Rzeźby z osobistą siłą wyrazu - twórczość Aliny Szapocznikow
Ważne daty
1926‑1973 – lata życia Aliny Szapocznikow
1945‑1946 – artystyczna praktyka w pracowni rzeźbiarza Otokara Velimskiego
1948‑1950 – studia w École Nationale Supérieure des Beaux‑Arts w Paryżu
1951 – powrót do Polski
1963 – wyjazd na stałe do Paryża
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II.13.b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,
II.14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
II.17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować twórczość Aliny Szapocznikow;
określać charakterystyczne środki warsztatowe i formalne rzeźb artystki;
rozpoznawać prace rzeźbiarki.
Poszukiwania artystyczne Aliny Szapocznikow
Alina Szapocznikow urodziła się 16 maja 1926 roku w Kaliszu nad Wartą. Pochodziła z rodziny żydowskich lekarzy. Jej ojciec zmarł w 1938 roku. W chwili wybuchu wojny miała zaledwie 13 lat, ale mimo to podzieliła losy wielu mieszkańców okupowanej Polski - wspólnie z matką znalazła się w Oświęcimiu, w hitlerowskich obozach koncentracyjnych spędziła blisko pięć lat. Obcowanie na co dzień z głodem, nędzą, cierpieniem i śmiercią wywarło trwały wpływ na jej drogę twórczą. Krótko po wyzwoleniu wstąpiła do Wyższej Szkoły Artystyczno‑Przemysłowej w Pradze (1946‑47), a po dwóch latach rozpoczęła naukę w paryskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (1948‑50). W Pradze jej twórczość kształtowała się pod wpływem poetyckich rzeźb Josefa Wagnera. W 1951 wróciła do Warszawy, ale już pod koniec 1963 roku osiedliła się na powrót w Paryżu. W Paryżu interesuje się przede wszystkim nowymi prawami zależności pomiędzy bryłą a przestrzenią, jakie niosły ze sobą otwarte prace Henri Laurensa i Ossipa Zadkina. Najbardziej znane rzeźby z lat pięćdziesiątych, powstałe już po powrocie do kraju, to Trudny wiek (1954), symbol dążeń młodego pokolenia, i Pierwsza miłość (1954), liryczny, pełen radości życia portret dorastającej dziewczyny.
Twórczość Aliny Szapocznikow w najwcześniejszym okresie oscyluje pomiędzy cielesnością seksualną a dramatyzmem życia, poszukuje prawdy o istnieniu i śmierci; zmysłowe kształty pięknych kobiet przeplatają się z rozdartymi, zniekształconymi cierpieniem ciałami zmarłych bohaterów. Surowy, monumentalny Pomnik dla spalonego miasta (1955), zaklęta w symbolicznej postaci kobiecej pogarda cierpienia, Ekshumowany (1955), spopielałe ciało ofiary wojny, nawiązują do przeżyć obozowych, snują tragiczną kronikę okrucieństw współczesnego świata. Płynnej organiczności form odpowiada organiczność materiału, z jakiego zostały wykonane. Dla zwiększenia odporności i nadania swym rzeźbom charakterystycznej chropawej struktury wykorzystuje najczęściej mieszaninę gipsu z opiłkami żelaza.
Poszukując nowych źródeł organicznego układu formy, zaczyna tworzyć niewielkie szkice kompozycyjne odlewane z ołowiu, organizujące się same zgodnie z naturalnymi prawami materiału. Te fantastyczne kształty, przywodzące na myśl nieznane twory świata roślinnego, staną się potem punktem wyjścia dalszych transpozycji, a czasem w nie zmienionej formie zostaną powtórzone w większych wymiarach.
Pod koniec lat 50 XX w. Szapocznikow pracowała nad projektem Pomnika ofiar Oświęcimia (1958), tworzyła wiele dramatycznych, ekspresyjnych szkiców rąk.
