Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Rcti2SJYrqRa01
Ilustracja przedstawiająca wydobywanie dźwięku. Na pełnej kolorów grafice widoczny jest gryf gitary, wokół którego unoszą się nuty, motylki oraz klucz wiolinowy. Tytuł lekcji: Sposoby wydobywania dźwięków i ich oznaczenia muzyczne - artykulacja

Sposoby wydobywania dźwięków i ich oznaczenia muzyczne - artykulacja

Źródło: onine-skills, cc0.

Wprowadzenie

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

R12WB9xLrRuF0
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania
Uczeń:

1) zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

a) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;

b) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację);

2) odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:

a) nazywa dźwięki gamy, rozpoznaje ich położenie na pięciolinii;

b) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;

c) zna skróty pisowni muzycznej: repetycja, volty, da capo al fine;

d) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne
i artykulacyjne, fermatę.

Nauczysz się

określać czym jest artykulacja;

definiować pojęcia artykulacji;

rozróżniać  brzmienia instrumentów;

używać terminów związanych z artykulacjąartykulacjaartykulacją.

Artykulacja

Wydobywanie dźwięków nazywane jest artykulacją i może odbywać się na różne sposoby. Podstawowe to:

  • legato oznacza łącząc; dźwięki są połączone ze sobą;

  • staccato oznacza odrywanie dźwięków. Są one krótkie, ostro oddzielane od siebie;

  • portato to sposób pośredni pomiędzy staccatolegato i oznacza z włoskiego przenosząc.

Istnieją także inne rodzaje artykulacji, które są specyficzne dla poszczególnych instrumentów. Instrumenty można podzielić na różne grupy biorąc pod uwagę ich budowę i sposób wydobycia dźwięku. Rozróżniamy trzy podstawowe grupy instrumentów: dęte, strunowe i perkusyjne.

Polecenie 1
Wymień instrumenty smyczkowe, które znasz.
Wymień instrumenty smyczkowe, które znasz.
RN3R7RzLKmWvB
Wymień instrumenty smyczkowe, które znasz.

