Schemat
Mechanizm oddziaływania kultury masowej na zachowania społeczne
Komercjalizacja to jedna z głównych cech kultury masowej. Twórcy treści w obszarze kultury masowej mają interes w ich dystrybucji, ale treści te wykorzystywane są nie tylko do zarabiania w sposób bezpośredni. Autorzy, nadający określone treści za pośrednictwem mediów, mają na celu także kształtowanie opinii. Robią to producenci dóbr konsumpcyjnych, artyści, politycy czy organizacje, które realizują szczytne cele społeczne. Oddziaływanie nigdy jednak nie jest bezpośrednie. To znaczy, że jego efekt zależy nie tylko od nadawcy (wysiłku i środków, jakie zaangażował w konstrukcję i dystrybucję przekazu), ale też od odbiorców (ich społecznego, ekonomicznego i kulturowego uwarunkowania, które niektóre treści przyjmuje, inne modyfikuje, a jeszcze inne po prostu blokuje).
Polecenie 1
Przeanalizuj powyższy problem na przykładzie akcji medialnej prowadzonej w latach 60. XX wieku przez czasopismo „Przyjaciółka”.
Model małżeństwa i rodziny kreowany za pośrednictwem różnych artykułów przez czasopismo „Przyjaciółka” w latach 50. i 60. XX wieku zbudowany był na podstawie następujących treści:Zdjęcie przedstawia kobietę na traktorze. Obok znajduje się napis: Pracuję i dbam o swój wygląd… Mam wrażliwą cerę, a jednak nie unikam wiatru ani słońca. Przebywam bez obawy całe dni na powietrzu, gdyż używam krem tłusty Lechia lub Miraculum, który chroni moją twarz przed szkodliwymi wpływami atmosferycznymi i zapewnia równomierne opalenie. Modelowy wizerunek kobiety w propagandzie okresu stalinowskiego w Polsce, polska1918-89.pl [online, dostęp: 4.01.2020], tylko do użytku edukacyjnego.
– dopuszczalność rozwodu;
– akceptacja aborcji;
– centralne miejsce dziecka w rodzinie rozumianej jako teren autonomiczny, wyjęty spod kontroli państwa;
– nacisk na planowanie prokreacji (stąd szeroka akcja na łamach „Przyjaciółki” popularyzująca środki antykoncepcyjne);
– postulowany udział mężczyzn w wychowaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego;
– profesjonalizacja wizerunku kobiety, której wartość określają kwalifikacje zawodowe w większym stopniu niż tradycyjne cechy, takie jak uroda, domatorstwo czy religijność;
– równouprawnienie zawodowe kobiet rozumiane nie tylko jako postulat ich zatrudniania, ale także przeciwdziałania tradycyjnemu podziałowi na tzw. męskie i kobiece zawody – akcja „kobiety na traktory”.
Pisano o nieograniczonych wprost możliwościach kobiet, zachęcano je do podejmowania prac na wyższych stanowiskach, a zwłaszcza do udziału w rządach. Starano się przekonać społeczeństwo, że.demokracja ludowa nie czyni żadnych różnic między kobietą i mężczyzną. Następuje równouprawnienie polityczne. Kobiety (…) zostają posłankami, zajmują czołowe miejsca w państwie, w administracji, w samorządzie(„Przyjaciółka” 1948, nr 39).
Wskazywano na szerokie możliwości doskonalenia zawodowego, przekonując, że dawno już minęły czasy, gdy obowiązki rodzinne więziły kobiety i nie pozwalały rozwijać ich zainteresowań. Zauważalny mniejszy udział kobiet w strukturach władzy tłumaczono wielowiekowym zacofaniem, szczęśliwie ulegającym stopniowej zmianie.
W celu poparcia głoszonych tez przykładami, na łamach prasy zamieszczano wywiady z kobietami, którym udawało się pogodzić pracę zawodową z obowiązkami domowymi i piastować odpowiedzialne stanowiska
Źródło: Katarzyna Florczyk, Modelowy wizerunek kobiety w propagandzie okresu stalinowskiego w Polsce, polska1918-89.pl [online, dostęp: 4.01.2020]., 2. Uwarunkowania społeczne
O ile okoliczności ogólne, a przede wszystkim środki masowe dążą do zmiany dotychczasowych i upowszechnienia nowych – adekwatnych do wymogów rzeczywistości – zuniformizowanych modeli i wzorów małżeństwa i rodziny, to rola kontaktów bezpośrednich i osobistych oddziaływań w ramach grup pierwotnych sprowadza się do podtrzymania modeli i wzorów tradycyjnych daleko zróżnicowanych..
