Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R9KLqrlgwWgKq11
okładka Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Pixabay, domena publiczna

Teksty kultury (a więc m.in. dzieła literackie, naukowe, artystyczne) nie żyją w próżni, lecz pojawiają się w różnych odsłonach w innych tekstach lub nawiązaniach. Do utworów, które powstały w przeszłości, powracają nie tylko artyści i ludzie pióra, estrady, sztuki, ale także wszyscy użytkownicy języka. Nie musimy szczegółowo znać dzieł kultury, by zrozumieć sentencje wywodzące się ze świata literatury, kultury antycznej czy biblijnej. Niektóre fragmenty wybitnych dzieł kultury (np. autorstwa Horacego, Wiliama Szekspira, Adama Mickiewicza, Stanisława Wyspiańskiego) są tak bardzo utrwalone w języku potocznym, że powtarzamy je w ich metaforycznym lub wieloznacznym sensie. Takie powiedzenia nazywamy skrzydlatymi słowami.

Już wiesz

Znajdź w dostępnych źródłach następujące powiedzenia i zapisz w punktach, z jakimi sytuacjami komunikacyjnymi ci się kojarzą. Wyjaśnij, skąd się te powiedzenia wywodzą.

  • Koń, jaki jest, każdy widzi.

  • Cukier krzepi!

  • Róbta, co chceta.

  • Jestem za, a nawet przeciw.

  • A świstak siedzi i zawija sreberka.

  • Cóż tam, panie, w polityce?

  • Śpiewać każdy może.

1
Wskazówka

Lekcja pokazuje źródła kulturowo‑literackie skrzydlatych słów i ich przekształcenia oraz adaptacje w różnych tekstach kultury. Warto pracę nad zadaniami rozpocząć od krótkiego omówienia leksykonu Skrzydlatych słów Henryka Markiewicza i Andrzeja Romanowskiego. Dla dobrego przebiegu lekcji konieczne wydaje się przygotowanie kilku egzemplarzy tego słownika lub przygotowanie skserowanych stron z omawianymi przykładami skrzydlatych słów.

j0000007VSB2v27_0000000Y

Czym są skrzydlate słowa?

Skrzydlate słowaj0000007VSB2v27_000tp001Skrzydlate słowa to metaforyczna nazwa cytatów, powiedzeń, aforyzmów i wypisów z tekstów kultury, które pojawiają się zarówno w języku oficjalnym i literackim, jak i w języku potocznym. Mają one swe źródło w tekstach literatury (spopularyzowane cytaty z arcydzieł i poczytnych w danej epoce utworów), a także w innych tekstach kultury (np. w piosenkach estradowych i kabaretowych, dziełach filmowych, nawet w reklamie i polityce).

Wielka wartość stylistyczna skrzydlatych słów polega na tym, że nie tylko wywołują one skojarzenia ze źródłami, ale mogą również pojawiać się w zwykłym użyciu jako utrwalone związki wyrazowe (frazeologizmy) i przekształcenia, nawiązania, które są znakiem gry stylistycznej.

Kiedy i dlaczego używamy skrzydlatych słów?

Skrzydlatych słów używamy wtedy, gdy:

  • nawiązujemy do dzieł, z których skrzydlate słowa się wywodzą – są wówczas znakiem znajomości tekstów i wysokiej kompetencji humanistycznej,

  • szukamy potwierdzenia dla naszych sądów (myśli, interpretacji) w słowach ważnych dla kultury i cywilizacji – to bardzo przydatna umiejętność w rozważaniach naukowych, ale również w tekstach o charakterze argumentacyjnym, jak np. rozprawka,

  • szukamy skojarzeń lub oparcia dla treści wieloznacznych, aluzyjnych, gier komunikacyjnych – wówczas skrzydlate słowa są źródłem licznych przekształceń i parafraz, np. w nagłówkach, tytułach tekstów i w hasłach,

  • tosujemy je jako dedykacje lub motta.

Skąd się wywodzą skrzydlate słowa?

Przykładowe źródła skrzydlatych słów

R1b25E9nZZ2ns1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Przydatność skrzydlatych słów

Skrzydlate słowa mogą się pojawiać jako:

  • aforyzmy i przysłowia,

  • sentencje, maksymy, złote myśli,

  • frazeologizmy i utarte połączenia słowne,

  • hasła i slogany (reklamowe, polityczne),

  • tytuły, śródtytuły tekstów,

  • cytaty i ich przekształcenia,

  • terminy naukowe.

j0000007VSB2v27_000tp001
j0000007VSB2v27_00000026
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 1
RS9pT2R2bTnqR1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1az6SoL2nnRS1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3

Podaj pochodzenia wymienionych tytułów prasowych:

Stary człowiek i życie
Kanada pachnąca muzyką
W 96 filmów dookoła świata

Ćwiczenie 4
R1LFVRGQ0lgfD1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RhyGNcHdlBAVy1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6

Napisz zdanie składające się z wybranych przez ciebie skrzydlatych słów. Ułóż je w taki sposób, by miało logiczny sens. Zastosuj odpowiednie spójniki. Wzór: Kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże, więc miej serce i patrzaj w serce.

Ćwiczenie 7

Napisz dedykację, którą chcesz zamieścić w książce przeznaczonej dla bliskiej ci osoby. Zastosuj w motcie lub w treści dedykacji skrzydlate słowo. Nie zapomnij o podaniu źródła tego słowa, szczególnie jeśli umieścisz je w motcie.

RJ1v8LplxXiw31
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.