Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RRN0FvIMA2vAq1

Servī ambulant, dominī vehuntur

Ważne daty

V/IV wiek p.n.e. – okres, w którym powstała Via Latina, jedna z najstarszych dróg rzymskich w Italii, łącząca Rzym z Kapuą

1803– rok odnalezienia w opactwie benedyktyńskim w Benediktbeuern kodeksu zawierającego zbiór pieśni z przełomu XII i XIII wieku; od łacińskiej nazwy tej miejscowości (Buranum) pieśni te nazywane są powszechnie Carmina BuranaCarmina BuranaCarmina Burana; w latach 30. XX wieku Carl Orff wybrał kilkanaście z nich i opracowując je na nowo przygotował na ich podstawie kantatę sceniczną wystawioną po raz pierwszy we Frankfurcie nad Menem 8 czerwca 1937 roku

Lata 30. XX w. – Carl Orff stworzył kantatę sceniczną na podstawie odnalezionych pieśni;

8 czerwca 1937 – premiera kantaty scenicznej Carla Orffa we Frankfurcie nad Menem.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

R12xZhlYpT4lG1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) formy strony czynnej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym.
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
b) strukturę składniową zdania w stronie czynnej.

Nauczysz się

interpretować ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;

tworzyć, rozumieć i wykorzystywać formy 3 persona ind. praes. pass. czasowników czterech koniugacji;

rozróżniać różnice semantyczne pomiędzy stroną czynną i bierną czasownika;

wyszczególniać informację o antyku oraz zdobyte dotychczas umiejętności językowe do rozumienia tekstu łacińskiego.

