Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
1
Pokaż ćwiczenia:
1
111
Ćwiczenie 1
R1LeBY1lRRhGW
Ilustracja 1. Przywilej koszycki Ilustracja 2. Przywilej jedleneńsko-krakowski Ilustracja 3. Konstytucja Nihil novi
R1NHTsseIphu5
Uzasadnienie (Uzupełnij).
1
Ćwiczenie 1
R1OyacMMvsQpe
Wybierz, z którego roku pochodzi przywilej koszycki. Możliwe odpowiedzi: 1. z 1374 roku, 2. z 1356 roku, 3. z 1402 roku, 4. z 1298 roku
R1NMFYAVz2KHC11
Ćwiczenie 2
Uzupełnij tekst, wstawiając nazwy przywilejów spośród podanych niżej. Najważniejszymi uprawnieniami uzyskanymi przez szlachtę na mocy przywilejów były: ustanowienie stałych podatków na poziomie dwóch groszy z łana chłopskiego 1. przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r., 2. przywilej jedlneńsko-krakowski z lat 1430–1433, 3. statut warecki z 1423 r. i przywilej piotrkowski z 1496 r., 4. przywilej koszycki z 1374 r., prawo do wynagrodzenia za udział w wyprawie zagranicznej oraz zagwarantowanie nietykalności osobistej i majątkowej 1. przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r., 2. przywilej jedlneńsko-krakowski z lat 1430–1433, 3. statut warecki z 1423 r. i przywilej piotrkowski z 1496 r., 4. przywilej koszycki z 1374 r.. Odtąd król nie mógł skazać szlachcica na konfiskatę majątku lub więzienie bez wyroku sądowego. Na mocy kolejnych przywilejów szlachta uzyskała prawo decydowania o najważniejszych sprawach w państwie (zwołanie pospolitego ruszenia, wypowiedzenie wojny) 1. przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r., 2. przywilej jedlneńsko-krakowski z lat 1430–1433, 3. statut warecki z 1423 r. i przywilej piotrkowski z 1496 r., 4. przywilej koszycki z 1374 r.. Jednocześnie następował proces uprzywilejowania szlachty w sferze gospodarczej poprzez ograniczenie praw chłopów i mieszczan 1. przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r., 2. przywilej jedlneńsko-krakowski z lat 1430–1433, 3. statut warecki z 1423 r. i przywilej piotrkowski z 1496 r., 4. przywilej koszycki z 1374 r..
RFHnQNsZOyMom1
Ćwiczenie 3
Wskaż uprawnienie, które szlachta uzyskała po zakończeniu wojny trzynastoletniej. Możliwe odpowiedzi: 1. nie płaciła ceł za spław zboża do Gdańska, 2. była całkowicie zwolniona od podatków, 3. na sejmikach decydowała o zwołaniu pospolitego ruszenia, 4. król nie mógł skonfiskować majątku szlachcica, nawet jeśli wyrokiem sądowym zostało to nakazane
R1OevFc4Cl1Ex11
Ćwiczenie 4
Dopasuj fragment przywileju do skutku. Możliwe cztery odpowiedzi. 1. “[...] 6. Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę (11 listopada) nam i następcom naszym na znak najwyższego panowania i uznania korony Królestwa Polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety, w królestwie obieg mającej, których czterdzieści osiem idzie na grzywnę polską, z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części. [...] “ . Możliwe odpowiedzi: 1. rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce, 2. zapewnienie tronu kobiecie, 3. zapewnienie ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, 4. wzrost roli sejmików ziemskich. 2. “[...] przyrzekamy najuroczyściej, że żadnego obywatela [rycerza] osiadłego za popełnioną winę lub przestępstwo nie będziemy więzić i karać nie dozwolimy, aż gdy o nim sądowo i dowodnie przekonanym [zostaniemy] i nam jako staroście naszemu przez sędziego tej ziemi, w którym tenże obywatel zamieszkał, wydanym zostanie, wyjąwszy takiego, który by schwytany był na kradzieży lub [...] podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien lub niewiast, łupieży i pustoszeniu włości [...]. Możliwe odpowiedzi: 1. rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce, 2. zapewnienie tronu kobiecie, 3. zapewnienie ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, 4. wzrost roli sejmików ziemskich. 3.Również przyrzekamy, że więcej nigdy nie będziemy od ziemian [rycerstwa] i ich poddanych domagali się spłaty wiardunków [średiowieczna jednostka wagowo-pieniężna] lub sześciu groszy, lecz zadowolimy się opłatą dwóch groszy z łanu. [...] Przyrzekamy również, że ani żadnych ustaw nie wydamy, ani nie polecimy wzywać ziemian na wojnę bez zgody sejmiku ziemskiego”. Możliwe odpowiedzi: 1. rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce, 2. zapewnienie tronu kobiecie, 3. zapewnienie ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, 4. wzrost roli sejmików ziemskich. 4.Zakaz wychodzenia z Królestwa w porze żniw. Ponieważ liczni mężczyźni i kobiety z ziem mazowieckich i innych ziem Królestwa Polskiego w czasie żniw zwykli udawać się do Śląska i Prus, skutkiem czego w ziemiach polskich niełatwo dostać robotników i służby, przeto zarządzamy, aby wszyscy tacy przez władzę byli zatrzymani i oddani do robót ziemianom. [...]Zakaz posiadania dóbr ziemskich przez mieszczan i plebejów. Dalej postanowiliśmy, że mieszczanom i plebejuszom nie wolno dóbr ziemskich kupować, dzierżawić lub posiadać, a to dlatego, że oni posiadając takie dobra zwykli szukać sposobności uwolnienia się od wypraw wojennych. A którzy już weszli w posiadanie dóbr ziemskich, mają je do pewnego czasu sprzedać, pod karą”. Możliwe odpowiedzi: 1. rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce, 2. zapewnienie tronu kobiecie, 3. zapewnienie ciągłość dynastii Jagiellonów na tronie polskim, 4. wzrost roli sejmików ziemskich.
311
Ćwiczenie 5

Przeanalizuj dwa fragmenty tekstów naukowych. Określ, którego przywileju one dotyczą. Uzasadnij swoje zdanie.