Przełamywanie tych różnorodnych modeli tradycyjnych przez przeciwstawianie im za pośrednictwem środków masowego przekazu nowych zuniformizowanych treści modelowych – nawet przy sprzyjających temu procesowi okolicznościach ogólnych, tj. obiektywnych – dokonuje się z wielkim oporem, a niekiedy napotyka nawet na nieprzezwyciężalne przeszkody, czego dowodem jest utrzymywanie się tradycyjnych poglądów na pracę zawodową kobiety i jej miejsce w rodzinie. Rola owego drugiego układu [grupy pierwotne i kontakty bezpośrednie] okazuje się tu o wiele większa i bardziej skuteczna.
Tym niewątpliwie należy tłumaczyć ukazane tu fakty daleko idącej zbieżności modeli i wzorów grupy badanej i kontrolnej oraz rozbieżności w normatywnych modelach upowszechnianych przez „Przyjaciółkę”, a w modelach i wzorach zaakceptowanych w grupie poddanej jej oddziaływaniu
Źródło: Franciszek Adamski, Modele małżeństwa i rodziny a kultura masowa, Warszawa 1970, s. 289., 3. Treści kultury masowej w zderzeniu z rzeczywistością społeczną
O ile z akceptacją spotkały się promocja aborcji, rozwodów i antykoncepcji, o tyle kobiety nadal, wbrew promowanym treściom, postrzegały same siebie jako żony i matki, a swoją aktywność zarobkową jako konsekwencję przymusu ekonomicznego..
W kształceniu dziewcząt odrzucano, wbrew sugestiom „Przyjaciółki”, przygotowywanie ich do tzw. męskich zawodów: ślusarza, mechanika itp. Zderzenie proponowanych treści z rzeczywistością społeczną uwidoczniły wyniki badań.Pomimo gwarantowanego równouprawnienia, nadal istnieje tradycyjny podział na prace kobiece i męskie powodujące nadmierną feminizację niektórych zawodów, kobiety są zatrudnione w zawodach, w których nie wykorzystują swoich kwalifikacji, a co za tym idzie, prace te są gorzej płatne; stosunek kobiet do pracy jest uwarunkowany rolami rodzinnymi, te z kolei, obciążając dodatkowo kobiety, obniżają aspiracje zawodowe i stopień identyfikacji z zawodem
Źródło: Dorota Pauluk, Modele ról kobiecych w podręcznikach do wychowania seksualnego, Kraków 2005, s. 30.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie: „Którą z podanych sytuacji uważa Pan(i) za najlepszą dla rodziny?”
-
rok : 1997
i : 37
ii : 38
iii : 25
-
rok : 2000
i : 38
ii : 42
iii : 20
-
rok : 2004
i : 47
ii : 27
iii : 26
-
rok : 2006
i : 41
ii : 32
iii : 27
-
rok : 2012
i : 48
ii : 22
iii : 30
Legenda:
I – Mąż (partner) i żona (partnerka) mniej więcej tyle czasu przeznaczają na pracę, oboje w równym stopniu zajmują się domem, dziećmi (model partnerski).
II – Jedynie mąż (partner) pracuje, zarabiając na zaspokojenie potrzeb rodziny, żona (partnerka) zajmuje się prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci itp. (model tradycyjny).
III – Inne sytuacje.
Źródło: oprac. na podst. CBOS, Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny, Komunikat z badań BS/61/2012, cbos.pl.
I – Mąż (partner) i żona (partnerka) mniej więcej tyle czasu przeznaczają na pracę, oboje w równym stopniu zajmują się domem, dziećmi (model partnerski).
II – Jedynie mąż (partner) pracuje, zarabiając na zaspokojenie potrzeb rodziny, żona (partnerka) zajmuje się prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci itp. (model tradycyjny).
III – Inne sytuacje.
Źródło: oprac. na podst. CBOS, Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny, Komunikat z badań BS/61/2012, cbos.pl.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1