Film: Sposoby wydobywania dźwięków - artykulacja

R92ycPWkkFleB
Film: Sposoby wydobywania dźwięków: artykulacja. Akcja filmu odbywa się w sali, w której znajduje się kilka instrumentów. Prowadzący mężczyzna rozpoczyna mówiąc: Witam wszystkich bardzo serdecznie. W dzisiejszej audycji powiemy o różnych sposobach wykonywania dźwięków. Dźwięki wydobywane są za pomocą instrumentów, które można podzielić na różne grupy biorąc pod uwagę ich budowę i sposób wydobycia dźwięku. Rozróżniamy trzy podstawowe grupy instrumentów. dęte, strunowe, perkusyjne. Wydobywanie dźwięków nazywane jest artykulacją i może odbywać się na różne sposoby. Mężczyzna rozpoczyna wymienianie różnych rodzajów artykulacji: Legato, oznacza łącząc, dźwięki połączone są ze sobą. Posłuchajcie jak to brzmi: Tu rozlega się gama wykonana na pianinie w górę i w dół zagrana legato. Mężczyzna kontynuuje: Innym rodzajem artykulacji jest staccato. Oznacza odrywanie dźwięków. Są one krótkie, ostro oddzielane od siebie. Słychać nagranie jest to (Gama wykonana na pianinie w górę i w dół zagrana staccato). Prowadzący opowiada o kolejnym rodzaju artykulacji: Sposobem pośrednim pomiędzy staccato i legato jest portato tzn. „przenosząc”. Tu słychać gamę wykonaną na pianinie w górę i w dół zagraną portato. Mężczyzna prowadzi dalszą prezentację, trzymając w dłoniach flet. Teraz opowiem o innych rodzajach artykulacji, które są specyficzne dla poszczególnych instrumentów. Dobrym przykładem może być technika frullato wykorzystywana w grze na flecie. Z włoskiego frullato oznacza brzęcząc. W czasie wydmuchiwania powietrza wymawia się głoskę trrrrrrr, umożliwia to uzyskanie drgającego dźwięku. Tu słychać gamę zagraną na flecie wykonaną frullato. W kolejnej scenie mężczyzna ma w rękach skrzypce. Dla instrumentów smyczkowych charakterystyczne jest z kolei m.in. wydobywanie dźwięku za pomocą szarpania strun palcami. Tego typu artykulacja nazywana jest pizzicato. Pizzicato z włoskiego oznacza szarpiąc. Teraz usłyszycie jak brzmi. Słychać grę pizzicato. Mężczyzna wyjaśnia: Przeciwieństwem pizzicato jest arco, które polega na graniu smyczkiem. Posłuchajcie. Zostaje odtworzona gama zagrana arco. Przewodnik kontynuuje: Smyczek umożliwia wydobycie dźwięku nie tylko poprzez pocieranie strun włosiem, ale także za pomocą uderzania strun drzewcem smyczka. Taką technikę nazywamy z włoskiego con legno. Brzmi ona tak. Tutaj słychać ciche dźwięki zagrane con legno. Kolejnym sposób artykulacji, jaki wykonać można na instrumentach smyczkowych, polega na zmianie wysokości i barwy dźwięku przez lekkie dotknięcie struny w odpowiednim miejscu. Słychać flażolety, które są cichutkie, bardzo wysokie, a ich brzmienie trochę przypomina brzmienie skrzypiec, a trochę brzmienie fletu. Przewodnik dodaje: Flażolety można także osiągnąć na instrumentach dętych drewnianych za pomocą przedęcia, oraz na gitarze i harfie. Mężczyzna wymienia kolejne rodzaje artykulacji: Jeszcze inną techniką jest arpeggio, typowe w grze na harfie. Arpeggio polega na szybkim zagraniu kolejnych dźwięków w dół lub w górę, przez co akord nie brzmi równocześnie. Arpeggio wykonalne jest również np. na fortepianie, skrzypcach i gitarze. Słychać dźwięk harfy. Bardzo szybko zagrana jest seria dźwięków. W kolejnej scenie mężczyzna ma w dłoniach puzon. Opowiada o technikach typowych dla tego instrumentu. Inną artykulacją jest z kolei con sordino stosowane m.in w grze na skrzypcach, fortepianie oraz instrumentach dętych blaszanych. Należy do nich np. puzon, którego brzmienie będziemy zaraz słyszeć. Inną artykulacją jest z kolei con sordino stosowane m.in w grze na skrzypcach, fortepianie oraz instrumentach dętych blaszanych. Należy do nich np. puzon, którego brzmienie będziemy zaraz słyszeć. Usłyszymy za moment puzon bez tłumika, co w muzyce określa się jako senza sordino. Posłuchajcie jak brzmi. Tu słychać gamę zagraną bez tłumika. Mężczyzna porównuje: Z kolei technika Con sordino polega na grze z użyciem tłumika, którego zastosowanie pozwala na zmianę barwy dźwięku. Posłuchajcie jaka jest różnica w brzmieniu. Możemy usłyszeć gamę zagraną z tłumikiem. Mężczyzna wymienia kolejny rodzaj artykulacji: Usłyszymy dzisiaj także glissando - z włoskiego „ślizgając się”. Oznacza płynne przejście z jednej wysokości dźwięku do innej. Szczególnie efektowne, możliwe jest do uzyskania właśnie w grze na puzonie. Zwróćcie uwagę na płynne ruchy suwaka, które umożliwiają łagodne zmiany wysokości dźwięku. Tu pojawia się nagranie prezentujące glissando wykonane na puzonie. Przewodnik przedstawia ostatni rodzaj artykulacji: Na instrumentach perkusyjnych, klawiszowych i smyczkowych jeden lub kilka dźwięków może być powtarzanych w szybkim tempie. Taka artykulacja nazywana jest tremolo. Posłuchajmy jej w wykonaniu na werblu. Słychać ostatnie nagranie, po którym mężczyzna żegna się: To już wszystkie utwory w różnych artykulacjach, jakie dziś usłyszeliśmy. Dziękuję za uwagę!
m121fec1258f45eb1_0000000000015

