednak pozostawiono ludzką percepcję i wrażliwość. Oprócz przygód Lucjusza romans zawiera znakomite nowele, np. opowieść o Amorze i Psyche.
Johann Heinrich Füssli, „Apulejusz zmienia się w osła”, Muzeum Sztuki w Zurychu, Szwajcaria, wikimedia.org, domena publiczna
RFe5fZcYEBYzC1
Rzeźba nieznanego autora przedstawia popiersie „Marka Aureliusza”, która została wykonana z jasnego materiału, na którym widoczne są różnej wielkości odbarwienia. Marek Aureliusz został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości kręconych włosach i średniej długości zaroście. Twarz mężczyzny pozbawiona jest zmarszczek. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. (121–180 r. n.e.). Cesarz-filozof, który spisywał swoje myśli i refleksje nie zamierzając jednak ich publikować. Po jego śmierci wydano je i przeszły do historii literatury antycznej pod tytułem „Rozmyślania”.
Autor nieznany, „Marek Aureliusz” – Marmurowe popiersie , 161-169 n.e., Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, amidsummerscasebook.wordpress.com, CC BY 3.0

Łacina w Europie

Łacina chrześcijańska zdobywa Europęma726f9ed206ff489_0000000000002Łacina chrześcijańska zdobywa Europę

Pierwszy etap, w „postimperialnych” dziejach języka łacińskiego to epoka wczesnośredniowieczna, nazywana też okresem przełomu. Łacina ta jest wyraźnie dwuwarstwowa: z jednej strony łacina mówiona, określana jako sermo vulgarisSermo vulgarissermo vulgaris, z drugiej łacina pisana, czyli sermo litterarius (język literacki).[…] W miarę upływu czasu coraz mniej mieszkańców dbało o wykształcenie własnych dzieci, rezygnując nawet z edukacji na poziomie podstawowym. Podczas gdy w VI w. istniały jeszcze szkoły zakładane na wzór rzymski, w których uczono języka łacińskiego, w VII i VIII w. czytanie i pisanie stało się rzadkością. Jedynymi depozytariuszami kultury antycznej pozostali wówczas chrześcijańscy mnisi, którzy pobierali nauki w klasztornych szkołach, a w swych skryptoriach, rozsianych po całej Europie – na Monte Cassino, w Subiaco, Bobbio, Sankt Gallen, Reichenau czy Fuldzie – żmudnie kopiowali antyczne księgi.[…] Łacina wczesnego średniowiecza to przede wszystkim język Kościoła. To chrześcijaństwo, będące religią wkraczającą stopniowo na coraz to nowe obszary Europy, przynosiło ze sobą w te rejony język łaciński, nawet do tych krajów, które nie znajdowały się w sferze oddziaływania języka i kultury łacińskiej w czasach starożytnych. Państwa Północnej i Środkowej Europy, w tym Polska, dopiero w średniowieczu weszły w krąg cywilizacji rzymskiej za sprawą chrześcijaństwa. Liturgia kościelna od III wieku była liturgią łacińską, stan taki utrzymywał się aż do XX w., także kazania, aczkolwiek krócej, bo tylko do IX w., wygłaszane były w języku starożytnych Rzymian. Jak wiemy, w szkołach klasztornych, katedralnych uczono łaciny, cała literatura powstawała także w tym języku. Chrześcijańska łacina wczesnych wieków średnich była z pewnością różna od języka pogańskiej czy nawet chrześcijańskiej starożytności, jednak był to cały czas język łaciński.

ma726f9ed206ff489_0000000000002

Łacina w Europie w czasach renesansu

Łacina po liftingu, czyli łacina renesansowama726f9ed206ff489_0000000000003Łacina po liftingu, czyli łacina renesansowa

Łacina średniowiecza to język, który zdominował liczne sfery życia społecznego i kulturalnego Europy, język, który swym zasięgiem ogarnął większość terytorium naszego kontynentu, jednak dla przedstawicieli nowej epoki, odrodzenia, pozycja, jaką zdobył język łaciński w wiekach średnich, nie miała większego znaczenia. Postanowili oni zerwać z łaciną, która przybrała odmienny od klasycznego kształt w wyniku wielowiekowej ewolucji i przywrócić jej dawną starożytną postać. Wszyscy wiemy, że przedstawiciele epoki renesansu („renesans” od łac. renascor – odradzam się) to ludzie zafascynowani antykiem, zauroczeni językiem łacińskim, przede wszystkim jego klasyczną formą. To właśnie humaniści renesansowi „wylansowali” łacinę Cycerona, Wergiliusza, uczynili z niej niedościgniony, jedynie godny naśladowania wzór.

