Ważne daty

Kultury regionów

Sztuka regionalna jest ważnym elementem dziedzictwa kultury danego regionu (kultury regionalnejKultura regionalnakultury regionalnej). W Polsce wykształciło się w ciągu stuleci kilkanaście głównych regionów: Pomorze, Wielkopolska, Śląsk, Małopolska, Warmia i Mazury, Kujawy (a w ramach tego regionu ziemia dobrzyńska i ziemia chełmińska), Podlasie, Orawa i Spisz. Dzieje tych regionów sięgają daleko w przeszłość. W nazwach niektórych z nich można odczytać echa nazw plemion, które niegdyś żyły na tych ziemiach. Na przykład region Pomorza wziął swoją nazwę od plemienia Pomorzan.

Mieszkańcy niektórych regionów do dziś zachowali swoją odrębność. Są to specyficzne tradycje i obyczaje, tańce, stroje, a nawet potrawy, które nie są znane w innych częściach kraju. Poniżej przedstawiono przykłady charakterystycznych strojów ludowych z różnych regionów Polski.

Ubiór

Ubiór regionalny stanowił często jeden z głównych elementów identyfikacji kulturowej – odzwierciedlał przynależność do grupy etnograficznej, a także pozycję społeczną i ekonomiczną. Strój odświętny różnił się od codziennego gatunkiem tkaniny, krojem, zdobieniami.

Zobacz prezentacje odświętnych strojów ludowych – na przykładzie damskiego i męskiego stroju kujawskiego z 2 połowy XIX wieku. Strój pochodzi ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu.

Ry5jH0BobiiNA

Prezentacja prezentuje odświętny strój ludowy – na przykładzie damskiego stroju kujawskiego z drugiej połowy XIX wieku. Strój pochodzi ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Prezentacja opatrzona jest następującymi opisami: 1. Elementy stroju: ciemna wełniana spódnica, fartuch ozdobiony haftem, kabatek z peleryną, biała koszula z haftowanym, dopinanym kołnierzykiem, biały, haftowany czepiec, tzw. kopka, zrolowana jedwabną chustka, tzw. kaczorówka, duża wełniana chusta, tzw. mazanicha, sznur korali. 2. Charakterystycznym elementem stroju są kwieciste motywy na czepku, jest to tzw. haft kujawski. 3. Typowe obuwie jest wykonane z czarnej skóry. 4. Charakterystyczny biały motyw na fartuchu - motyw kwiatowy zawsze był biały. Same fartuchy były wykonane najczęściej z płótna, jedwabiu i atłasu.

Prezentacja prezentuje odświętny strój ludowy – na przykładzie damskiego stroju kujawskiego z drugiej połowy XIX wieku. Strój pochodzi ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Prezentacja opatrzona jest następującymi opisami: 1. Elementy stroju: ciemna wełniana spódnica, fartuch ozdobiony haftem, kabatek z peleryną, biała koszula z haftowanym, dopinanym kołnierzykiem, biały, haftowany czepiec, tzw. kopka, zrolowana jedwabną chustka, tzw. kaczorówka, duża wełniana chusta, tzw. mazanicha, sznur korali. 2. Charakterystycznym elementem stroju są kwieciste motywy na czepku, jest to tzw. haft kujawski. 3. Typowe obuwie jest wykonane z czarnej skóry. 4. Charakterystyczny biały motyw na fartuchu - motyw kwiatowy zawsze był biały. Same fartuchy były wykonane najczęściej z płótna, jedwabiu i atłasu.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfWKLjwBU

RrsdmAfzK1fg71

Prezentacja prezentuje odświętny strój ludowy – na przykładzie męskiego stroju kujawskiego z drugiej połowy XIX wieku. Strój pochodzi ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Prezentacja opatrzona jest następującymi opisami: 1. Elementy stroju: ciemne spodnie, wpuszczone w długie buty, czerwona kamizela tzw. jaka, biała koszula z kołnierzykiem i zawiązaną czerwoną chustką, granatowy kaftanek bez rękawów, ciemny płaszcz z peleryną – sukmana, cylinder z główką szerszą u góry, ozdobiony pawimi piórami. 2. Cylinder z główką szerszą u góry, ozdobiony pawimi piórami.

