Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Jak wykazać, że znajdujesz się w ruchu lub spoczynku? Odpowiesz: „To proste! Kiedy siedzę w ławce, znajduję się w spoczynku. Gdy idę pieszo, jadę rowerem lub samochodem – poruszam się”. Zapominasz jednak o tym, że Ziemia wiruje wokół własnej osi i obiega Słońce, które porusza się wokół środka naszej Galaktyki. Wszystkie galaktyki zaś oddalają się od siebie. Czy zatem pojęcie spoczynku w ogóle istnieje?

R1aZHSVmLCe8s1
Samolot odrzutowy leci z prędkością kilkuset kilometrów na godzinę, jednak pasażerowie odczuwają jego ruch tylko podczas startów, lądowań i ewentualnych turbulencji podczas drogi
Już potrafisz
  • stwierdzić, że wszystko wokół nas jest w bezustannym ruchu: cząsteczki, z których zbudowane są ciała, Ziemia i planety krążące wokół Słońca, a także my sami, gdy idziemy lub jedziemy;

  • obliczyć prędkość ciał – dzielić drogę przez czas jej przebycia.

Nauczysz się
  • podawać definicję ruchu;

  • posługiwać wielkościami opisującymi ruch ciała;

  • posługiwać pojęciem układu odniesienia w opisie ruchu;

  • podawać i opisywać przykłady względności ruchu w bliskim i dalszym otoczeniu;

  • dzielić ruchy na prostoliniowe i krzywoliniowe, a także podawać przykłady takich ruchów.

iHApspHTPv_d5e174

Pomyśl: jesteś teraz w ruchu czy w spoczynku?

RQv9WIk8CPPiu1
iHApspHTPv_d5e211

1. Jestem w ruchu czy w spoczynku?

Wszystko wokół nas jest w nieustannym ruchu i ulega ciągłym zmianom. Słynne panta rhei („wszystko płynie”)Heraklita z EfezuHeraklit z EfezuHeraklita z Efezumogłoby stać się mottemkinematykikinematykakinematyki – działu fizyki zajmującego się ruchempunktu materialnegopunkt materialnypunktu materialnego. Nieustannie obserwujemy ruch i sami się poruszamy.

RebqpI4O59gex1
Ćwiczenie 1
RMGt48cFhTwxa1
zadanie interaktywne

Kiedy jedziemy autobusem, mijamy przydrożne latarnie i znaki drogowe, a równocześnie znajdujemy się w spoczynku względem innych pasażerów. W pierwszym przypadku naszymukładem odniesieniaukład odniesieniaukładem odniesienia są znaki i latarnie, w drugim – pojazd.

Zapamiętaj!

Układ odniesienia to dowolnie wybrane ciało lub ciała, względem których określamy zmiany położenia badanego ciała.

iHApspHTPv_d5e260

2. Względność ruchu

Ruch i spoczynek to pojęcia względne. Możemy poruszać się względem niektórych układów odniesienia, a jednocześnie pozostawać w spoczynku względem innych.

Ciała mogą pozostawać w spoczynku względem jednego układu odniesienia, a względem innego się poruszać. Zasadę tę nazywamywzględnością ruchuwzględność ruchuwzględnością ruchu.

Zapamiętaj!

Ruch jest pojęciem względnym. Polega on na zmianie położenia ciała względem wybranego układu odniesienia; zmiana ta zachodzi w czasie.

Ćwiczenie 2
R1CPwRsmvyDFw1
zadanie interaktywne
iHApspHTPv_d5e302

Pomyśl: jak określić położenie ciała?

R5ShTDsXFK5ym1
Ilu liczb do tego potrzebujemy?
iHApspHTPv_d5e339

3. Układ współrzędnych

Aby opisać ruch, należy powiązać go z układem odniesienia i wybrać układ współrzędnych. W trakcie dalszej nauki będziesz korzystać głównie z prostokątnego układu współrzędnychukład współrzędnych prostokątnych (nazywany kartezjańskim)prostokątnego układu współrzędnych.

R7IHGkXwlI1761

Układ współrzędnych prostokątnych na płaszczyźnie ma wyraźnie zaznaczony początek, który jest punktem przecięcia dwóch osi liczbowych. Każda z osi musi być opisana i zakończona strzałką.

R1B7JAQTH7iDg1
Prostokątny układ współrzędnych na płaszczyźnie
Ćwiczenie 3
REbWC7LdDoAWt1
zadanie interaktywne
Polecenie 1

Zawodnik na szkolnym boisku piłkarskim o wymiarach 100 m x 70 m wykonuje rzut wolny. Skorzystaj z ilustracji poniżej i narysuj w zeszycie prostokątny układ współrzędnych. Zaznacz na nim współrzędne położenia piłki i bramkarzy obu drużyn.

ROduGvWhCu6KG1
iHApspHTPv_d5e400

Obejrzyj fotografie i zastanów się, czy pociąg, pasażer karuzeli i kierowca samochodu wyścigowego poruszają się po linii prostej, czy też – krzywej?

iHApspHTPv_d5e436

4. Wielkości opisujące ruch

Obserwując ruch danego ciała, zauważamy zmianę jego położenia zachodzącą wraz z upływem czasu. Linia, jaką zakreśla poruszające się ciało, nazywana jesttorem ruchutor ruchutorem ruchu. Rysunek poniżej przedstawia tor ruchu bakterii E. coli, obserwowany pod mikroskopem.

R7dcSk4stAPmr1
Tor ruchu bakterii E. coli, obserwowany pod mikroskopem
tor ruchu
tor ruchu

– linia, którą „zakreśla” poruszające się ciało.

ruch krzywoliniowy
ruch krzywoliniowy

– ruch, którego torem jest linia krzywa.

Ruch ciała, którego torem jest linia prosta, nazywamy ruchem prostoliniowymruch prostolinijnyruchem prostoliniowym. Takim ruchem porusza się np. lecący samolot.

Rb08SEn3IJwym1
Smugi kondensacyjne ilustrują tor ruchu lecącego samolotu

Gdy wybieramy się w podróż samochodem, analizujemy mapę i wyznaczamy dokładną trasę podróży. Przyjrzyjmy się tej części mapy, na której widać odcinek łączący Katowice z Bytomiem.

RJxpfRGmAZNRL1
Droga to długość toru ruchu ciała

Długość fragmentu toru w fizyce nazywana jestdrogądrogadrogąi oznaczana jest małą literą s.

Zapamiętaj!

Długość toru ruchu to droga (s). Jednostką podstawową drogi w układzie SI jest metr.

* Wektor zmieniający się w czasie i opisujący przemieszczenie ciała względem pewnego układu odniesienia, nazywamy wektorem przemieszczeniaiHApspHTPv_d777e267wektorem przemieszczenia.

Ciekawostka

* Gdy ciało porusza się po torze zamkniętym, droga, którą przebędzie, będzie równa długości krzywej, po której porusza się ciało. Natomiast przemieszczenie wyniesie zero, ponieważ punkt startowy jest tym samym punktem co punkt końcowy podróży – wektor przemieszczenia ma swój początek i koniec w tym samym punkcie. Oznacza to, że długość wektora wynosi zero.

Ćwiczenie 4
R1Tm59WmOaLTi1
zadanie interaktywne
iHApspHTPv_d777e267
iHApspHTPv_d5e557

Podsumowanie

  • Układ odniesienia to dowolnie wybrane ciało lub ciała, względem których określamy zmiany położenia badanego ciała.

  • Ruch polega na zmianie położenia ciała względem wybranego układu odniesienia. Ta zmiana zachodzi w czasie.

  • Ruch jest względny, ponieważ to samo ciało (np. człowiek siedzący w jadącym samochodzie) względem jednego uładu odniesienia (np. drzewa) jest w ruchu, a względem innego (np. samochodu) – w spoczynku.

  • Aby szczegółowo opisać ruch za pomocą zależności matematycznych, należy powiązać go z układem odniesienia i wybrać układ współrzędnych.

  • Podstawowe wielkości fizyczne opisujące ruch to:

    • tor ruchu;

    • prędkość;

    • droga.

  • Jednostką drogi (s) w układzie SI jest metr.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Podaj trzy przykłady względności ruchu, które nie zostały wymienione podczas tej lekcji.

Polecenie 2.2

* Podaj przykład, w którym droga będzie równa przemieszczeniu, oraz taki, w którym przemieszczenie będzie równe zero, natomiast droga – różna od zera. Przykłady powinny być inne niż te podane w lekcji. Wskazowka: zobacz definicję wektora przemieszczenia.

Polecenie 2.3

Podaj po dwa przykłady ruchu prostoliniowego i ruchu krzywoliniowego.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

iHApspHTPv_d5e606

Zadania podsumowujące

Ćwiczenie 5
RyPvnzPB2c1Lb1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 6
R17aEhFLYpgoA1
zadanie interaktywne
iHApspHTPv_d5e702

Słowniczek

droga
droga

– długość toru ruchu (s), po którym porusza się ciało.

kinematyka
kinematyka

– dział fizyki opisujący ruch ciał, uwzględniający ich prędkość i tor ruchu; nie zajmuje się natomiast przyczynami ruchu, czyli siłami.

przemieszczenie
przemieszczenie

– wielkość wektorowa; wektor przemieszczenia ma swój początek w położeniu początkowym ciała, a koniec – w położeniu końcowym.

punkt materialny
punkt materialny

– pojecie używane w fizyce w stosunku do ciał o bardzo małych rozmiarach lub rozmiarach znacznie mniejszych w porównaniu do odległości do tych ciał. Opisujemy ruch punktu materialnego jako całości - przykładem może być lecący na dużej wysokości samolot, jeżeli w opisie ruchu nie uwzględniamy np. ruchu śmigieł.

ruch prostolinijny
ruch prostolinijny

– ruch, którego torem jest linia prosta.

układ odniesienia
układ odniesienia

– ciało lub ciała, względem których opisuje się położenie poruszającego się ciała.

prostokątny układ współrzędnych (nazywany kartezjańskim)
prostokątny układ współrzędnych (nazywany kartezjańskim)

– układ współrzędnych utworzony przez osie liczbowe, które są do siebie prostopadłe i przecinają się w punkcie wyznaczającym początek układu współrzędnych.

względność ruchu
względność ruchu

– ruch lub spoczynek w zależności od wyboru układu odniesienia.

iHApspHTPv_d5e852

Biogramy

Heraklit z Efezu
RRP2VXwxq3c3k1
Heraklit z Efezu – twórca koncepcji ciągłej zmiany

Heraklit z Efezu

Filozof grecki zaliczany do jońskich filozofów przyrody. Urodzony w mieście Efez, w Jonii, u wybrzeży Azji Mniejszej. Autor pism kosmologicznych. Najbardziej znanym elementem filozofii Heraklita jest koncepcja zmiany jako centralnego elementu świata (panta rhei – „wszystko płynie”), którą odddaje słynne zdanie myśliciela: „Niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki” (bo już napłynęły do niej inne wody).