Servi ambulant, domini vehuntur

R1YaTzFAKKfGB
Film animowany Servi ambulant, domini vehuntur – Zamiana strony czynnej na stronę bierną. Film jest podzielony na sceny i kolejno przedstawia: Scena 1: A: Na tablicy pojawia się plansza z napisem: Orzeczenie (praedicatum) Podmiot (subiectum) B: Na tablicy pojawia się kolejna plansza z dużym napisem: „Kot śpi” i „Koty śpią”. Pod wyrazem ŚPI i ŚPIĄ pojawia się mniejszym drukiem napis: „orzeczenie”, pod wyrazami KOT i KOTY pojawia się równocześnie napis mniejszym drukiem: „podmiot”. C. Wyrazy ŚPI i ŚPIĄ zmieniają kolor lub są zaznaczane wytłuszczonym drukiem. Pod spodem pojawia się także zdanie: „Grzmi”. D. Pojawia się nowa plansza z napisami w dwóch linijkach: „strona czynna – activum”, pod spodem: „strona bierna – passivum”. E. W odpowiednich linijkach pojawia się wyjaśnienie nazwy strony czynnej i biernej: „strona czynna – activum od: agens → ago, agere, egi, actum (czynić, działać)” strona bierna – passivum od: patiens → patior, pati, passus sum (doznawać, znosić)”. F. Pojawia się animacja, dwóch chłopców: Marcus i Quintus (nad nimi pojawiają się ich imiona). Marcus bije Quintusa. G. Pod postacią Marcusa pojawia się napis (może być opatrzony strzałką skierowaną na Marcusa): agens, H. podobnie pod postacią Quintusa pojawia się napis: patiens. I. Pod animacją pojawia się napis: Marcus Quintum pulsat. – activum J. Następnie (pod powyższym napisem) pojawia się napis: Quintus (a Marco) pulsatur. – passivum Scena 2: Pojawiają się kolejno po sobie animacje. Każda wyświetlana jest przez kilka sekund. Lektor czyta zdania, pod każdą animacją pojawia się odpowiednie zdanie. A. Na tronie siedzi król podczas koronacji, któremu ktoś spoza kadru nakłada na głowę koronę (w kadrze widać jedynie króla, koronę i rękę, która nakłada koronę). B. Marcus stoi przed lustrem w łazience i myje zęby. C. W kadrze widać usta, w nich zęby i szczoteczkę do mycia, która myje zęby (chodzi o to, by pokazać czynność mycia zębów nie ukazując wykonawcy czynności). D. Znajdujemy się wewnątrz pomieszczenia. Widać zamknięte drzwi (wejściowe do domu), za nimi cicho miauczy kot. Marcus podchodzi do nich, otwiera je, przez uchylone drzwi wchodzi (zadowolony) kot, który schodzi z kadru, Marcus zamyka drzwi i odchodzi. E. Drzwi automatyczne, które otwierają się / rozsuwają (wtedy lektor czyta: Porta aperitur) i zamykają (lektor czyta: clauditur). Przed drzwiami przechodzi kot. Gdy przechodzi obok drzwi, te otwierają się. Kot patrzy na nie z zainteresowaniem, po czym z obojętnością idzie dalej (nie wchodzi). Drzwi zamykają się. Na co kot ze zdziwieniem odwraca głowę (po czym spogląda w stronę „widowni”). F. W kadrze widać wirujące (kręcące się) koło fortuny. G. Garnek pełen wrzącej zupy. H. Pralka, w której właśnie piorą się ubrania. I. Juliusz jedzie lektyką (którą niosą niewolnicy). Scena 3: Sceny pojawiają się jeszcze raz, z podpisami (jak wcześniej) jednak wzbogacone o komentarz lektora. Tym razem lektor nie czyta łacińskich podpisów. Scena 4: Ponownie pojawiają się wybrane sceny z kolejnym komentarzem: E, H, I. Scena 5: Pojawia się plansza z napisem: „Czy wszystkie czasowniki tworzą stronę bierną?” Następnie pod pytaniem pojawia się odpowiedź: „NIE. Tworzą ją tylko verba transitiva”. Pojawia się animacja B. z podpisem: Marcus dentes lavat. → Dentes lavantur. Następnie pojawia się animacja D. z podpisem: Marcus portam aperit et claudit. → Porta aperītur et clauditur. Pojawia się plansza z napisem: „verba intransitiva – nie dopuszczają istnienia patiensa (i czasem nawet agensa)”. Po chwili pojawiają się przykłady (animacje): Animacja przedstawiająca idącego chłopca z podpisem: Marcus it. → Marek idzie. Animacja przedstawiająca Błyskawicę i po chwili dźwięk grzmotu, z podpisem: Fulgurat. Tonat. → Grzmi. Błyska się. Scena 6: Pojawia się plansza z napisem: Jak wyrazić sprawcę czynności w stronie biernej? Poniżej pojawia się odpowiedź: „przy użyciu ablatiwu” oraz dwa przykłady w odpowiednim czasie: A: Dentes a Marco lavantur. B. Cornēlius equō vehitur. Scena 7: Druga część prezentacji (część ćwiczeń) A. Na środku stoi lektyka. B. Pojawia się Juliusz (może pomachać do widzów w geście powitania). C. Juliusz wsiada do lektyki. D. Pojawiają się dwaj niewolnicy: Dawus i Ursus, którzy podchodzą do lektyki. E. Niewolnicy podnoszą lektykę. F. Ruszają (zaczynają z nią iść). G. Pojawiają się kolejni dwaj niewolnicy (Syrus i Leander), którzy idą za lektyką. Każdy z nich niesie duży worek. Worek Syrusa jest mniejszy, niż worek Leandra. H. Zbliżenie na niewolników z workami. I. Zbliżenie na worki ukazujące to, że worek Syrusa jest mniejszy, niż Leandra. J. Powrót do kadru H. Tym razem jednak niewolnicy wyglądają na zmęczonych, Leander wyraźnie bardziej od Syrusa (mogą np. ocierać pot z czoła, Leander może być bardziej spocony, wzdychać, mieć czerwoną twarz etc). K. W tym kadrze widać całą grupę. Niewolnicy są ukazani jako zmęczeni. Juliusz w lektyce jest wyraźnie zadowolony i rześki. Scena 8. A. Na środku stoi Korneliusz (może pomachać do widzów w geście powitania). B. Do Korneliusza podchodzi koń. C. Korneliusz wsiada na konia. D. Koń rusza (zaczyna iść). E. Korneliusz jedzie na koniu drogą. Po chwili mija idącą grupkę zmęczonych niewolników (z poprzedniej sceny) z Juliuszem w lektyce. Korneliusz mijając Juliusza macha do niego w geście powitania (wyraźnie zadowolony – kontrast do zmęczonych niewolników), Juliusz odpowiada na pozdrowienie podobnym gestem. Jest uśmiechnięty.

