Bożena Aksamit 55% Polaków odczuwa niechęć wobec Cyganów

Nic się nie zmienia na lepsze?

– Nie ma specjalnej szansy zmiany. Stereotyp sam się napędza i nie ma dla nas, Polaków, najmniejszego powodu, żeby go zmienić. Musimy w jakiś sposób usprawiedliwić nasze działania, bo zdajemy sobie sprawę, że jesteśmy niesprawiedliwi, wypychamy Romów poza margines społeczny. Aby to sobie wytłumaczyć, będziemy potwierdzać stereotyp – Cyganie są biedni, bo leniwi, a nie dlatego, że nie dajemy im pracy i możliwości rozwoju. Inaczej musielibyśmy oskarżyć siebie.

Nie zatrudnimy Cygana nie dlatego, że jesteśmy wstrętni, tylko dlatego, że on jest złodziejem.

– W ten sposób stereotyp potwierdza się. To działa jak samospełniająca się przepowiednia. Jeśli zbliża się do nas Cygan, a my nerwowo łapiemy za torebkę, to nie możemy liczyć na pozytywną reakcję z jego strony. On będzie oczywiście reagował negatywnie, a stereotyp znowu potwierdzi się – Cyganie są źli i nie chcą się z nami integrować.

Jednak Romowie też niespecjalnie się garną do integracji.

– Dlaczego mieliby się starać. Nasz styl życia nie jest dla nich atrakcyjny, są niezwykle konsekwentni w przestrzeganiu swoich praw. Romanipen jest bardzo ważny – Romowi nie wolno zdradzić gadziom, czyli obcym, zasad języka oraz tajemnic związanych z życiem codziennym i zwyczajami. Funkcjonowanie społeczności romskiej dla niej samej jest niezwykle trudne. Można ich podziwiać za konsekwencję, bo naprawdę łatwiej byłoby im dostosować się do nas.

Izolacja utrwala się także dlatego, że dzieci niespecjalnie garną się do szkoły.

– Nam jest łatwo powiedzieć, że Romowie nie posyłają dzieci do szkoły, bo im nie zależy na edukacji. Jakby głęboko nad tym się zastanowić, to po pierwsze, najważniejszymi osobami w romskiej społeczności są osoby starsze, których styl życia wywodzi się z czasów taborowych – oni mają zupełnie inne podejście do edukacji, dla nich wiedzy i mądrości nie daje szkoła, tylko życie. Ponadto kobiety, które obecnie są matkami i powinny posyłać dzieci na lekcje, mają koszmarne wspomnienia ze szkoły.

1 Źródło: Bożena Aksamit, 55% Polaków odczuwa niechęć wobec Cyganów, dostępny w internecie: wyborcza.pl [dostęp 19.07.2019 r.].

Zenon Gierała Jestem Romem…

W owym czasie Romowie przykładali do przeszłości bardzo dużą wagę i dopiero zakaz wędrowania i przejście na osiadły tryb życia spowodowały, że wiele pielęgnowanych z ojca na syna obyczajów uległo zapomnieniu. Proces ten z roku na rok przyspiesza radio i telewizja. Sami Romowie rozdzieleni po miastach z trudem utrzymują ze sobą kontakt. Myślę, że dzieje się tak i u innych ludów skazanych na współczesną technikę, od której byli z daleka, a która nagle pojawiła się wśród nich. Wszystko to powoduje, że coraz mniej zwracamy się ku przeszłości i dawnych stron naszego życia, które zaczyna powoli odchodzić w zapomnienie. No cóż, powiadają, że w miejscu nawet kamień mchem obrasta.

– W ostatnich latach coraz większym problemem jest zatrudnienie Romów. Wielu z nich w dalszym ciągu nie pracuje?

Tak... Jest po temu wiele powodów. Oprócz cygańskich zespołów muzycznych tradycyjne zawody cygańskie poszły w zapomnienie, stąd większość Romów nie ma wyuczonego zawodu albo niektórych zawodów nie mogą wykonywać, np. wywożenia śmieci i innych przykrych prac. Cygan nie może być też dozorcą, choć mógłby w ten sposób szybciej otrzymać mieszkanie...

– Jakie sprawy uważa pan za najpilniejsze dla Romów?

Obecnie najważniejszą sprawą jest przyjście z pomocą najmłodszemu pokoleniu Romów, wyuczenie ich zawodu na równi z młodzieżą polską. Bardzo też pilną i od lat zaniechaną sprawą są warunki mieszkaniowe, w jakich żyją najbiedniejsi Romowie. Mieszkania, które niegdyś otrzymali – po zakazie wędrowania z taborami – były tylko zastępcze, najczęściej baraki, i dziś są w zupełnej rozsypce. Chciałbym także, aby w zakładach pracy pomagano Romom w ich adaptacji, aby ich nie zniechęcano, a tworzono wokół nich ludzki klimat, tak aby stali się pełnowartościową częścią narodu polskiego, w całym tego słowa znaczeniu. Szczególnie nasza młodzież, aby zdała sobie sprawę z dobra, jakie daje wiedza. Niech będzie jak najwięcej cygańskiej młodzieży wykształconej w różnych zawodach i stopniach naukowych.