Prezentacja prezentuje odświętny strój ludowy – na przykładzie męskiego stroju kujawskiego z drugiej połowy XIX wieku. Strój pochodzi ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Prezentacja opatrzona jest następującymi opisami: 1. Elementy stroju: ciemne spodnie, wpuszczone w długie buty, czerwona kamizela tzw. jaka, biała koszula z kołnierzykiem i zawiązaną czerwoną chustką, granatowy kaftanek bez rękawów, ciemny płaszcz z peleryną – sukmana, cylinder z główką szerszą u góry, ozdobiony pawimi piórami. 2. Cylinder z główką szerszą u góry, ozdobiony pawimi piórami.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DfWKLjwBU

Gwara

Do najbardziej charakterystycznych elementów odróżniających przedstawicieli jednych regionów od innych należy ich sposób mówienia, czyli gwara.

Zadania

Polecenie 1

R1IYarO3Kxo5c1

Ilustracja przedstawia etnograficzną mapę regionów Polski. Regiony zaznaczone są różnymi kolorami z opisem regionów: Ziemia Lubuska, Łużyce Dolne, Łużyce Górne, Pomorze Zachodnie, Dolny Śląsk, Krajniacy, Pałuczanie, Wielkopolska, Bambrzy, Biskupianie, Chazacy, Pomorze Gdańskie, Kaszubi, Kociewiacy, Kujawiacy, Ziemia Łęczycka, Ziemia Sieradzka, Ziemia Wielunska, Ślązacy, Opolanie, Górny Śląsk, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Mazowsze, Kurpie, Ziemia Płocka, Księżacy, Małopolska, Krakowacy, Lachy Sądeckie, Górale, Lubelszczyzna, Ziemia Sandomierska, Lasowiacy Rzeszowiacy, Łemkowie, Bojkowie, Ziemia Chełmska, Polesie, Podlasie, Ziemia Łukowska.

Powyżej umieszczono mapę regionów Polski. Zwróć uwagę, że oprócz wymienionych wcześniej głównych regionów znajduje się na niej wiele innych krain. Poza tym na mapie ukazano położenie różnych grup ludności, które tradycyjnie te krainy zamieszkiwały. Przyjrzyj się mapie i napisz:

W którym regionie mieszkasz?

RwhA4osGSubAY

Wykonaj zgodnie z poleceniem.

---

Która grupa ludności występuje w Twojej bliższej lub dalszej okolicy?

R9zXydoALLpRv

Wykonaj zgodnie z poleceniem.

---

Kolejna mapa pokazuje inny, współczesny podział kraju na regiony, które powstały wskutek podziału administracyjnegoPodział administracyjnypodziału administracyjnego. Regiony te nazywają się województwami. W Polsce obecnie jest 16 województw, które składają się z miast na prawach powiatu, powiatów i gmin. Na pewno w którejś z tych wielu miejscowości – miast i miasteczek oraz wsi – jest również Twój dom.

R1A8xfAY8qer41

Ilustracja przedstawia mapę administracyjną Polski. Każde województwo zaznaczone jest innym kolorem. Zaznaczone są również stolice poszczególnych województw.

R1UX9IqK0KL2B1

Ilustracja przedstawia Kościół Mariacki w Krakowie. Na zdjęciu ukazana jest budowla gotycka z czerwonej cegły z dwoma, nierównej wysokości wieżami we frontowej części. Wieża z lewej strony jest wyższa. Wieńczy ją gotycki hełm, składający się z ośmiobocznej, zaostrzonej iglicy, otoczonej ośmioma niższymi wieżyczkami. Niższa wieża po prawej jest prostsza w swej formie. Na froncie bazyliki znajduje się prowadząca do wnętrza barokowa kruchta zwieńczona ażurową wieżyczką. Liczne okna zakończone są u góry charakterystycznym dla gotyku ostrym łukiem. Budowla ustawiona jest na krakowskim rynku. Nad nią, na tle nieba świeci duża tarcza księżyca.