A. Rex corōnātur.
B. Marcus dentēs lavat.
C. Dentēs lavantur.
D. Marcus portam aperit et claudit.
E. Porta aperītur et clauditur.
F. Fortūnae rota volvitur.
G. Ius coquitur.
H. Vestēs lavantur.
I. Iūlius lectīcā vehitur.

A. Ecce lectīca
B. et Iūlius.
C. Iūlius in lectīcam ascendit.
D. Ecce Dāvus et Ursus, servī Iūliī. Servī lectīcam
E. tollunt
F. et portant. Iūlius a servīs portātur. Servī ambulant, Iūlius lectīcā vehitur.
G. Ecce Syrus et Lēander, qui duōs saccōs portant.
H. Saccī, quī a servīs portantur, magnī sunt. Sed saccus, quī a Syrō portātur, non tam
I. magnus est, quam saccus Lēandri. Itaque Syrus nōn tam
J. fessus est quam Lēander.
K. Iūlius fessus nōn est, quia is nōn ambulat sed portātur. Servī ambulant, dominī vehuntur.

A. Ecce Cornēlius.
B. Cornēlius equum habet,
C. ergo nōn ambulat neque lectīca portātur, sed
D. equō vehitur.
E. Cornēlius et Iūlius, quī vehuntur, nōn tam fessī sunt, quam servī, quī ambulant.

A. Król jest koronowany.
B. Marek myje zęby.
C. Zęby są myte.
D. Marek otwiera i zamyka bramę.
E. Brama otwiera się i zamyka.
F. Fortuna kołem się toczy.
G. Zupa się gotuje.
H. Ubrania się piorą.
I. Juliusz jest wieziony w lektyce.

A. Oto lektyka
B. i Juliusz.
C. Juliusz wsiada do lektyki.
D. Oto Dawus i Ursus, niewolnicy Juliusza. Niewolnicy
E. podnoszą lektykę
F. i ją niosą. Juliusz jest niesiony przez niewolników. Niewolnicy idą, Juliusz jest wieziony w lektyce.
G. Oto Syrus i Leander, którzy niosą dwa worki.
H. Worki, które są niesione przez niewolników, są ogromne. Jednak worek, który jest niesiony przez Syrusa,
I. nie jest tak wielki jak worek Leandra. Dlatego Syrus
J. nie jest tak zmęczony jak Leander.
K. Juliusz nie jest zmęczony, ponieważ nie idzie, a jest niesiony. Niewolnicy chodzą na piechotę, a panowie są wożeni.

A. Oto Korneliusz.
B. Korneliusz ma konia,
C. więc nie idzie na piechotę ani nie jest wieziony w lektyce, lecz
D. jedzie na koniu.
E. Korneliusz i Juliusz, którzy jadą, nie są tak zmęczeni jak niewolnicy, którzy idą na piechotę.

Zadania

R1YVjQwA7Eyfl1
Ćwiczenie 1
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem lekcji.
RsfnAkxnePdtY
Ćwiczenie 2
Na podstawie filmu, zaznacz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Iūlius equō vehitur. 2. Saccī ā servīs portantur. 3. Saccus, quī a Syrō portātur tam magnus est, quam saccus Lēandri. 4. Dominī ambulant, servī vehuntur. 5. Lectīca portātur a Dāvō et Ursō. 6. Cornēlius equum vehit. 7. Servī fessī sunt, quia ambulant neque vehuntur. 8. Dominus, quī equō aut lectīcā vehitur, fessus nōn est.
RWnWGQXt8QGQK
Ćwiczenie 3
Wypełnij luki w zdaniach odpowiednią formą czasownika. Zdanie 1: Dominus nōn ambul Tu uzupełnij , sed ā servīs port Tu uzupełnij. Zdanie 2: Iūlius Aemiliam am Tu uzupełnij et ab Aemilia am Tu uzupełnij. Zdanie 3: Quīntus Mārcum puls Tu uzupełnij et ab eō puls Tu uzupełnij.
R1ajvUCQYGgle
Ćwiczenie 4
Zamień poniższe zdania na stronę bierną: 1. Ancilla dominum salūtat → Tu uzupełnij 2. Servī dominum salūtant → Tu uzupełnij 3.Dominus servōs interrogat → Tu uzupełnij 4. Mēdus Dāvum accūsat → Tu uzupełnij 5. Dāvus sacculum in mensa pōnit → Tu uzupełnij 6. Iūlius Mēdum vocat → Tu uzupełnij 7. Servī lectīcam portant → Tu uzupełnij 8. Servī lectīcam tollunt → Tu uzupełnij 9. Equus Cornēlium vehit → Tu uzupełnij 10. Servī saccōs portant → Tu uzupełnij 11. Marcus dentēs lavat → Tu uzupełnij 12. Marcus portam aperit et claudit → Tu uzupełnij 13. Marcus ius coquit → Tu uzupełnij
Polecenie 1

