Wprowadzenie

Przypomnienie i utrwalenie wiadomości o utworach wokalnych.

Muzyka wokalna, to muzyka przeznaczona do śpiewu. Utwory wokalne posiadają tekst słowny, który ilustrowany melodią nadaje muzyce cechy programowe, przez co oddziałuje ona na słuchacza bardziej wyraziście niż muzyka instrumentalna. Do utworów wokalnych należą m.in.:

• pieśńpieśńpieśń;

• piosenkapiosenkapiosenka.

Wykonawcy utworów wokalnych:

• solista – śpiew solo (głos: sopran, mezzosopran, alt, kontralt, tenor, baryton, bas, głos dziecięcy);

• kameralny zespół śpiewaczy – duet (2 śpiewaków), tercet (3 śpiewaków), kwartet (4 śpiewaków) itd.;

• chór (dziecięcy, żeński, męski, mieszany).

RWMRivTP19ClV1

Ilustracja przedstawia wokalistę śpiewaka operowego. Męską postać ubrana jest w smoking, koszulę oraz muszkę.

RJCtz5EaoEZ2N1

Ilustracja przedstawia tercet. Widoczny jest rysunek trójki dzieci śpiewających piosenkę przy użyciu śpiewników.

RIVcCQJGU6l2y1

Ilustracja przedstawia czwórkę dzieci wspólnie śpiewających piosenkę. W tle widoczna jest kolorowa pięciolinia z nutami oraz czarno-białe klawisze.

Pieśń i piosenka w twórczości polskich kompozytorów.

Wśród znanych i cenionych kompozytorów polskich, dość dużą grupę stanowią twórcy pieśni i piosenek. Są to m.in.: Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Mieczysław Karłowicz, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski i Henryk Mikołaj Górecki.

R1O3tcYyDuStB1

lustracja przedstawia portret poważnego mężczyzny Stanisława Moniuszko. Mężczyzna ubrany w białą koszulę, muszkę i granatową marynarkę. Ma ułożone, krótko ostrzyżone włosy. Usta podkreślone są czerwonym kolorem.

Pieśni Stanisława Moniuszki zebrane i wydane w zbiorach pt.: Śpiewniki domowe, przeznaczone są do wspólnego śpiewania w domu, w gronie miłośników muzyki. Ideą Moniuszki było dotarcie do polskich domów i rozbudzanie pieśnią uczuć patriotycznych. Przez lata powstało ich ponad 300. Pieśni obejmują bardzo szeroką tematykę: od pieśni idyllicznych i refleksyjnych, przez religijne, patriotyczne, historyczne, obyczajowe i miłosne do fantastycznych. Pieśni Moniuszki przepojone są duchem polskości. Są wśród nich proste, ludowe melodie do śpiewania, wielozwrotkowe pieśni z refrenem, ale także bogate ballady, dumki i romanse. Większość posiada walory artystyczne. Pełnią one różne funkcje: od utworów pedagogicznych, przez żartobliwe kompozycje dla dzieci, do pieśni artystycznych napisanych dla śpiewaków. W pieśniach Moniuszko nawiązał do polskiego folkloru. Na ich piękno składają się melodie, ale też ciekawy, ilustracyjny, podkreślający nastrój akompaniament fortepianowy.

Piosenki dla dzieci Witolda Lutosławskiego powstały do słów różnych autorów, m.in. Juliana Tuwima, Teofila Lenartowicza i Lucyny Krzemienieckiej oraz do tekstów ludowych. Twórczość ta obejmuje 11 cykli, łącznie 49 piosenek. Przewidziane są one do wykonania przez głos (lub chór unisono) z fortepianem lub orkiestrą, a wiele utworów funkcjonuje w obu wersjach – fortepianowej oraz orkiestrowej. Cykl 8 pieśni pt.: Słomkowy łańcuszek, przeznaczony jest na sopran (lub mezzosopran) i kwintet instrumentów dętych drewnianych (flet, obój, 2 klarnety, fagot). Piosenki mają prostą, zwrotkową budowę z ewentualnym refrenem. Ciekawą formę ma finał cyklu, który stanowi seria 6 wariacji na nieskomplikowany temat. W piosenkach dla dzieci Lutosławski stosuje metodę ilustrowania tekstu muzyką lub efektami dźwiękowymi: szmer rzeki, kląskanie słowika. Czyni to w sposób subtelny i pomysłowy. Pod względem brzmienia piosenki podobne są do pedagogicznych i ludowych utworów Lutosławskiego, w których prostą melodię uzupełnia wyszukany akompaniament. Kompozytor często traktował piosenki jako obszar doświadczalny, w którym sprawdzał pomysły wprowadzane potem do utworów z głównego nurtu twórczości.

Mimo użytkowego charakteru, repertuar dziecięcy autorstwa Witolda Lutosławskiego zawiera utwory wysokiej klasy. Proste i skromne z pozoru piosenki, takie jak Rok i bieda, Kotek, Rzeczka, Śpijże, śpij i Muszelka, są dziełami o wyjątkowej wartości.