Rnhc1uXI0SARr1

Ilustracja przedstawia Zamek Królewski w Warszawie. Na zdjęciu ukazana jest budowla w stylu barokowo‑klasycystycznym, okryta czerwonym, dwuspadowym dachem. Po środku frontowej fasady znajduje się duża wieża z zegarem, okryta cebulastą, zielonkawą kopułą, zwieńczoną iglicą. Po bokach frontu umieszczone są dwie mniejsze wieże. W pomalowanej na ceglany kolor elewacji znajdują się trzy rzędy, prostokątnych okien. Budowla ustawiona jest na placu Zamkowym. Po jej lewej stronie znajdują się kamieniczki, a po prawej fragment panoramy Warszawy.

RZeqOTCvgOjKF1

Ilustracja przedstawia koziołki z poznańskiego ratusza. Na zdjęciu ukazane jest okienko w wieży z otwartymi drzwiczkami, z którego wysunięta jest zielona, metalowa konstrukcja z dwoma, białymi koziołkami o złotych rogach i bródkach. Pod walczącymi koziołkami znajduje się wysunięty mały gzyms.

RF26GJ6Ai7QaQ1

Ilustracja przedstawia posąg Mikołaja Kopernika w Toruniu. Rzeźba ukazuje stojącego mężczyznę w średnim wieku z półdługimi, falowanymi włosami. Postać okryta jest pofałdowaną peleryną. W lewej dłoni trzyma ażurowy model układu słonecznego. Prawą rękę z wysuniętym do góry, wskazującym palcem ma zgiętą w łokciu i lekko uniesioną. Odlana z brązu, ciemno‑zielona rzeźba ustawiona jest na tle wykonanej z czerwonej cegły, barokowej fasady.

R1QmYAd17Ltki1

Ilustracja przedstawia Fontannę Neptuna w Gdańsku. W centrum fontanny ustawiona jest rzeźba z brązu ukazująca nagiego, brodatego mężczyznę z trójzębem w prawej, wysuniętej do przodu ręce. Władca mórz został ukazany podczas walki z końmi morskimi, które wiją się u jego stóp. Dynamicznie przedstawiona postać została wykonana z dużą dbałością o detal. Na jego ciele z pieczołowitością wyrzeźbiono każdy mięsień. Pod rzeźbą znajduje się górna, czarna misa fontanny z jasnymi głowami lwów, z których leje się woda. Posąg ukazany został na tle kamieniczek.

Hejnał

Każdy region posiada cechy, po których możemy go rozpoznać. Charakterystyczne są np. melodie, nazywane hejnałami, które grane są w regularnych odstępach czasu z wież ratuszowych lub kościelnych w wielu miejscowościach w Polsce. Najbardziej znany jest Hejnał Mariacki grany co godzinę przez trębacza z wieży kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie.

• Hejnał Mariacki

• Hejnał Płocka

• Hejnał Warszawy

R1TgD254PhJH4

Ćwiczenie 7

Wskaż, do którego miasta należy poniższy hejnał. Możliwe odpowiedzi: 1. Płock, 2. Warszawa, 3. Poznań, 4. Kraków

Wskaż, do którego miasta należy poniższy hejnał. Możliwe odpowiedzi: 1. Płock, 2. Warszawa, 3. Poznań, 4. Kraków

Wskaż, do którego miasta należy poniższy hejnał.

