Tytus Liwiusz Dzieje Rzymu od założenia miasta, księgi I–V

[Serwiusz Tuliusz] ustanowił oszacowanie majątku, rzecz najbardziej korzystną, dla przyszłego tak wielkiego państwa, gdyż odtąd obowiązki obywatelskie w wojnie i pokoju wyznaczano odpowiednio do majątku, a nie, jak dotychczas, każdemu jednakowo. Następnie podzielił lud na klasy i centurie i taki porządek ustalił na podstawie cenzusu majątkowego, odpowiadający znakomicie interesom i pokoju, i wojny.

Z obywateli, którzy mieli majątek wartości 100 000 asów lub więcej, utworzył 80 centurii, to jest 40 starszych i 40 młodszych, i określił ich jako pierwszą klasę. Starsi mieli być do dyspozycji do obrony miasta, młodsi mieli wyruszać na wojnę w pole. Ich uzbrojeniem przepisowym były hełm, okrągła tarcza, nagolenniki i pancerz, wszystko z brązu. To jako broń odporna. Jako zaczepna – włócznia i miecz. Do tej klasy dodano dwie centurie rzemieślników. Miały one służyć bez broni, a na wojnie zajmować się machinami wojennymi. Drugą klasę stanowili posiadacze majątku od 100 000 do 75 00 000 asów. Starszych i młodszych w tej klasie wyznaczono 20 centurii. W uzbrojeniu zamiast tarczy okrągłej przepisano im tarczę podłużną, a resztę jak w klasie pierwszej z wyjątkiem pancerza. Trzecia klasa miała posiadać majątku do 50 000 asów. I tu było 20 centurii i ten sam podział według wieku, a broń ta sama co w klasie drugiej, odjęto im tylko obowiązek posiadania nagolenników. W klasie czwartej wysokość majątku – do 25 000 asów, centurii również 20, ale broń inna: jako uzbrojenie przypisano im jedynie włócznię i oszczep. Piąta klasa była większa: miała 30 centurii. Ci mieli zabierać ze sobą proce i kamienie do rzucania. Do nich dodano dwie centurie trębaczy grających na rogu i trąbie. W tej klasie cenzus majątkowy sięgał do 11 000 asów.

Reszta obywateli, mająca jeszcze mniejszy majątek, tworzyła wyłącznie jedną centurię i była wolna od obowiązku służby wojskowej. Tak uzbroiwszy i podzieliwszy wojsko piesze, Tulisz utworzył ze znakomitszych obywateli dwanaście centurii jazdy. Oprócz tego przemienił trzy stare centurie, ustanowione przez Romulusa, na sześć centurii […]. Na zakup koni dawano im po 10 000 asów i przydzielano kobiety samotne, które co roku miały płacić po 2000 asów na wyżywienie koni.

Tak więc od ciężarów uwolnił ubogich, a zwalił je na bogatych, ale za to podnosił ich znaczenie polityczne. Od czasów Romulusa panował mianowicie zwyczaj, zachowany także przez następnych królów, że liczyły się poszczególne głosy i każdy głos bez względu na osobę miał taką samą wagę i to samo prawo. Teraz zaś poczynił król stopniowanie, tak że na pozór nikt nie był wykluczony od głosu, a jednak przewagę mieli znakomitsi obywatele. Najpierw bowiem wzywano do głosowania jeźdźców, potem 80 centurii pierwszej klasy. Jeżeli tu nie było jednomyślności, co się rzadko zdarzało, to według ustawy wołano do głosowania drugą klasę. A prawie nigdy nie dochodziło do tego, żeby najniższe klasy wołano.

Liwiusz Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, księgi I–V, tłum. A. Kościółek, Wrocław 1968, s. 54–56.