Zdjęcie przedstawia stronę traktatu rylskiego. Jest na niej fragment tekstu oraz kilkanaście lakowych pieczęci. Opis interaktywny: 1. Ustalenie granicy polsko-rosyjskiej Ustaleniem dokładnej granicy zajmowała się Mieszana Komisja Graniczna, w skład której weszła polska delegacja pod przewodnictwem Leona Wasilewskiego oraz delegacja rosyjsko-ukraińsko-białoruska. Artykuł II traktatu z marca 1921 roku ustalał podstawowe zasady, jakimi miała się kierować Komisja w czasie wykonywania zadań. W wypadku kiedy granica opisana w traktacie pozostawiała wątpliwości, należało “brać pod uwagę lokalne potrzeby gospodarcze oraz przynależność etnograficzną, a gdy ta była sporna [...] ustala się ją na wniosek podkomisji granicznych przez zbadanie opinii ludności. Grunta indywidualnych posiadaczy należy łączyć do całości gospodarczych najbliższych wsi”. Traktat zabraniał także dzielenia poszczególnych wsi pomiędzy państwa: “pozostawiając daną wieś po czyjejś stronie. Jeżeli linia graniczna przebiegała wzdłuż drogi łączącej dwie miejscowości, w myśl litery traktatu należało włączyć ją do państwa, do którego terytorium weszły miejscowości połączone tą drogą”. Mimo tych zasad wytyczenie granicy napotykało duże problemy, np. dla ludności zamieszkującej sporne terytoria. Przykładem może być rzeka, która dla Komisji stanowiła naturalną linię graniczną, a dla mieszkańców mogła prowadzić do ruiny gospodarczej. Ponadto Komisja otrzymywała wiele petycji od miejscowej ludności z prośbami o przyłączenie do jednego lub drugiego państwa. Ostatecznie granica państwowa ustalona w Rydze zapewniła Polsce bezpośrednie sąsiedztwo z Łotwą na północy i Rumunią na południu. Odcinała Rosję zarówno od Niemiec, jak też od Węgier i Czechosłowacji. Polska stawała się w ten sposób krajem kordonowym wobec Związku Sowieckiego, czego wcześniej chciała uniknąć, tworząc buforowe państwa Białorusi oraz Ukrainy. 2. Oddanie dzieł sztuki i zabytków W wyniku postanowień traktatu ryskiego Rosja zobowiązała się do zwrócenia Polsce dzieł sztuki oraz zabytków. Udało się odzyskać między innymi pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, który w 1842 roku został wywieziony do Homla (znajdującego się obecnie na terenie Białorusi). Pomnik został zwrócony 1922 roku i obecnie znajduje się w Warszawie. Rosja zwróciła także m.in. obraz Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” oraz liczne rękopisy. Wielu dóbr kultury do dziś jednak nie odzyskano. Zdjęcie: Bertel Thorvaldsen, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0. Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. Zdjęcie przedstawia księcia siedzącego na koniu. Mężczyzna trzyma w prawej ręce szablę. 3. Rekompensata pieniężna Mimo iż oba kraje zrzekły się roszczeń finansowych, w wyniku strat poniesionych podczas działań wojennych, Polska miała otrzymać 30 mln rubli w złocie w zamian za wkład ziem polskich w rozwój gospodarki rosyjskiej podczas okresu zaborów. Rosja nigdy nie zwróciła tej kwoty. Zdjęcie: Wikimedia Commons, domena publiczna, Banknot o nominale 10 000 rubli sowieckich. Zdjęcie przedstawia banknot 10000 rublowy. 4. Obywatelstwo Traktat ryski określał także sprawy obywatelstwa i zasady repatriacji ludności. Mieszkańcy terenów wchodzących w skład Rosji mieli rok na podjęcie decyzji o swoim obywatelstwie. Było to jednak obostrzone wieloma restrykcjami, które skutecznie uniemożliwiły powrót wszystkich obywateli. Szacuje się, że do Polski powróciło między 1,2 a 2 mln ludności. Osoby, którym nie udało się powrócić, spotkały się z licznymi represjami w Rosji. Zdjęcie: lic. edukacyjna, potempski.com, Paszport polski z 1922 roku. Zdjęcie przedstawia polski paszport. Dokument jest w formie książeczki, jest otwarty. Po lewej stronie widnieją odręczne zapisy po prawej zdjęcie mężczyzny. 5. Wymiana jeńców Traktat ryski regulował również akcję wymiany jeńców z okresu wojny polsko-bolszewickiej. Do października 1921 roku strona polska przekazała stronie radzieckiej prawie 70 tysięcy jeńców, natomiast strona rosyjska zwolniła nieco ponad 25 tysięcy jeńców. Zdjęcie: Wikimedia Commons, domena publiczna. Jeńcy sowieccy po bitwie pod Radzyminem. Zdjęcie przedstawia dużą grupę mężczyzn w rosyjskich mundurach. Mężczyźni znajdują się na placu ogrodzonym drutem kolczastym. 6. Białoruś i Ukraina Zarówno Białorusini, jak i Ukraińcy wsparli Polskę w walce przeciwko bolszewikom. Dla obu państw traktat ryski oznaczał podział zamieszkiwanego przez nich terytorium i utratę szans na odbudowanie własnych państw. W efekcie stały się częścią Związku Radzieckiego jako: Białoruska Socjalistyczna Republika Rad oraz Ukraińska Socjalistyczna Republika Rad. Jan Dąbski, przewodniczący delegacji polskiej podczas rokowań rozejmowych: „Polska Delegacja Pokojowa otrzymała instrukcję, aby uznać pełnomocnictwa Sowieckiej Ukraińskiej Republiki i w tym duchu zostały też zredagowane pełnomocnictwa polskiej delegacji. […] W ten sposób przesądzone zostały – przynajmniej w okresie zawierania pokoju pomiędzy Sowietami a Polską – losy Ukrainy, która pozostała w obrębie wpływów rosyjskich. W sprawie Ukrainy Delegacja Rosyjska zarówno w Mińsku jako też w Rydze była absolutnie nieustępliwa. Oświadczył mi to zupełnie otwarcie Joffe w czasie poufnej rozmowy w Rydze. Upieranie się Delegacji Polskiej przy sprawie ukraińskiej groziło – mimo osłabienia Rosji – dalszą wojną, nie wiadomo jak długą. Wojny tej Polska nie wytrzymałaby na dłuższą metę tym bardziej, że wpływy polskie na Ukrainie – jak wykazał wyprawa kijowska – były bardzo nikłe, a sprzymierzony z Polską rząd Petlury nie potrafił wzbudzić entuzjazmu ludności ukraińskiej, bez czego organizowanie nowego państwa jest niemożliwe. […] W ten sposób państwa tzw. „buforowe” (Ukraina i Białoruś) pozostały w Związku Sowieckim, to znaczy faktycznie przy Rosji. Program federacyjny został przez rozwój wypadków przekreślony”. Jan Dąbski, Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem. Listy, Szczecin 1981, s. 78. Ilustracja: Wikimedia Commons, domena publiczna. Białoruska karykatura pokoju ryskiego: „Precz z haniebnym rozbiorem ryskim! Niech żyje wolna, niepodzielna, włościańska Białoruś!”. Ilustracja przedstawia karykaturalne postacie polskiego i rosyjskiego żołnierza, którzy rozdzierają mapę Białorusi na pół.