ReLX1s0VVPOX61
Drzeworyt przedstawiający prasę drukarską., 1568, wikipedia.org, CC BY 3.0
ma726f9ed206ff489_0000000000003

Język łaciński a nowoczesność

Epoka nowołacińska, czyli łacina w dobie nowoczesnościma726f9ed206ff489_0000000000004Epoka nowołacińska, czyli łacina w dobie nowoczesności

Po odejściu wielkich humanistów renesansowych język łaciński zaczął przechodzić do defensywy. Nowe języki europejskie wypierają łacinę z zarezerwowanych dla niej do tej pory takich obszarów, jak nauka, literatura piękna czy szkolnictwo. Najdłużej, bo do wieku XVIII, łacina broniła się w nauce: wielcy uczeni europejscy – filozofowie, matematycy, astronomowie, przedstawiciele nauk przyrodniczych – cały czas posługiwali się językiem łacińskim. Jeżeli idzie o literaturę piękną, prozaicy, poeci coraz rzadziej piszą po łacinie. Była ona nadal obecna w szkole czy w uniwersytecie, jednak przestała być jedynym językiem, w którym nauczano. Przełomowy okazał się moment, kiedy w szkołach zaprzestano mówienia po łacinie – łacińskie ćwiczenia ustne zastąpiono pisemnymi, co doprowadziło do umniejszenia rangi języka łacińskiego. Znaczący upadek łaciny miał miejsce w epoce oświecenia.[…] W czasach nowożytnych łacina miała duże znaczenie dla krajów Europy Środkowo -Wschodniej. Polacy, Czesi, Słowacy, Słoweńcy, Chorwaci bronili swej narodowej tożsamości przed naciskami ze strony żywiołu germańskiego czy rosyjskiego w oparciu o język łaciński i łacińską kulturę. […]Nawet dzisiaj w XXI wieku łacina nie odeszła w niepamięć. Może nie wszyscy dostrzegają jej obecność, jednak znajduje się ona blisko nas. Naucza się jej na całym świecie w wielu szkołach, na wielu uniwersytetach. Po łacinie wydaje się dzisiaj czasopisma: Latinitas, Vox Latina, Vita Latina. Emitowane są łacińskie audycje radiowe: Nuntii Latini w radiu Yle z Helsinek czy Nuntii Latini Septimales w radiu Brema. W języku łacińskim wydawane są nadal dokumenty watykańskie, gdyż łacina pozostaje cały czas językiem urzędowym za spiżową bramą. Organizowane są na całym świecie kongresy łaciny żywej (Avignon, Lyon, Strasburg, Rzym, Bukareszt, Malta, Dakar, Trewir). W języku łacińskim możemy czytać współczesną literaturę – na język Cycerona przetłumaczono np. Małego księcia (Regulus), Kubusia Puchatka (Winnie Ille Pu) czy Harry’ego Pottera, (Harrius Potter et Philosophi Lapis). W internecie znajdują się liczne łacińskie fora, na których możemy nawiązać kontakt jedynie w języku starożytnych Rzymian. W sieci odnajdziemy też wiele innych łacińskich śladów: prognozę pogody w języku Rzymian, rzymskie gry i zabawy, łacińskie piosenki czy przepisy potraw spożywanych przez Juliusza Cezara. Dostrzegając tak wiele przejawów łacińskości w naszym życiu, widzimy, że język Cycerona nadal żyje wśród nas, nadal oddziałuje na naszą rzeczywistość.” Możemy powiedzieć, że historia kultury świata zachodniego znajduje się pod znakiem łaciny od ponad dwu i pół tysiąca lat: od bajecznej starożytności po postmodernistyczną współczesność.

RzR8ZzMMEdToN1
J.K. Rowling, „Harry Potter i kamień filozoficzny” przetłumaczony na język łaciński., wikipedia.org, CC BY 3.0
ma726f9ed206ff489_0000000000004

Ewolucja łaciny

Rozwój języków romańskichma726f9ed206ff489_0000000000005Rozwój języków romańskich