• Płock
• Warszawa
• Poznań
• Kraków

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Słownik pojęć

Słownik pojęć opracowano na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria ilustracji

RdJka0hUucekt1

Ilustracja przedstawia grafikę „Kto wyjadł kruszonkę”, autorstwa Piotra Gojowego. Artysta przy pomocy prostych plam, linii i wzorków stworzył wielopostaciową kompozycję statyczną. Dzieło ukazuje stół z obrusem w postaci białego prostokąta z umieszczonymi na nim sztućcami, kieliszkami oraz ciemnym, prostokątnym kształtem ciasta. Wokół stołu siedzą postacie z syntetycznie ujętymi tułowiami, jedynie głowy zostały ukazane przez artystę z większym realizmem. Z przodu znajdują się małe figurki bobasów o twarzach starców z dużymi, białymi kołnierzami. Za stołem siedzą wysokie postacie kobiety i mężczyzny. W tle artysta umieścił zawieszone w przestrzeni głowy. Surowy rysunek sepiowej grafiki połączony ze smutkiem rysującym się na twarzach postaci, tworzy pełną napięcia, ciężką atmosferę przedstawionej sceny. Dzieło zostało wykonane w technice druku wklęsłego.

RFFhcT4Uhlg1A1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Źródło IV”, autorstwa Macieja Wierzbickiego. Na zdjęciu ukazany jest nieregularny, czerwonawy, szorstki kamień z granitu o obłym kształcie, w którego wyżłobionym wnętrzu znajduje się woda. Nad jej taflą zwisa prostokątna, stalowa siatka z umieszczoną na niej płaszczyzną pokruszonej, szarej gliny. Obiekt ustawiony jest na jasno‑szarym, sześciennym postumencie. Tło stanowi biała przestrzeń.

R18ALFILAZrUM1

Ilustracja przedstawia fotografię „Tarcza do gry w lotki”. Na zdjęciu ukazana jest elektroniczna tarcza w kolorach czarnym, czerwonym, niebieskim i białym. U jej dołu znajduje się ekranik wyświetlacza z przyciskami. Umieszczona jest na jasno‑beżowej tekturze falistej.

RxNsR1wnjEWVw1

Ilustracja przedstawia fotografię „Rękawiczka”. Na zdjęciu ukazana jest podniszczona rękawica robocza zawieszona na zielonej linie. W tle znajduje się fragment regału z półkami, na których leżą liny, puszki, wąż gumowy, niebieski kabel oraz metalowe narzędzia.

RebcQIz91xPyk1

Ilustracja przedstawia fotografię „Lego”. W centrum zdjęcia znajduje się duża, zielona platforma, do której przymocowane są klocki oraz biało‑czerwono‑żółty ludzik. W tle znajduje się czarny śrubokręt i czarna, plastikowa siatka. Całość umieszczona jest na biało‑szarym tle.

R5hGgdUlZvMqV1

Ilustracja przedstawia fotografię „Łapka na muchy”. W centrum zdjęcia, na tle jasno‑szarej ściany, ukazana jest czerwona, plastikowa łapka, pod którą znajduje się zabita much. W prawym, górnym rogu kadru fotograf uchwycił drugą plamę zabitego owada.

RZ76Eawq59Q2J1

Ilustracja przedstawia fotografię „Niebo II”, autorstwa Anny Koli. Czarno‑białe zdjęcie ukazuje pejzaż morski. W centrum, na tle nieba unosi się duży obłok poszarpanej, białej chmury. Poniżej znajduje się wąski pas ciemnego, płaskiego morza. Nad horyzontem rysuje się szary kształt lądu. Praca skomponowana jest statycznie.