Los niewolników nie był zbyt szczęśliwy. W niewolę można było popaść podczas wojny lub przez własne długi i brak możliwości ich spłaty. Teoretycznie każdy wolno urodzony człowiek mógł więc z różnych powodów stać się niewolnikiem. Zmienność losu stała się toposem chętnie podejmowanym w różnych utworach literackich. Do takich utworów należą dwie pieśni ze zbioru Carmina Burana: O Fortuna oraz Fortunae plango vulnera. Zapoznaj się z tymi utworami w aranżacji Carla Orffa (1937). Poniżej znajdziesz tekst drugiego z nich (rozpoczyna się w 2:35 nagrania). W tekście łacińskim spróbuj odnaleźć zdania w stronie biernej i porównaj je z polskim przekładem. Co zauważasz?

RPBRyrjYZhFEq1
Utwór: „O Fortuna” oraz „Fortunae plango vulnera” ze zbioru „Carmina Burana”. Prolog Fortuna (Fortuna władczyni świata) mówi o niestałości ludzkiego szczęścia.
„O Fortuna” oraz „Fortunae plango vulnera” ze zbioru „Carmina Burana”
Rd8wmTTV1Mdkq
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
„Fortunae plango vulnera”

Fortūnae plangō vulnera
stillantibus ocellis
quod sua mihi munera
subtrahit rebellis.
Vērum est, quod legitur,
fronte capillāta,
sed plerumque sequitur
Occāsio calvāta.

Opłakuję rany doznane od Fortuny
łez pełnymi oczami,
niesfornie odbiera mi bowiem
swe dary.
Prawdą jest, co o niej prawią
- skronie jej zdobią bujne pukle,
ale w większej części
jej głowa jest łysam95ef1545e44c7fa6_0000000000009łysa.

In Fortunae soliō
sēderam elātus,
prosperitātis variō
flōre corōnātus;
quidquid enim flōruī
fēlix et beātus,
nunc ā summō corruī
gloriā privātus.

Siedziałem na tronie Losu
wysoko wyniesiony,
wszelakim kwieciem
pomyślności ozdobiony.
Jakkolwiek byłem szczęśliwy
i życie me kwitło,
tak spadłem teraz ze szczytu
pozbawiony chwały.

Fortūnae rota volvitur:
descendō minōrātus;
alter in altum tollitur;
nimis exaltātus
rex sedet in vertice
caveat ruīnam!
nam sub axe legimus
Hecubam rēgīnam.

Koło toczy się Fortuny:
teraz spadam w dół, umniejszony,
teraz kto inny pnie się na szczyt
i jako król siedzi na szczycie,
nazbyt wywyższony,
niech się strzeże upadku!
Wszak pod osią (koła) widnieje imię
królowej Hekuby.