W pieśniarskiej twórczości Góreckiego znajdują się utwory religijne, ludowe oraz do słów wielkich polskich poetów: Marii Konopnickiej, Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida i Juliana Tuwima. W pieśniach zauważyć można dążenie kompozytora do maksymalnego uproszczenia języka muzycznego. Jest to cecha charakterystyczna dla twórczości Góreckiego. Bardzo ogranicza on w swoich utworach materiał dźwiękowy i różnorodność struktur brzmieniowych. Znamienne dla indywidualnego stylu kompozytora jest również wielokrotne powtarzanie struktur melodycznych i melodyczno‑harmonicznych, który to zabieg powoduje wzrost napięcia emocjonalnego. Na twórczość pieśniarską Góreckiego składają się: Trzy pieśni na głos średni; Dwie pieśni sakralne do tekstów M. Skwarnickiego na baryton i orkiestrę; Dwie piosenki do tekstów J. Tuwima na chór 4 równych głosów; Szeroka woda, 5 pieśni na chór mieszany a cappella; Dwie pieśni do sł. Lorki na głos średni i fortepian; Błogosławione pieśni malinowe do sł. C. K. Norwida na głos i fortepian; Wieczór ciemny się uniża, pięć pieśni ludowych na chór mieszany a cappella; Wisło moja, Wisło szara, pieśni ludowe na chór mieszany a cappella; Śpiewy do słów J. Słowackiego na głos i fortepian; Trzy kołysanki na chór mieszany a cappella; Ach, mój wianku lewandowy, siedem pieśni na chór mieszany a cappella; Idzie chmura, pada deszcz, pięć pieśni ludowych na chór mieszany a cappella; Pieśni Maryjne, pięć pieśni maryjnych na chór mieszany a cappella; Pieśni kościelne, 20 pieśni na chór mieszany a cappella; Trzy pieśni do słów Marii Konopnickiej na głos i fortepian; Hej, z góry, z góry! kóniku bury – Pięć pieśni kurpiowskich na chór a cappella lub na głos i fortepian, Pieśń Rodzin Katyńskich na chór mieszany a cappella.

Wykaz wybranych pieśni i piosenek polskich kompozytorów: Stanisława Moniuszki, Witolda Lutosławskiego oraz Henryka Mikołaja Góreckiego,

• Dziad i baba;

• Prząśniczka;

• Krakowiaczek;

• Chochlik;

• Pieśń wieczorna;

• Kozak;

• Stary kapral.

• Wróbelek;

• Taniec;

• Idzie Grześ;

• Pióreczko;

• Ptasie plotki;

• Kotek.

• Cztery biedy;

• Ptasie plotki;

• Do matki;

• Ptak;

• Przez te łąki, przez te pola;

• Kiedy Polska;

• U okienka, u mojego.

Prząśniczka słowa: Jan Czeczot, muzyka: Stanisław Moniuszko

U prząśniczki siedzą jak anioł dzieweczki,
przędą sobie, przędą jedwabne niteczki.

Kręć się, kręć, wrzeciono, wić się tobie, wić!
Ta pamięta lepiej,
czyja dłuższa nić!

Poszedł do Królewca młodzieniec z wiciną,
łzami się zalewał, żegnając z dziewczyną.

Kręć się, kręć, wrzeciono…

Gładko idzie przędza wesołej dziewczynie,
pamiętała trzy dni o wiernym chłopczynie.

Kręć się, kręć, wrzeciono…

Inny się młodzieniec podsuwa z ubocza
i innemu rada dziewczyna ochocza.

……….Kręć się, kręć wrzeciono –
- prysła wątła nić…
Wstydem dziewczę płonie,
wstydź się, dziewczę, wstydź!

Pieśń nawiązuje do tradycji, kiedy to dziewczęta w długie jesienne wieczory przędły nici na kołowrotku. Zręczna i uważna prządka przędła długą nić, niedbałej i nieuważnej nitka się często zrywała. Było to wielkim wstydem dla niezręcznej dziewczyny.

W pieśni występuje charakterystyczny, ilustrujący terkot kołowrotka akompaniamentem, na tle którego prowadzona jest melodia. Tekst opowiada o dziewczynie, która po odjeździe narzeczonego szybko znalazła nowego adoratora.

Prząśniczka ma formę pieśni zwrotkowej. Pierwsza część A to 8‑taktowe zdanie muzyczne – zwrotka, druga część B to 8‑taktowy refren. Tekst refrenu jest taki sam po 1, 2 i 3 zwrotce, zmienia się dopiero po 4 zwrotce. Pieśń oryginalnie zapisana jest w tonacji fis‑moll. Ze względu na trudności wykonawcze, można ją przetransponować do niższej tonacji (d‑moll), wówczas będzie ją łatwiej śpiewać (skala dźwięków: c1 do d2). W pieśni zapisane są określenia muzyczne, dotyczące dynamiki, tempa i interpretacji:

• żywo (1 t.);

• mp – mezzopiano- między piano a forte (1‑4 t.);

• p – piano – cicho (5‑6 t.);

• cresc. – crescendo – wzmacniając (7‑8 t.);

• f – forte – głośno (9‑10 t.);

• mp – mezzopiano – między piano a forte (11‑12 t.);

• mf – mezzoforte – między forte a piano (13‑14 t.);

• akcent na ósemkę z kropką (15 t.);

• p – piano – cicho (15‑16 t.).