R19kSgAX4Gg981

Ilustracja przedstawia obraz olejny „Rozstanie”, autorstwa Piotra Klugowskiego. Dzieło ukazuje kompozycję na pograniczu abstrakcji i figuracji. W centrum znajduje się kolorowy dzięcioł i ciemna sylwetka kozy. Odwrócone do siebie tyłem postacie zwierząt namalowane są syntetycznie. Umieszczone są na oddzielnych podestach, składających się z malowanych impasto, różnej wielkości, zielono‑żółtych brył. Tło podzielone jest na dwie płaszczyzny. Dzięcioł znajduje się na tle mniejszego, zielonego prostokąta natomiast koza na tle większego niebiesko‑zielonego. Obraz cechuje się dużym, niemal kubistycznym uproszczeniem form. Dla artysty nie jest ważny detal. Przy pomocy prostych środków wyrazu stara się oddać charakter przedstawionych przedmiotów. Praca wykonana została w wąskiej, niebiesko‑zielonej gamie barw z akcentami żółci.

R6VC5NWIZmiSQ1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Źródło III”, autorstwa Macieja Wierzbickiego. Na zdjęciu ukazany jest kamienny, nieregularny kształt płaskiego sześcianu z małym prostokątnym wgłębieniem pośrodku, w którym znajduje się woda. Obiekt ustawiony jest na gładkim blacie czarnego granitu. Tło stanowi biała płaszczyzna.

R1X0m2Fm1OcZu1

Ilustracja przedstawia „Okrąglak” w Poznaniu, autorstwa architekta Marka Leykama. Zdjęcie ukazuje szary, dziewięciokondygnacyjny budynek w kształcie walca. Parterowa, najwyższa część ustawiona jest na schodkach i ma najmniejszą średnicę. Nad nią wznoszą się pozostałe, szersze piętra ze składająca się z okien, poprzedzielanych szarymi elementami konstrukcji fasadą.

R1ExZQ66Ov3aO1

Ilustracja przedstawia obraz olejny „Martwa natura”, autorstwa Piotra Klugowskiego. Dzieło ukazuje ustawiony we wnętrzu stolik z umieszczonymi na nim podłużnymi i okrągłymi przedmiotami przypominającymi butelki, garnki i patelnie. Ze stolika zwisa niebiesko‑zielona draperia. Na dalszym planie obrazu znajduje się brązowa ściana z zawieszonymi na niej obrazami o zielonych płaszczyznach płótna i złotych ramach. Pod ścianą, po lewej stronie, stoi wysoki, brązowy stołek z niebieskim naczyniem a obok niego brązowo‑niebieskie wiadro. Obraz cechuje się dużym, niemal kubistycznym uproszczeniem form. Dla artysty nie jest ważny detal. Przy pomocy prostych środków wyrazu stara się oddać charakter przedstawionych przedmiotów. Praca wykonana została w chłodnej, niebiesko‑zielono‑brązowej tonacji barw z akcentami złotych żółci.

R1GLgo9ZwNQWl1

Ilustracja przedstawia czarno‑biały rysunek „Portret M.”, autorstwa Jędrzego Gołasia. Artysta, przy pomocy delikatnego cieniowania narysowała portret mężczyzny z nasuniętą na oczy, zawiązaną na czterech rogach, ciemną tkaniną. Postać na nagie ramiona ma naciągnięte szelki. Tło stanowią plamy o różnej strukturze i natężeniu: od delikatnych przetarć, poprzez frottage siatki, aż po czarne, nakładane plamy. Rysunek tchnie sielską atmosferą, mężczyzna sprawia wrażenie zrelaksowanego.

R1MsI3GPY0uD11

Ilustracja przedstawia czarno‑białą grafikę „Tors H.”, autorstwa Marka Basiula. Dzieło ukazuje abstrakcyjną kompozycję, wykonaną w technice linorytu tłoczonego. Dolną partię pracy i wąski pasek po lewej tworzy ciemno‑szara, nieregularna plama z wytłoczonymi punktami i przecinającymi się, skośnymi liniami. Nad nią znajduje się dynamiczna kompozycja, składająca się z białych i ciemno‑szarych, ekspresyjnie naniesionych linii. Na ich tle artysta umieścił ciemny, szpiczasty kształt z nadrukiem białych kropek.

Biblioteka muzyczna