Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1DD7MSc7AfsP1

Składnia nazw miast cz.1

Joanes Christoph Harenberg Mapa Grecji, 1741 r., zawarta w atlasie Homann Heirs Maior Atlas Scholasticus ex Triginta Sex Gen-eralibus et Specialibus, wikipedia.org, domena publiczna

Ważne daty

2500 r. p.n.e. – budowa piramidpiramidapiramid w Gizie

IX‑VI w. p.n.e. – powstanie Wiszących Ogrodów w Babilonie

550 r. p.n.e. – budowa Świątyni Artemidy w Efezie

500 p.n.e.-432 p.n.e. – lata życia Fidiasz

489 p.n.e.-ok. 425 p.n.e. – lata życia Herodot z Halikarnasu

430 r. p.n.e. – powstanie Zeusa w Olimpii autorstwa Fidiasza

353‑351 r. p.n.e. – budowa MauzoleummauzoleumMauzoleum w Halikarnasie

282 r. p.n.e. – powstanie Kolosa Rodyjskiego autorstwa Chares z Lindos

280 r. p.n.e. – budowa Latarni Morskiej na Faros autorstwa Sostratosa

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RxZesgrCHmW2p1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
a) szyk zdania łacińskiego.
4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski.

Nauczysz się

konstruować zdania za pomocą bezprzyimkowej składni łacińskiej (składnia nazw miast);

komunikowania się w języku łacińskim;

definiować korzenie kultury europejskiej w postaci kultury antycznej na bazie informacji o największych miastach Cesarstwa Rzymskiego.

Wprowadzenie

Ucząc się języków obcych często zauważamy, że wiele składni różni się od tych, używanych w naszym rodzimym języku. Także w łacinie mamy wiele struktur, których nie można dosłownie przetłumaczyć na polski, tracą bowiem wtedy sens. Ta lekcja poświęcona jest bezprzyimkowej składni nazw miast i małych wysp. Zanim jednak przyjrzymy się jej dokładniej, przypomnijmy sobie kilka faktów na temat znanych miast basenu Morza Śródziemnego w czasach antycznych.

R1DD7MSc7AfsP1
Joanes Christoph Harenberg Mapa Grecji, 1741 r., zawarta w atlasie Homann Heirs Maior Atlas Scholasticus ex Triginta Sex Gen-eralibus et Specialibus, wikipedia.org, domena publiczna

Alexandrīa

R1cmC1q26ZxXW1
Robert Von Spalart, „Latarnia morska na Faros” (Alexandria, Egipt), 1804 – 1811 r. , rycina w Versuch über das Kostum der vorzüglichsten Völker des Alterthums, des Mittelalters und der neueren Zeiten. French. Atlas. Pl. T.H.H., wikipedia.org, domena publiczna

Alexandrīae bibliothēca magna erat.

Nāvēsm66f3b3939fffdd94_0000000000005Nāvēs multae Alexandrīam appulsae sunt. - Pharus Alexandrīnus ad portum eās dūxit.

Alexandrīā Hypatiam66f3b3939fffdd94_0000000000007Hypatia oriunda estm66f3b3939fffdd94_0000000000008oriunda est, philosopha ā hostibus suīs necāta.

R1dfICDs6GPAM
Jules Maurice Gaspard, „Portret Hypatii”, 1908 r., opublikowany w Little Journeys to the Homes of Great Teachers, wikipedia.org, domena publiczna
m66f3b3939fffdd94_0000000000005
m66f3b3939fffdd94_0000000000006
m66f3b3939fffdd94_0000000000007
m66f3b3939fffdd94_0000000000008

Olympia

REKt7yjqzfRe51
Model starożytnej Olimpii, 1980 r., Muzeum Brytyjskie, Londyn, Wielka Brytania, wikipedia.org, CC BY-SA 2.0

Templum Iovis cum statuā magnā deī ā Phīdiām66f3b3939fffdd94_0000000000009Phīdiā sculptām66f3b3939fffdd94_0000000000010sculptā Olympiae aedificātum est.

Āthlētae, poētae mūsicīque Olympiam adveniēbant, ut lūdicrō Olympiōm66f3b3939fffdd94_0000000000011lūdicrō Olympiō interessent.

Victōrēs lūdicrī laureātīm66f3b3939fffdd94_0000000000013laureātī Olympiā redībant.