Tabela artykulacji

Podstawowe określenia artykulacyjne

WŁOSKA NAZWA

ZNACZENIE

legatolegatolegato

łączenie dźwięków

staccatostaccatostaccato

ostre oddzielanie dźwięków

portatoportato

oznacza przenosząc sposób pośredni między staccato, a legato

glissandoglissandoglissando

z wł. przejście z jednej wysokości dźwięku do innej w płynny sposób

arpeggioarpeggioarpeggio

szybkie zagranie kolejnych dźwieków w dół lub w górę, przez co akord nie brzmi równoczesnie

tremolotremolotremolo

szybkie powtarzanie jednego lub kilku dźwięków

pizzicatopizzicatopizzicato

szarpanie struny palcem na instrumentach smyczkowych

frullatofrullatofrullato

z wł. ćwierkając wymawianie głoski „trrr” w czasie wdmuchiwania powietrza, umożliwia uzyskanie drgającego dźwięku, wykorzystywane na intrumentach dętych

arcoarcoarco

gra smyczkiem

col legnocol legnocol legno

uderzanie strun drzewcem smyczka

con sordinocon sordinocon sordino

gra przy użyciu tłumika

senza sordinosenza sordinosenza sordino

gra bez tłumika

legato
staccato
portato
glissando
arpeggio
tremolo
pizzicato
frullato
arco
col legno
con sordino
senza sordino

Zadania

R1T4SvXvuzfuu
Ćwiczenie 1
Połącz instrumenty z artykulacjami, na których można je wykonać 1. glissando. Możliwe odpowiedzi a. werbel, b. puzon, c. bęben, d. flet. 2. arco. Możliwe odpowiedzi a. skrzypce, b. puzon, c. werbel d. flet. 3. arpeggio. Możliwe odpowiedzi a. werbel b. puzon c. harfa d. skrzypce.
RSVrT4HrWMK2T
Na nagraniu gama zagrana pizzicato na skrzypcach.
RsAYfp1PtG4LA
Na nagraniu tremolo zagrane na werblu .
R1WGrbcfUNSou
Na nagraniu glissando zagrane na puzonie.
RtBRGMnLVYBPB
Na nagraniu staccato zagrane na fortepianie.
Rt9vLHMviFXVq
Na nagraniu gama zagrana na trąbce z tłumikiem.
R11GFGlxwAS6n
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij słowa: legato, portato, con legno, glissando.
R1Bz92OpWMi1E1
Ćwiczenie 3
Odpowiedz, jak oznaczamy artykulację legato i staccato.
R1JtWJa8XkK3l
Ćwiczenie 4
Spośród podanych terminów muzycznych wskaż te, które odnoszą się do artykulacji. Możliwe odpowiedzi: 1. pizzicato, 2. presto, 3. vivo, 4. staccato, 5. lento, 6. col legno, 7. piano, 8. senza sordino, 9. arpeggio, 10. portato, 11. forte, 12. tremolo, 13. moderato.
R1JBkUHlA0fEF
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij słowa: frullato, con sordino, arco.
R1MKS5YrMlN1e
Ćwiczenie 6
Odgadnij hasła do krzyżówki: 1. sposób wydobywania dźwięku na instrumentach dętych, z włoskiego oznacza ćwierkając (8 liter), 2. szybkie powtarzanie jednego dźwięku (7 liter), 3. szybkie zagranie kolejnych dźwięków w dół lub w górę, przez co akord nie brzmi równocześnie (8 liter), 4. przejście z jednej wysokości dźwięku do innej w płynny sposób (9 liter), 5. szarpanie struny palcem na instrumentach smyczkowych (9 liter), 6. gra przy użyciu tłumika (10 liter).
Ćwiczenie 7
RLl8eZkbpeNve
Wymień co najmniej 3 sposoby artykulacji, które można wykorzystać w grze na skrzypcach.
m121fec1258f45eb1_0000000000288

Słownik pojęć

arco
arco

oznacza na instrumentach smyczkowych grę smyczkiem (np. na skrzypcach)
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa, Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

arpeggio
arpeggio

to niejednoczesne wykonanie akordu, jego składniki grane są szybko po kolei w górę lub w dół; charakterystyczne dla harfy, używane też na innych instrumentach np. skrzypcach, fortepianie, gitarze
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

artykulacja
artykulacja

Jeden z elementów dzieła muzycznego. Określa sposób wykonania dźwięku
źródło: M. Gromek, G. Kilbach, I gra muzyka , podręcznik do muzyki dla klas 4‑6 szkoły podstawowej, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2012, s. 238.