Niektóre rzeźby, z tego okresu jak na przykład Róża (1958‑59) czy Bellissima (1958), głoszą ciągłe zwycięstwo zmysłowości i radosnego bytu.
W roku 1963 Alina Szapocznikow wyjeżdża do Paryża, a już w 1965, otrzymuje nagrodę Fundacji Cepleya. Podejmuje działania z przedmiotami gotowymi, assemblage - rzeźby kombinowane, składające się z kilku przeciwstawnych struktur, tworzących nieoczekiwane spięcia i kontrasty. Poruszanie problemów nawiązujących do założeń nowego realizmunowego realizmu zwróciło na nią uwagę czołowego krytyka tego kierunku, Pierre'a Restany. Na Salonie Majowym w 1965 wystawiła pracę pt. Goldfinger.
W Paryżu Alina Szapocznikow odkrywa wielkie możliwości, jakie otwierają tworzywa sztuczne, lekkie, proste w obróbce, umożliwiające współczesne rozwiązania konstrukcyjne. Miękkość i uległość tworzyw syntetycznych zachęcały artystkę do utrwalenia w nich kruchego, nietrwałego, przemijającego kształtu, jakim jest ciało człowieka. Wszystkie rzeźby powstałe w drugiej połowie lat 60. XX w. tj. Bukiet II (1966), Iluminowana (1966‑67), Podróż (1967), noszą na sobie ślady ciała autorki. Multiplikowanie ust, nosów, piersi w barwnych żywicach syntetycznych (poliestrach) z wykorzystaniem efektów świetlnych, tworzenie przedmiotów dekoracyjnych np. lamp z piersi nadaje pracom Szapocznikow jeszcze inny, autoironiczny aspekt, poszczególne części ciała w tym nowym ujęciu stają się fetyszem.
Osobisty wymiar twórczości Aliny Szapocznikow
Innym materiałem zaanektowanym przez nią do formowania rzeźb był poliuretan, tworzywo, które krystalizując na wolnym powietrzu znacznie zwiększa swą objętość. Kilka litrów tej masy przemienia się natychmiast w trwałą górę piany. Tak powstają rzeźby z zatopionymi w ciekłym poliuretanie odlewami ciała: Stela (1968) czy Duża plaża (1968). Akcja tworzenia rzeźb w trakcie następującej błyskawicznie przemiany technologicznej, której dokumentację fotograficzną wykonywał Roman Cieślewicz, jest w zasadzie formą happeningu dla najbliższych przyjaciół autorki.
Wkrótce potem powstaje Pamiątka I (1971), z zatopioną w poliestrze fotografią roześmianej dziewczynki, małej Aliny,
Alina Szapocznikow zmarła w Praz‑Coutant we Francji 2 marca 1973 roku. Miała niespełna 47 lat.
Alina Szapocznikow w wielu aspektach swoich poszukiwań była pionierką. Stworzyła bardzo indywidualny język form i osobną opowieść, manifestujące się w prowokacyjnych, nasyconych cielesnością obiektach, zajmujących trudny do zdefiniowania obszar pomiędzy surrealizmem, nowym realizmem i pop‑artempop‑artem.
Poliestrowe odlewy fragmentów ciała zamienione w przedmioty użytkowe, takie jak lampy i popielniczki, czy rzeźbiarskie kolaże, w których zatopiono rodzinne fotografie - dzięki takim pracom Alina Szapocznikow uznawana jest za prekursorkę sztuki feministycznej i konceptualnego podejścia do rzeźby.
Przyporządkuj nazwy do odpowiednich rzeźb.
Pierwsza miłość, Trudny wiek, Ekshumowany
Połącz w pary rzeźby Aliny Szapocznikow i miejsca, w których można je zobaczyć.
Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi
| Portret wielokrotny | |
| Pogrzeb Aliny |
Jak się nazywa seria prac Aliny Szapocznikow, wykonana przed śmiercią artystki, na którą składa się m.in. zbiór odlewów ciała jej syna, Piotra?