R1HSPsLjHqXeG1
Koła olimpijskie, miejsce starożytnych Olimpiad, Olimpia, Gracja, online-skills, CC BY 3.0
m66f3b3939fffdd94_0000000000009
m66f3b3939fffdd94_0000000000010
m66f3b3939fffdd94_0000000000011
m66f3b3939fffdd94_0000000000012
m66f3b3939fffdd94_0000000000013

Ephesus

RzSuAIiYXxBW81
Edward Falkener, „Starożytny Efez widziany znad teatru”, XIX w., alamy.com, CC BY 3.0

Templum Diānae Ephesī positum est.

Croesus, rēx Lȳdiae, Ephesum advēnit et urbe captām66f3b3939fffdd94_0000000000014captā eam restituit.

Apellēs, pictor nōtissimus, Ephesō oriundus est.

Rk94cfASiwIg71
Giovanni Batista Tiepolo „Aleksander Wielki i Kampaspe w studio Apellesa”, XVIII w., Włochy, gatag.net, CC BY 3.0
m66f3b3939fffdd94_0000000000014
m66f3b3939fffdd94_0000000000015

Halicarnāssus

RIjGpcSU5N2go
Zdigitalizowany obraz przedstawiający Mauzoleum w Halikarnasie, cloudinary.com, CC BY 3.0

Uxor Mausōlī sepulcrum magnificum Halicarnāssī eī aedificāvit.

Alexander Magnus Halicarnāssum advēnit, urbem cēpit et dēstrūxitm66f3b3939fffdd94_0000000000016dēstrūxit.

Hērodotusm66f3b3939fffdd94_0000000000017Hērodotus, clārissimus scrīptor rērum gestārum Halicarnāssō oriundus est.

RCIAeF4chzPva1
„Głowa Herodota”, II w. n.e., rzymska kopia, The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork., wikipedia.org, domena publiczna
m66f3b3939fffdd94_0000000000016
m66f3b3939fffdd94_0000000000017

Podsumowanie

Czytając informacje na temat kilku starożytnych miast w języku łacińskim z pewnością zwróciliście uwagę, że nazwy miast odpowiadające na pytania Gdzie? Dokąd?Skąd?, np. w Efezie, do Aleksandrii, z Halikarnasu, po łacinie występują bez przyimka – Ephesī, Alexandrīam, Halicarnāssō. W zależności od pytania, na jakie odpowiadają postawione są w innym przypadku:

Ubī? - Gdzie?

Quō? – Dokąd?

Unde? – Skąd?

Genetīvus

Accūsātīvus

Ablātīvus

Alexandrīae

Alexandrīam

Alexandrīā

Olympiae

Olympiam

Olympiā

Ephesī

Ephesum

Ephesō

Halicarnāssī

Halicarnāssum

Halicarnāssō

RFeAaFRib6eN71
wyspa, jonvilma.com, CC BY 3.0
Ra65WL8KT9AyC1
miasto, wallpaperswide.com, CC BY 3.0

Oznacza to, że tzw. „składnia nazw miast i małych wysp” (wszystkie wyspy Morza Śródziemnego oprócz Sycylii i Sardynii) jest składnią bezprzyimkową. Jeżeli mamy do czynienia z nazwami miejscowości lub wysp w liczbie pojedynczej deklinacji I i II, by odpowiedzieć na pytanie ubī? (gdzie?) - stawiamy nazwę geograficzną w genetiwie, na pytanie quō? (dokąd?) w akuzatiwie, a na pytanie unde? (skąd?) w ablatiwie.