W średniowieczu, po rozwarstwieniu łaciny na dwa rodzaje języka, pospolity i literacki, ten pierwszy zaczął przekształcać się w nowe języki, języki romańskie. Mieszkańcy dawnego imperium, niepodporządkowani, jak niegdyś, jednemu centralnemu ośrodkowi władzy, niepodróżujący gęstą siecią dróg po imperium Romanum, żyjący w odizolowanych od siebie grupach, zaczęli posługiwać się odmiennym słownictwem – nie odczuwano już potrzeby jednego, ogólnoeuropejskiego języka. […] Językoznawcy wyraźnie podkreślają, że łacina nie upadła nigdy, że dzisiejszy włoski, francuski, hiszpański to ten sam język, którym posługiwał się Cyceron, tyle że przekształcony w ustach siedemdziesięciu pokoleń. Zgodnie z tą opinią łacina jest ciągle żywą mową, która żyje dzięki swym dzieciom. Przejęły one od swej matki alfabet, słownictwo, struktury gramatyczne, pewne idiomy, otrzymały też własne imiona. Z wszystkich wywodzących się z łaciny języków tylko ladino ma z nią wspólną nazwę. Niektóre z nich pozostały bardziej, niektóre mniej wierne swej rodzicielce, nie ulega jednak wątpliwości, że są to jej rodzone dzieci.

Prezentacja 3D pt. Fibula

RtGTKBw8jBIBn1
Prezentacja 3D przedstawia przedmiot – Fibulę – złotą spinkę, która służyła do zapinania ubrań. Przedmiot jest wąski, są na nim naniesione inskrypcje. Spinka z profilu kształtem przypomina karabin z lufą i kolbą. Dodatkowo na prezentacji umieszczono następujące informacje: Fibula Praenestina - Słynna fibula Praenestina, czyli spinka z Praeneste, niewielka broszka służąca do zapinania ubrania, uchodzi za najstarszy zabytek piśmiennictwa łacińskiego. Umieszczony jest na niej napis: manios; med.; fhe; fhaked; numasioi – co w łacinie klasycznej oddaje się: Manius me fecit Numerio, czyli Manius wykonał mnie dla Numeriusza. Spinkę datuje się na VI w. p.n.e., jednak w wyniku pewnych niejasności związanych z jej pochodzeniem pojawiło się podejrzenie, że inskrypcja jest „fałszywką” i została wykonana w XIX w. przez niemieckiego archeologa. W 2011 przeprowadzone zostało badanie spinki za pomocą elektronicznego mikroskopu skaningowego, którego wynik zdaje się potwierdzać autentyczne pochodzenie tego artefaktu. Drugi punkt zawiera w sobie zbliżenie na detal spinki – element na którym widoczna jest inskrypcja.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
ma726f9ed206ff489_0000000000005

Zadania

RJAdxYV7TwdJ7
Ćwiczenie 1
Po zapoznaniu się z mapą mentalną na temat literatury rzymskiej połącz w pary twórców literatury rzymskiej z tytułami ich dzieł: Owidiusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Wergiliusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Horacy Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Apulejusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Plaut Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Terencjusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Juliusz Cezar Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł” Marek Aureliusz Możliwe odpowiedzi: 1. „Skarb”, 2. „Ody”, 3. „Eneida”, 4. „O wojnie galijskiej”, 5. „Eunuch”, 6. „Sztuka kochania”, 7. „Rozmyślania”, 8. „Metamorfozy, czyli złoty osioł”
R8B3nzvB3vSr7
Ćwiczenie 2
Po zapoznaniu się z audiobookiem na temat początków języka łacińskiego wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Nazwa „lingua Latina” pochodzi od nazwy krainy Lacjum, w której powstało miasto Rzym., 2. Archeolodzy uważają, że Rzym mógł powstać wcześniej niż w 753 r. p.n.e., 3. Pompejusz poszerzył granice Imperium na Wschodzie, zaś Cezar na Zachodzie, 4. Lud praindoeuropejski przybył do Italii z Afryki., 5. Kartagina była pierwszą prowincją rzymską., 6. Rzymianie narzucali mieszkańcom podbitych krain swój język i obyczaje siłą.
RlUoyziRAvCdD
Ćwiczenie 3
Uzupełnij brakujące wyrazy. Nazwa lingua Latina pochodzi od nazwy krainy Tu uzupełnij, w której powstało miasto Tu uzupełnij.
RiYInwk8rrt9e
Ćwiczenie 4
Zapoznałeś się z treścią na temat dalszych dziejów łaciny, wybierz właściwą odpowiedź na pytanie: Vox Latina to: Możliwe odpowiedzi: 1. Książka o przygodach Kubusia Puchatka po łacinie. 2. Czasopismo wydawane po łacinie. 3. Kongres żywej łaciny
R18tzloY9EsJh
Ćwiczenie 5
1.Odpowiedz jak się nazywały następujące osoby: 1. bohater „Eneidy”, epopei narodowej starożytnych Rzymian; 2. założyciel Rzymu; 3. wódz rzymski, który podbił Galię.
Wskazówka