2 Źródło: Zenon Gierała, Jestem Romem…, „Tygodnik Radomski” 1987, nr 9 (257).

[Kierownik USW Tadeusz Duda] Sprawozdanie z przebiegu akcji osiedleńczej

W dniu rozpoczęcia akcji na terenie województwa było ogółem 1072 osoby narodowości cygańskiej, w tym 210 mężczyzn, 225 kobiet i 637 dzieci do lat 16. Z liczby tej 60 osób (14 rodzin) od kilku lat prowadzi osiadły tryb życia. Zamieszkują w Lublinie i prowadzą spółdzielnię kotlarską. Po kilkunastu dniach wyczekiwania Cyganie zaczęli się zgłaszać do WSW, domagając się pracy i mieszkań. Obu tych problemów nie były w stanie natychmiast rozwiązać miejscowe władze. W pierwszej fazie ograniczono się jedynie do udzielenia zapomóg z funduszów Wydziału Zdrowia. Stanowiska pracy mogły zaoferować tylko niektóre powiaty, właśnie te, które posiadały na swoim terenie niewielką ilość Cyganów. Sytuacja, jaka się wytworzyła, wynikła z ogólnego braku stanowisk pracy oraz z faktu, że Cyganie nie posiadali żadnego przygotowania. (...) Obecnie na terenie województwa zamieszkuje 569 osoby (86 rodzin). W liczbie tej nie wykazano 60 osób zamieszkałych w Lublinie, które od dawna prowadzą osiadły tryb życia. Zatrudniono do chwili obecnej 38 osób, są to głowy rodzin, cztery rodziny otrzymały mieszkania. Pozostali mieszkają w wozach lub namiotach w miejscach specjalnie wydzielonych. Nieznaczna ilość wynajmuje mieszkania u chłopów. Niektóre prezydia rad narodowych wystąpiły do PWRN o środki na wybudowanie baraków celem zabezpieczenia lokali na mieszkania. (...) Z rozmów, jakie przeprowadzono z Cyganami, wynika, że aczkolwiek niechętnie, jednak powoli przyzwyczajają się do myśli, że koczowniczy tryb życia należy porzucić.

3 Źródło: [Kierownik USW Tadeusz Duda], Sprawozdanie z przebiegu akcji osiedleńczej, [w:] APL, PWRN w Lublinie, WSW, sygn. 716, Pisma i sprawozdania jednostek organizacyjnych PWRN – Cyganie, 1964.

Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014–2020

W porównaniu z innymi mniejszościami, romska mniejszość etniczna jest jedyną mniejszością zagrożoną wykluczeniem społecznym. Diagnoza ta wynika z szeregu czynników społecznych i kulturowych, z których w pierwszej kolejności należy wymienić niski poziom wykształcenia tej grupy, co bezpośrednio wpływa na brak kwalifikacji pożądanych na rynku pracy, a tym samym na sytuację bytową i zdrowotną Romów. Nie bez znaczenia jest tu hermetyczny charakter niektórych tradycyjnych wspólnot romskich, które bronią swojej niezależności.

4 Źródło: Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014–2020, 2014 r., dostępny w internecie: lodz.uw.gov.pl [dostęp 22.06.2020 r.].

Angelika Kuźniak Papusza

Mnie ten Gorzów zjadł. Benzyna dusi, powietrze złe. Dobre ludzi dali mieszkanie, ale wziąć słowika w klatkę zamknąć, to on wszystko traci. Choć pięknie śpiewa, to jemu jest smutno. I te ściany takie ciężkie nade mną. A ja cygańska córka, las mi zdrowie daje. Jechałam taborem, to czułam się jak królowa Bona. Do mnie należeli perły rannej rosy. Moje były gwiazdy złote. Dziś co we włosy wplotę? W majowym słońcu jagody zbirałam, czarne jak łzy cygańskie. Na gałązkach się huśtałam. Żyłam wodnym szumem i jego srebrzystym dźwiękiem. Śpiewać nauczył mnie wiatr, ruczaje płakać. A jak lipy kwitły, to aż mnie zatykało, tak miód było czuć. W górach też cudnie. Jechalimy potokiem, pienił się, skakał, chodził po kamieniach, w deszczu groźniał, rozlewał się, wszystkich nas potopić chciał. Cyganka zejszła z wozu na drogę i tańczyła. Czemu? Bo jej radość była. Kawałek chleba suchego ugryzła, wody się napiła i była szczęśliwa. Z gołymi ręcami jechał człowiek po świecie. Czasem tylko coś pomieniał, parę groszy wziął. Wywróżył. I szedł dalej za tym chlebem żebraczym. Po pięćdziesiąt wozów jeździło u nas. Polskę znam od końca do końca. To wszystko nie można wydrężyć ze serca. Ale kto to zrozumi? Może tylko ci, co lubią przyrodę, świat, stare dawne życie przepamiętują w sobie.

5 Źródło: Angelika Kuźniak, Papusza, Wołowiec 2013, s. 21–24.