Zadania

R5qVwQ9oRBYMQ
Ćwiczenie 1
Uzupełnij odpowiedzi na poniższe pytania wybierając spośród dostępnych opcji jedną prawidłową formę nazwy miejscowości: 1.Ubī templum Iovis aedificātum est? 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae aedificātum est.
2.Unde Hērodotus oriundus est? 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae oriundus est.
3.Quō Croesus advēnit? 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae advēnit.
4.Quō nāvēs appulsae sunt? 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae nāvēs appulsae sunt.
5.Unde victōrēs laureātī redībant? Victōrēs laureātī 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae redībant.
6.Ubī bibliothēca magna erat? 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae bibliothēca magna erat.
7.Ubī uxor Mausōlī sepulcrum magnificum eī aedificāvit? Uxor Mausōlī sepulcrum magnificum eī 1. Halicarnāssī, 2. Halicarnāssō, 3. Ephesum, 4. Olympiā, 5. Olympiae, 6. Alexandrīam, 7. Alexandrīae aedificāvit.
R17gpFYr5Dqui
Ćwiczenie 2
Przetłumacz następujące zdania: Templum Iovis cum statuā magnā deī ā Phīdiā sculptā Olympiae aedificātum est. Āthlētae, poētae mūsicīque Olympiam adveniēbant, ut lūdicrō Olympiō interessent. Victōrēs lūdicrī laureātī Olympiā redībant.
R1Km7n9N3wkJi
Ćwiczenie 3
Uzupełnij zdania właściwą formą nazwy geograficznej podanej na końcu mojego zdania: 1. 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā portus magnus erat. (Caesarēa)
2. Seneca Maior 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā oriundus est. ( Corduba)
3. Iūlius Caesar 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā advēnit. (Massilia)
4. 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā Spartacus sēditiōnem incēpit. (Capua)
5. Bellō Pūnicō secundō Rōmānī 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā pervēnērunt. (Agrigentum)
6. Incolae nāvēs 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā ad Spartam mīsērunt. (Tarentum)
7. 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā imperātor Claudius nātus est. (Lugdūnum)
8. 1. Aquilēiā, 2. Tarentō, 3. Capuae, 4. Massiliam, 5. Lugdūnī, 6. Caesareae, 7. Agrigentum, 8. Cordubā aurum exportābātur. (Aquilēia)
R11gQrtEPrFbd
Ćwiczenie 4
Wybierz właściwe zakończenie zdania.
Hērodotus Możliwe odpowiedzi: 1. Halicarnāssī nātus est., 2. Halicarnāssō Rōmam revertit., 3. Halicarnāssum cum uxōre suā advēnit.
R1JrHVH1LWGbT
Ćwiczenie 5
Uzupełnij zdania właściwą nazwą geograficzną: 1. Eurōpam Iuppiter in taurum conversus ā Sidōne 1. Corinthī, 2. Crētam, 3. Troiā , 4. Serīphum trānsportāvit.
2. Ulyssēs 1. Corinthī, 2. Crētam, 3. Troiā , 4. Serīphum decem annōs redībat.
3. Danaē cum Perseō in arcā 1. Corinthī, 2. Crētam, 3. Troiā , 4. Serīphum dēlāta est.
4. 1. Corinthī, 2. Crētam, 3. Troiā , 4. Serīphum Iāsōn Creūsam uxōrem dūxit.
R1QRxq9S3GEjQ
Film animowany 7 cudów świata. Film jest pokazem slajdów z lektorem w tle. Podzielony jest na 8 części zawierającego treść: 1. 7 cudów świata starożytnego to największe osiągnięcia architektury i rzeźbiarstwa basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Pierwsza lista cudów świata pojawiła się już w II w p.n.e. spisana przez poetę Antypatra z Sydonu, przez wieki wprowadzono w niej niewielkie zmiany i oto ostateczny wykaz siedmiu najwspanialszych budowli i rzeźb antyku. 2. Piramidy w Gizie są najstarsze spośród siedmiu cudów i tylko one przetrwały do naszych czasów. Zostały wzniesione w Egipcie 2500 lat przed naszą erą na skalistej równinie na zachodnim brzegu Nilu jako grobowce królów Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Według greckiego historiografa Herodota piramidę Cheopsa, zwaną również Wielką Piramidą budowano przez 20 lat i wymagała pracy 100 000 robotników. 3. Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie są owiane mgiełką tajemnicy, ponieważ nie znamy ani dokładnego położenia, ani precyzyjnej daty ich powstania. Według wielu starożytnych relacji znajdowały się w pobliżu pałacu królewskiego w Babilonie, roślinność posadzono na specjalnych tarasach zaopatrzonych w skomplikowany jak na tamte czasy system nawadniający. 