col legno
col legno

jest osiągalne do wykonania tylko na instrumentach smyczkowych – to uderzanie strun drzewcem smyczka,
źródło: D Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa, Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

con sordino
con sordino

gra przy użyciu tłumika; możliwe na instrumentach smyczkowych, klawiszowych, dętych blaszanych, jego użycie powoduje zmianę barwy dźwięku,
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

flażolety
flażolety

polegają na lekkim dotknięciu struny w odpowiednim miejscu (wtedy nie drga całą swoją długością), zmienia się wówczas wysokość i barwa dźwięku; stosowane są na instrumentach smyczkowych, gitarze, harfie, instrumentach dętych drewnianych, gdzie osiągane są przez specjalne przedęcie (flet, obój),
źródło: D Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

frullato
frullato

Z wł.: ćwierkając; na instrumentach dętych poprzez trzepotanie językiem uzyskiwać drżące brzmienie podobne do tremola,
źródło: D. Gwizdalanka, Słowniczek oznaczeń i skrótów muzycznych , PWM, Kraków 2011, s. 32.

glissando
glissando

(z wł. prześlizgując się po dźwiękach); przejście z jednej wysokości do innej w sposób płynny, nieprzerwany; wykorzystywane np. w grze na skrzypcach, fortepianie, puzonie,
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

legato
legato

z wł. oznacza łącząc; dźwięki są powiązane ze sobą
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa, Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

pizzicato
pizzicato

polega na szarpaniu struny palcem na instrumentach smyczkowych
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

portato
portato

z wł. oznacza przenosząc; sposób pośredni między legato a staccato
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

senza sordino
senza sordino

powrót do gry bez tłumika
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

staccato
staccato

z wł. oznacza odrywając; dźwięki są krótkie, ostre, grane z przerwami
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

tremolo
tremolo

(z wł. drżąco); jest to szybkie powtarzanie odpowiednio jednego lub kilku dźwięków; wykonalne na instrumentach smyczkowych, klawiszowych, perkusyjnych
źródło: D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 23.

Biblioteka muzyczna

R1O27tjve5StF1
Na nagraniu „Eine kleine Nachtmusik” Wolfganga Amadeusza Mozarta. Pogodny utwór wykonywany przez zespół smyczkowy. Muzyka jest żywa, ale bardzo łagodna i optymistyczna, rozpoczyna się charakterystycznym rozłożonym akordem w wykonanym unisono przez wszystkie instrumenty.
R12JcjxG6a1821
Na nagraniu jedno długie arpeggio wykonane na harfie. Dźwięki następują bardzo szybko jeden po drugim, brzmienie harfy jest perliste.
R1LHwnasw2uM81
Na nagraniu gama wykonana na puzonie, zagrana w górę i w dół.
R1XjL4eqKSyBM1
Na nagraniu gama zagrana na fortepianie w górę i w dół wykonana legato, dźwięki są ze sobą połączone, następują bezpośrednio po sobie, bez żadnej przerwy.
R1F3L2FGi6kFR1
Gama zagrana na skrzypcach przy użyciu flażoletów. Dźwięki są wysokie ich barwa jest trochę bardziej podobna do dźwięku fletu.
REXvJJ8Rs2OL01
Gama zagrana na flecie z użyciem techniki frullato. Każdy dźwięk jest drżący.
R1VVESjFA8mHu1
Gama zagrana na skrzypcach pizzicato. Dźwięki są krótkie, trochę stłumione.
R16C0U5kr2IZk1
Tremolo wykonane na werblu. Dźwięki są zagrane bardzo szybko jeden po drugim. W czasie tremolo perkusista wykonuje crescendo i decrescendo. Czyli gra coraz mocniej a potem coraz słabiej.
R7lfzWtnFqjkG1
Glissando wykonane na puzonie. Puzonista prześlizguje się z jednego dźwięku na drugi, płynnie je łącząc.
RmcYIu15BEI651
Na nagraniu staccato zagrane na fortepianie.
RgCg9VpTXxsY71
Na nagraniu portato zagrane na fortepianie.
R1I5ObIguBKGt1
Na nagraniu gama zagrana arco na skrzypcach.
RpApBye6L9g2M1
Na nagraniu gama zagrana con legno na skrzypcach.
REXjBx2Z6Y79r1
Na nagraniu gama zagrana na puzonie z tłumikiem.
m121fec1258f45eb1_0000000000335

Bibliografia

D. Gwizdalanka, Słowniczek oznaczeń i skrótów muzycznych , PWM, Kraków 2011.

D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa , Musica Iagellonica, Kraków 2006.

M. Gromek, G. Kilbach, I gra muzyka , podręcznik do muzyki dla klas 4‑6 szkoły podstawowej, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2012.