Hannibal - (247‑183 lub 2 p.n.e.) wybitny dowódca antyczny, przywódca Kartaginy, wychowany przez ojca w nienawiści do Rzymian. Najwybitniejsze osiągnięcia militarne Hannibala przypadają na okres 2. wojny punickiej, podczas której poprowadził on Kartagińczyków z armią i słoniami przez Pireneje i Alpy do Italii i zadał Rzymianom druzgocącą klęskę pod Kannami (216 r. p.n.e.). Stanowił bezpośrednie zagrożenie dla Rzymu, stąd powiedzenie Hannibal ad portas, oznaczające ostrzeżenie przed nadciągającym niebezpieczeństwem. Nie zaatakował jednak „wiecznego miasta” ze względu na brak posiłków z Kartaginy. Wrócił do kraju, zaatakowanego przez wojska rzymskie pod wodzą Scypiona i tu odwróciło się od niego szczęście – poniósł bowiem klęskę w bitwie pod Zamą (202 r. p.n.e.). Zmuszony do ucieczki z Kartaginy tułał się ścigany przez Rzymian aż dotarł do Bitynii. Tam dopadli go Rzymianie szukając zemsty za inwazję na ich terytoria. Zmęczony ucieczką, niemłody już Hannibal zażył truciznę, mówiąc: „Niech teraz śmierć bezsilnego starca uwolni Rzym od strachu”.

Wskazówka

Pyrrus - (319 – 272 p.n.e.) Wybitny taktyk wojskowy, król Epiru. Usiłował uczynić Epir mocarstwem poprzez połączenie hellenistycznych państw. Brał udział w wojnie miast greckich przeciw Rzymowi. Dowodził 25‑tysięczną armią, miał do dyspozycji także 20 słoni bojowych, których Rzymianie nie znali, walczył wykorzystując technikę falangi macedońskiej. Pobił Rzymian pod Herakleją (280r.p.n.e.) i Auskulum (275 r. pn.e.), poniósł jednak w tych bitwach ogromne straty. Stąd powiedzeniepyrrusowe zwycięstwo, które jest związane ze słowami Pyrrusa wypowiedzianymi po zwycięstwie pod Auskulum : „ Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a będziemy straceni.”

R1Ihkf0AuQcTg
Ćwiczenie 6
Zapoznaj się ze wskazówkami znajdującymi się nad zadaniem oraz ze słownikiem pojęć i połącz w pary następujące wyrażenia z ich definicjami: Pyrrusowe zwycięstwo Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji Hannibal ad portas Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji synekura Możliwe odpowiedzi: 1. wróg u bram, 2. wygrana osiągnięta nadmiernym kosztem, 3. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji
R5J3aAa9PmEBr
Ćwiczenie 7
Wskaż czym jest synekura. Możliwe odpowiedzi: 1. dobrze płatne stanowisko pracy, które nie wymaga specjalnych kwalifikacji., 2. nazwa prowincji starożytnego Rzymu., 3. jedno z dzieł Cycerona.
Polecenie 1

Napisz krótki tekst na temat wpływu języka łacińskiego na inne języki europejskie.

RtjVUUVODZuDV
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Polecenie 2

Po zapoznaniu się ze wszystkimi materiałami do tej lekcji utwórz w plakat, który będzie zawierał Twoje impresje na temat historii języka łacińskiego.

R1WeXxTCzczJ71
Uruchom wyobraźnię i zaplanuj ilustrację do mitologicznej przygody Odyseusza, Syzyfa lub Achillesa. Opowiedz, który epizod z życia bohatera został przez Ciebie wybrany i jaką masz wizję plastyczną. Poproś kogoś z klasy o jej zrealizowanie.
Źródło: ViliusL.

Słownik łacińsko - polski

Słownik pojęć

Sermo vulgaris
Sermo vulgaris

język pospolity.

Synekura
Synekura

Pochodzi od łacińskiego zwrotu – sine cura (bez troski) i oznacza dobrze płatne stanowisko pracy nie wymagające ani wielkiego wysiłku, ani specjalnych umiejętności.

Słownik łacińsko‑polski

Rt8v9A9fxRmtq1
Słownik łacińsko‑polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

ma726f9ed206ff489_0000000000252

Bibliografia

J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2012.

M. Hermann, O łacinie tylko dobrze, Kraków 2014.

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa 2000.

Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H.Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.