Źródło:Źródło:Źródło:

RaGU8rhTscEp71
Ćwiczenie 5
Przetłumacz następujące zwroty: 1. Fronte capillāta, sed plerumque sequitur occāsio calvāta. 2. Nunc ā summō corruī gloriā privātus. 3. Fortūnae rota volvitur. 4. Nimis exaltātus rex sedet in vertice. 5. Flōre corōnātus.
R1T7hFIes2JOI
Ćwiczenie 6
Na podstawie tekstu pieśni „Fortunae plango vulnera” wybierz przysłowie, które najlepiej oddaje sens całego tekstu: Możliwe odpowiedzi: 1. Szczęście sprzyja odważnym. 2. Los to spełnione urojenie. 3. Raz na wozie, raz pod wozem.
R1Hhi0NueZoBS
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Carl Orff wykorzystał Carmina Burana w swoim filmie pod tym samym tytułem. 2. W stronie biernej podmiotem jest osoba doznająca danej czynności lub przedmiot. 3. Ablatīvus auctōris wyraża sprawcę czynności w stronie biernej. 4. Carmina Burana spisane zostały w XII w. w Bawarii. 5. Verba intransitīva to czasowniki, które tworzą stronę bierną. 6. Carmina Burana to zbiór łacińskich i niemieckich pieśni wagantów. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Carl Orff wykorzystał Carmina Burana w swoim filmie pod tym samym tytułem. 2. W stronie biernej podmiotem jest osoba doznająca danej czynności lub przedmiot. 3. Ablatīvus auctōris wyraża sprawcę czynności w stronie biernej. 4. Carmina Burana spisane zostały w XII w. w Bawarii. 5. Verba intransitīva to czasowniki, które tworzą stronę bierną. 6. Carmina Burana to zbiór łacińskich i niemieckich pieśni wagantów.
Polecenie 2

Na podstawie poznanego słownictwa zastanów się nad pochodzeniem i znaczeniem poniższych wyrazów:
wehikuł, wektor, ambulans i ambulatorium, portatyw, dentysta, Volvo (marka samochodu).

RI61jOlxqAUjq
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
m95ef1545e44c7fa6_0000000000009
Źródło:

Słownik pojęć

agens
agens

składnik zdania wyrażający sprawcę czynności w semantycznej strukturze wypowiedzenia.

Carmina Burana
Carmina Burana

zbiór łacińskich i niemieckich pieśni wagantów i goliardów, spisany ok. 1230 w opactwie Benediktbeuern (Bawaria), obecnie przechowywany w Bibliotece Miejskiej w Monachium; obejmuje 250 pieśni łacińskich, 55 pieśni niemieckie i 2 obrazy sceniczne, napisane w języku łacińskim, związane ze świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocy; zbiór zawiera pieśni miłosne, polityczne, przeznaczone do śpiewania w czasie uczt oraz wypraw krzyżowych, także rymowane sentencje (wyd. kryt. t. 1–3 1930–41); podstawa oratorium scenicznego C. Orffa (1936); szczególną sławę zyskał utwór łacińskiego poety z Kolonii, tzw. Spowiedź Archipoety (1161–64, wyd. pol. 1958).

patiens
patiens

składnik zdania, w semantycznej strukturze wypowiedzenia wyraża przedmiot będący biernym odbiorcą akcji nazwanej przez orzeczenie przechodnie.

actīvum
actīvum

strona czynna – sposób budowy zdania, w którym sprawca czynności jest podmiotem zdania.

passīvum
passīvum

strona bierna – sposób budowy zdania, w którym przedmiot lub osoba doznająca czynności jest podmiotem zdania.

verba transitīva
verba transitīva

czasowniki, których rekcja pozwala na zaistnienie agensa i patiensa; czasowniki, które tworzą stronę bierną, np. widzę, biję, niosę.

verba intransitīva
verba intransitīva

czasowniki, których rekcja nie pozwala na zaistnienie patiensa (czasami nawet i agensa); czasowniki, które nie tworzą strony biernej, np. idę, grzmi.

ablatīvus auctōris
ablatīvus auctōris

ablativus wyrażający sprawcę czynności w stronie biernej, występuje z przyimkiem a/ab

ablatīvus reī efficientis
ablatīvus reī efficientis

ablativus wyrażający nieożywionego sprawcę czynności lub narzędzie, przy użyciu którego czynność zostaje wykonana

Słownik łacińsko‑polski

R8XDJe0oBJex81
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

RdAs0uqaDWAeY
Autor nieznany, Święcenia kapłańskie, domena publiczna

Bibliografia

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013

I. Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Warszawa 2012.

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.

https://www.hs‑augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost13/CarminaBurana/bur_cmo1.html (dostęp z dnia 31.03.2018)