- Portret wielokrotny
- Zielnik
- Łza
Przyporządkuj nazwy do odpowiednich rzeźb.
Bellissima, Goldfinger, Pomnik Ofiar Oświęcimia
Uzupełnij tekst.
Rzeźba Aliny Szapocznikow Pogrzeb Aliny powstała w ............ roku. Została wykonana z ..................................................................... Wystawiana jest w .........................................................
Przyporządkuj tytuły do ilustracji przestawiających rzeźby Aliny Szapocznikow:
Bukiet II, Stela, Łza
Uporządkuj dzieła chronologicznie.
Słownik pojęć
w sztukach plastycznych powstały we Francji z początkiem lat 60. XX w.; duchowym przywódcą był krytyk franc. P. Restany, autor manifestów i twórca definicji ruchu jako nowego sposobu postrzegania rzeczywistości; przedstawiciele nowego realizmu (m.in. Y. Klein, J. Tinguely, M. Raysse, R. Hains, César, Christo, D. Spoerri) dążyli do stworzenia nowych związków między sztuką a codziennym życiem, wyrzekali się tradycyjnych nośników malarskich; w swych pracach, będących dziełem przypadku lub zamierzoną ironią, żartem czy próbą zagubienia granicy między sztuką a banałem, wykorzystywali przedmioty i odpadki wytwarzane przez społeczeństwo zwane „konsumpcyjnym” ( np. Césara Relief‑blacha – kawałki karoserii samochodowej przytwierdzone do podłoża, Villeglé’a Angers – podarte stare plakaty naklejone na płótno, kompozycje Raysse’a z neonów i przedmiotów z wystaw sklepowych); nowy realizm zbliżony jest do amerykańskiego pop‑artu.
ruch artystyczny narodzony w Anglii i Stanach Zjednoczonych w pocz. lat 60. XX w. Ok. 1965 r. osiągnął szczyt rozwoju i popularności. Nazwa ruchu wywodzi się od popular art, co oznacza: sztuka popularna. Pop art nie ma jednolitych cech kierunku plastycznego. Jedynym elementem wspólnym jest obecność w nich lub przypomnienie przedmiotów codziennego użytku. Pop‑artyści używają tych przedmiotów jako wzorców estetycznych lub jako elementów kompozycji bądź odtwarzają je w sposób naturalistyczny malarsko, bądź tworzą ich atrapy. Są to rzeczy najczęściej pozostające w bezpośrednim związku z codziennym życiem, np.: butelki po coca‑coli, puszki po konserwach, obiekty sprzedaży popularnych domów towarowych; występują też sami ludzie w formie odlewów gipsowych odtworzeni w sytuacjach i gestach typowych dla codzienności. W swoich niezwykle zróżnicowanych formach pop art styka się niekiedy z action painting i surrealizmem. W interpretacjach teoretyków bywa najczęściej traktowany jako jedno z odgałęzień neodadaizmu. Do najwybitniejszych twórców pop art'u, obok Rauschenberga, należą: G. Segal, R. Lichtenstein, A. Warhol, T. Wesselman, C. Oldenburg oraz w Anglii R. B. Kitaj, a we Francji C. Baldaccini.
Źródło Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. K. Kubalska‑Sulkiewicz (koordynator), M. Bielska‑Łach, A. Manteuffel‑Szarota, wyd. 4, Warszawa 2003
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Zagrodzki, A. Szapocznikow, Mała encyklopedia sztuki, Warszawa 1979
J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku. Sztuki plastyczne, Poznań 1996, s. 212‑213
A. Kotula, P. Krakowski, Rzeźba współczesna, Warszawa 1985, s. 318‑320
https://artmuseum.pl/pl/archiwum/archiwum‑aliny‑szapocznikow/ (dostęp z dnia 31.03.2018)