Aby zaprezentować piękno i artystyczną wartość pieśni, należy realizować określenia podane przez kompozytora.

Pióreczko słowa: Janina Osińska, muzyka: Witold Lutosławski

Uciekło sikorce pióreczko,
niebieskie z czarniutką kropeczką.
Wysoko latało,
niziutko spadało,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
Niebieskie pióreczko.

Latała sikorka w kółeczko,
ścigała niebieskie pióreczko.
Porwał ci je dudek,
wetknął sobie w czubek,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.

Za górką za laskiem, nad rzeczką
uciekło dudkowi pióreczko.
Na wodę sfrunęło,
do morza płynęło,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.

Płynęło niebieską łódeczką
do morza sikorki pióreczko.
Złowiły je dzieci
koło mostu w sieci,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.

RlGNhR86ZLrkG

Zapis nutowy pierwszej zwrotki piosenki "Pióreczko". Zapis zawiera 5 taktów wstępu i 19 taktów zwrotki. Metrum dwie czwarte. We wstępie pojawiają się ozdobniki przednutki. W zwrotce rytm jest synkopowany w połowie taktów. Refren Ho ho ho rozpoczyna się piano, potem nad nutami zapisano wskazówkę crescendo, ostatnie czwarte ho, ho, ho ma być wykonane forte i znajduje się nad nim wskazówka ritenuto, nad ostatnim jego dźwiękiem widać fermatę. Ostatnie zdanie zwrotki ma być wykonane piano w tempie pierwotnym.

Piosenka w tonacji F‑dur, metrum 2/4 i żywym tempie. Zaczyna się od czterotaktowego wstępu instrumentalnego, który można wykonać na dzwonkach (ozdobniki jako współbrzmiące sekundy: e‑f). W piosence występują synkopy, czyli przeniesienia akcentu z mocnej na słabą część taktu (t. 5, 6, 9, 10, 21).

Artystyczny wyraz pięknej piosenki Pióreczko, wymaga starannego stosowania wszystkich umieszczonych przez kompozytora w zapisie nutowym znaków interpretacyjnych:

• ritenuto – opóźniając, powstrzymując; określenie stopniowego zwalniania tempa utworu (określenie tempa);

• a tempo – powrót do poprzedniego tempa (określenie tempa);

• piano – cicho (określenie dynamiki);

• forte – silnie, głośno (określenie dynamiki);

• crescendo – wzrastając, stopniowe wzmacnianie natężenia dźwięków (określenie dynamiki);

• fermata – dowolne przedłużenie wartości rytmicznej, dźwięku (oraz przerwy między taktami).

Rok i bieda słowa: Julian Tuwim, muzyka: Henryk Mikołaj Górecki

Cztery biedy na tym świecie:
pierwsza bieda wiosną,
ale słonko silniej świeci
i kwiateczki rosną.

Drugą biedę lato niesie,
a z nią troski, smutki,
ale za to w ciemnym lesie
smaczne są jagódki.

Trzecia bieda idzie za tą,
trapi nas jesienią,
ale za to w babie lato
jabłka się czerwienią.

Czwarta bieda: wiatr, zimnisko,
mróz odetchnąć nie da,
ale za to wiosna blisko
i wiosenna bieda.

Kiedy córka kompozytora, Anna, kończyła pięć lat, Górecki postanowił opracować dwa wiersze dla dzieci Juliana Tuwima. Tak powstały Dwie piosenki na chór czterech równych głosów, dedykowane Kochanej Anusi. Są to: Rok i bieda oraz Ptasie plotki. Pierwsza jest spokojna i raczej smutna, w kujawiakowym charakterze; druga – szybka i wesoła, utrzymana w rytmie krakowiaka.

Rok i bieda to piosenka utrzymana w lirycznym nastroju i wolnym tempie (molto lento). Rozpoczyna się wstępem, który jest zapowiedzią dalszej części. Piosenka napisana jest na cztery głosy równe bez akompaniamentu instrumentalnego (a cappella), z których I i II (głosy wyższe) wykonują melodię, a głos III i IV (głosy niższe) w jednostajnym rytmie powtarzają dźwięk d1. Powtarzanie tego dźwięku na przestrzeni całej piosenki, wyzwala ekspresję, która stopniowo doprowadza do kulminacji napięcia emocjonalnego w czwartej, ostatniej zwrotce. Cała piosenka utrzymana jest w dynamice mp – mezzopiano i śpiewnym charakterze (cantabile).

Zadania

Słownik pojęć

Źródła:

• J. Habela, Słowniczek muzyczny, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1988, s. 10

• encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna