Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Gdyby wszystkie wody świata przedstawić jako sześcienne akwarium o boku 1 m (w którym mieści się 1000 l wody), to tylko 30 l stanowiłaby woda słodka. Jest jej bardzo niewiele, ale ma dla nas niewyobrażalnie wielkie znaczenie.

Już wiesz
  • czym jest woda i w jakiej postaci występuje w przyrodzie;

  • co to są rzeki i jaki jest ich wpływ na krajobraz;

  • że woda występuje pod różnymi postaciami.

Nauczysz się
  • rozpoznawać zbiorniki wodne i cieki;

  • opisywać, co to są mokradła i gdzie powstają;

  • przedstawiać rolę rzek i jezior w gospodarce człowieka;

  • wyjaśniać rolę sztucznych zbiorników i kanałów.

iolvz4Z3wR_d5e187

1. Wody powierzchniowe

Wody powierzchniowe to wody występujące na powierzchni Ziemi. W Polsce wody te są zgromadzone przede wszystkim w rzekach, jeziorach i mokradłach. Wszystkie nasze wody powierzchniowe są słodkie.
JeziorojezioroJezioro to naturalny, śródlądowy (czyli znajdujący się w środku lądu) zbiornik wodnyzbiornik wodnyzbiornik wodny. Część jego dna jest pozbawiona roślinności, gdyż nie dociera tam światło. Zbiorniki mniejsze i płytsze od jezior, których całe dno porośnięte jest roślinnością, nazywamy stawamistawstawami. Jeziora i stawy muszą mieć zapewniony dopływ wody, w przeciwnym razie parowanie z ich powierzchni może doprowadzić do wyschnięcia.

Ciekawostka

Jeziora stopniowo zarastają roślinnością, a na ich dnie gromadzą się osady. Dlatego większość z nich po kilku tysiącach lat zanika.

MokradłamokradłoMokradła tworzą się w miejscach, do których napływa woda pochodząca z opadów lub rzek, a jej nadmiar nie odpływa. Na terenie Polski przeważają mokradła niewielkie, chociaż w niektórych miejscach, np. na północnym wschodzie Polski, zajmują duże powierzchnie. Teren mokradeł jest grząski i przez to trudno dostępny dla człowieka. Odgrywa jednak ogromną rolę w przyrodzie – stanowi bowiem środowisko życia wielu roślin i zwierząt.

RFxy136vvvHbP1
Mokradło stanowi środowisko życia dla wielu organizmów. Licznie występują tam na przykład ptaki wodne

Na terenie całej Polski występują też rzeki i mniejsze od nich strumienie. Są źródłem wody pitnej i wody dla przemysłu oraz rolnictwa. Większe rzeki mogą być wykorzystywane jako szlaki transportowe.

R1JkPBSnl6Nq81
Źródło: Lowdown (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Ważne!

Mokradła są pozornie całkowicie nieprzydatne do jakiejkolwiek działalności człowieka. Nie można tam budować domów ani dróg, uprawiać roślin ani hodować zwierząt (nawet ryb). Na mokradłach nie można pływać, a woda nie nadaje się do picia. Należy jednak dbać o ich zachowanie, gdyż stanowią świetne zabezpieczenie przed powodziami. Potrafią bowiem zebrać dużą ilość wody na przykład po silnych opadach deszczu.

iolvz4Z3wR_d5e250

2. Sztuczne zbiorniki wodne i kanały

Ludzie tworzą sztuczne zbiorniki wodne, które pełnią różne funkcje. Największe są zwykle zbiorniki zaporowe, czyli takie, które powstają w dolinach rzek po przegrodzeniu ich zaporą. Można w nich gromadzić wodę w celu zaopatrzenia ludzi w wodę pitną. Ponadto w zbiornikach zbiera się wodę potrzebną dla rolnictwa i przemysłu oraz niezbędną do napędzania turbin w elektrowniach wodnych, czyli do wytwarzania energii. Zbiorniki przeciwpowodziowe pomagają natomiast zapobiegać nagłym wezbraniom wody w rzekach.

Sztuczne zbiorniki wodne tworzone są także w wyrobiskach kopalni odkrywkowych i w opuszczonych kamieniołomach. Często buduje się też stawy rybne służące do hodowli ryb. Sztuczne stawy to środowisko życia wielu organizmów, np. ptaków i owadów. Również ludzie chętnie wypoczywają w takich miejscach, pływając lub wędkując.

Wytworem ludzi są także kanałykanałkanały, czyli sztuczne cieki. Buduje się je, by umożliwić żeglugę lub przepływ wody między rzekami bądź jeziorami. Tworzy się je także w celu odwadniania terenów podmokłych.

Polecenie 1

Dowiedz się, czy w okolicy twojego miejsca zamieszkania znajduje się sztuczny staw, jezioro lub kanał. Jeśli tak, to jakie funkcje pełni?

Ciekawostka

W północnej Polsce istnieje Kanał Elbląski łączący ze sobą kilka jezior. W niektórych miejscach różnica poziomów między odcinkami kanału jest tak duża, że budowa śluzy okazała się niemożliwa. Statki są tam wciągane i opuszczane za pomocą specjalnych pochylni.

RPg4k0GHctdwp1
Źródło: Wsombeck (https://commons.wikimedia.org), public domain.
iolvz4Z3wR_d5e323

Podsumowanie

  • Zbiorniki wodne to m.in. jeziora i stawy.

  • Sztuczne zbiorniki wodne pełnią wiele funkcji przyrodniczych, a ponadto odgrywają ważną rolę w działalności człowieka.

  • Rzeki i kanały mają duże znaczenie w żegludze śródlądowej.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Opisz rozmiary, położenie, funkcje i znaczenie najbliższego sztucznego zbiornika wodnego.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuiDjrB2gqYXRzeźbiarze krajobrazu
Nad brzegiem rzekiiVALuQRU5YNad brzegiem rzeki

iolvz4Z3wR_d5e398

Słowniczek

mokradło
mokradło

obszar utworzony w naturalnym zagłębieniu terenu z utrzymującą się nadmierną ilością wody

jezioro
jezioro

naturalne, pozbawione bezpośredniego kontaktu z morzem, wypełnione wodą zagłębienie terenu

kanał
kanał

wybudowany przez człowieka ciek pełniący funkcje żeglugowe albo umożliwiający transport wody dla różnych celów

staw
staw

zbiornik wodny (mniejszy i płytszy od jeziora), którego dno całkowicie porośnięte jest roślinnością

zbiornik wodny
zbiornik wodny

naturalne zagłębienie terenu wypełnione wodą; zbiorniki zbudowane w wyniku działalności człowieka nazywamy sztucznymi

iolvz4Z3wR_d5e506

Zadania

Ćwiczenie 1
R1Va6etPl7Zus1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1LgA46ifb2Ld1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R7MZGuq6S3dku1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1ZVgzuHwwVn41
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RF7FmB34Jc5SK1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RPCXPgTCgkuys1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.