4. Posąg Zeusa w Olimpii dłuta samego mistrza rzeźby greckiej, czyli Fidiasza, umieszczony był w ogromnej świątyni poświęconej władcy Olimpu. Potęgę Zeusa symbolizowała już sama wysokość rzeźby, która sięgała 12 metrów. Gromowładny bóg wyobrażony był siedzący na cedrowym tronie zdobionym hebanem i drogimi kamieniami, jego włosy i szata wykonane były ze złota a twarz i nieosłonięte części ciała pokryte kością słoniową. Posąg mógł ulec zniszczeniu wraz ze świątynią w 426 r. n.e. lub 50 lat później podczas pożaru Konstantynopola. 5. Świątynia Artemidy w Efezie została wzniesiona przez Krezusa, słynącego z bogactwa króla Lidii w VI w. p.n.e. 200 lat później spalił ją szaleniec o imieniu Herostratos, wkrótce ją jednak odbudowano. Artemizjon wyróżniał się nie tylko wielkością, wrażenie na odwiedzających świątynię robiły także znamienite dzieła sztuki. Niestety, zniszczona przez najazd Gotów w 262 r. n.e. nigdy nie została zrekonstruowana. 6. Mauzoleum w Halikarnasie, podobnie jak piramidy w Gizie, to grobowiec króla. Był to władca Karii o imieniu Mausolos, którego upamiętniła w ten sposób wdowa po nim, Artemizja. Rzeźby zdobiące okazałą budowlę wykonane zostały przez wybitnych greckich rzeźbiarzy, m.in. słynnego Skopasa . Według opisu Pliniusza Starszego niemal kwadratowy budynek otoczony był 36 kolumnami, a dach miał kształt 24-stopniowej piramidy, na której szczycie znajdował się marmurowy rydwan. Mauzoleum prawdopodobnie padło ofiarą trzęsienia ziemi między XI a XV w. 7. Kolos Rodyjski wyobrażał boga słońca, Heliosa i znajdował się obok portu Mandrakion, robiąc wrażenie na przypływających na Rodos swoją wielkością – posąg mierzył 32 metry. Statua wykonana była z brązu i umocniona żelazem. Wzniesiono ją, by upamiętnić nieudane oblężenie miasta. Kolos przewrócony przez trzęsienie ziemi w 225 r. p.n.e. został pozostawiony w tym samym miejscu w częściach do 654 r. n.e. , kiedy to Arabowie najechali wyspę i sprzedali brązowe części posągu. 8. Latarnia morska na Faros w pobliżu Aleksandrii została wykonana za panowania króla Ptolemeusza II. Osiągnęła wysokość 110 metrów, co było ogromnym osiągnięciem architektonicznym tamtych czasów. Strukturę latarni można było podzielić na trzy części zwężające się ku górze: podstawa była kwadratowa, środek na planie ośmiokąta, a wierzchołek cylindryczny. Wiemy, że latarnia stała jeszcze w XII w., musiała jednak popadać w ruinę, skoro w XV w. użyto jej jako materiału do budowy fortu.
R9FYp0zjYyPmq
Ćwiczenie 6
Po zapoznaniu się z filmem edukacyjnym na temat siedmiu cudów świata starożytnego uzupełnij zdania właściwymi nazwami geograficznymi. 1. Mausoleum 1. Olympiae, 2. Ephesī, 3. Halicarnāssī, 4. Rhodī, 5. Pharī situm est.
2. Turris magnā altitūdine 1. Olympiae, 2. Ephesī, 3. Halicarnāssī, 4. Rhodī, 5. Pharī superposita est.
3. Colossus 1. Olympiae, 2. Ephesī, 3. Halicarnāssī, 4. Rhodī, 5. Pharī sculptus est.
4. Templum Diānae 1. Olympiae, 2. Ephesī, 3. Halicarnāssī, 4. Rhodī, 5. Pharī cōnstrūctum est.
5. Statua Iovis ā Phīdiā 1. Olympiae, 2. Ephesī, 3. Halicarnāssī, 4. Rhodī, 5. Pharī sculpta est.
R1Ld6Ua0704Ej
Ćwiczenie 7
Według relacji antycznych Wiszące Ogrody Semiramidy: Możliwe odpowiedzi: 1. znajdowały się w zachodniej części pałacu w Babilonie., 2. były wyposażone w skomplikowany system irygacyjny., 3. zostały założone w III w. p.n.e.

Słowniki

Słownik pojęć

cedr
cedr

cedrus, rodzaj drzew z rodziny sosnowatych

mauzoleum
mauzoleum

monumentalny grobowiec

piramida
piramida

[gr. < egip.], monumentalna budowla w kształcie zbliżonym do czworobocznego ostrosłupa o podstawie kwadratowej.

nawadnianie
nawadnianie

irygacja, zabieg melioracyjny polegający na uzupełnianiu wody w glebie w celu poprawienia warunków wilgotnościowych i zaopatrzenia roślin w wodę (n. zwilżające).

Słownik łacińsko‑polski

R17zjdDJawykQm66f3b3939fffdd94_00000000000231
Słownik łacińsko‑polski.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
m66f3b3939fffdd94_0000000000023

Galeria dzieł sztuki

m66f3b3939fffdd94_0000000000322

Bibliografia

Władysław Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa, 2003 r.

Jan Wikarjak Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978 r.

Lidia Winniczuk Lingua Latina; Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa 1975 r.

Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990 r.