Maria Bogucka Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy

Przywileje […] miały […] podwójne, przełomowe znaczenie: przesuwały punkt ciężkości rządów z rady królewskiej i sejmu walnego na rozproszone zgromadzenia lokalne, co oznaczało w praktyce decentralizację władzy, po drugie dawały stanowi szlacheckiemu możność dowolnego i wyłącznego kształtowania polityki państwowej.

Bogucka Źródło: Maria Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa 1981, s. 161.
Adolf Pawiński Sejmiki ziemskie: początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374-1505

Szlachta jako stan uprzywilejowany, stanowiąca wierzchnią warstwę społeczną, wydobywa się na jaw z całą siłą samoistności i odrębności. Pogłębia się w niej świadomość znaczenia i mocy.

Pawiński Źródło: Adolf Pawiński, Sejmiki ziemskie: początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374-1505, Warszawa 1895.
R1c21iJU4CEZC
Uzasadnienie (Uzupełnij).
311
Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z fragmentem przywileju nieszawskiego (źródło A) oraz krótki biogram Piotra z Szamotuł, bliskiego współpracownika Kazimierza IV Jagiellończyka, bohatera wojny trzynastoletniej (źródło B), a następnie rozstrzygnij, czy Piotr z Szamotuł otrzymał swoje urzędy zgodnie z prawem. Uzasadnij zdanie.

Źródło A

Wiek V–XV w źródłach

[…] Również przyrzekamy, że w ziemiach wielkopolskich nie mianujemy starostą żadnego wojewody ani kasztelana. Również przyrzekamy, że w powyższych ziemiach godności, kasztelanie i urzędy rozdzielać będziemy między osoby, wyróżniające się zasługą i wiekiem, aby zaś zamknąć drogę szemraniom, godności te nadawać będziemy osobom osiedlonym i posiadającym dobra dziedziczne w tej ziemi, w której opróżnił się urząd.

Wiek Źródło: Wiek V–XV w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 192.

Źródło B

Piotr z Szamotuł, także jako Piotr Świdwa Szamotulski (ur. ok. 1415, zm. między 24 a 28 września 1473) – syn Dobrogosta Świdwy z Szamotuł. Od 1447 roku kasztelan kaliski. Od 1450 roku kasztelan poznański. Był świadkiem wydania statutów nieszawskich przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka w 1454 roku. W trakcie wojny trzynastoletniej toczonej przez Królestwo Polskie z zakonem krzyżackim od 1455 roku dowódca polskich wojsk zaciężnych i wojsk gdańskich na Pomorzu Gdańskim. W 1458 roku dowódca pospolitego ruszenia w Prusach. Zdobył w 1458 roku krzyżacki zamek w Papowie Biskupim. Od 1460 roku starosta generalny Wielkopolski.

t Źródło: wikipedia.org.
RIsZrRMx3gVFL
Czy Piotr z Szamotuł otrzymał swoje urzędy zgodnie z prawem? Uzasadnij odpowiedź. Rozstrzygnięcie: (Wybierz: tak, nie) Uzasadnienie (Uzupełnij).
211
Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z tekstem źródłowym. Określ, jakie zjawisko zostało przedstawione w źródle, oraz napisz, w którym roku najwcześniej mogła mieć miejsce zilustrowana w nim sytuacja.

Wiek V–XV w źródłach

My, Andrzej z Wróblewa, podsędek ziemi łęczyckiej, sędzia książęcy oraz Gerard z Rososiczy podsędek dla sprawy niżej spisanej […] podajemy niniejszym pismem do wiadomości wszystkim, którym należy, że podczas rozpatrywania sprawy między […] panem Albertem, arcybiskupem i prymasem z jednej a Janem Jaszkiem sołtysem z Chełma oraz jego żoną, Heleną, i synową rzeczonego sołtysa, Sandką, z drugiej strony, w sprawie sołectwa tamże w Chełmie, wsi stołu arcybiskupiego i jego własności, wymieniony sołtys przedstawił wobec nas przywilej pana Jarosława, niegdyś arcybiskupa gnieźnieńskiego, dla obrony, ochrony i poparcia swego prawa wobec nas, przez który, jak zapewniał, jemu oraz żonie jego, rzeczonej Helenie […] przysługiwało prawo [do sołectwa] i przytoczył inne prawa, które wydały się jemu dla niego i jego prawa korzystne. My, przeto zobaczywszy, przeczytawszy i wysłuchawszy ich praw, przedstawień i dowodów wobec nas przedłożonych oraz odpowiedzi strony przeciwnej, jedną wagą sprawę między obu rzeczonymi stronami zważywszy, przemyślawszy i oceniwszy, […] mówimy, obwieszczamy po sprawdzeniu prawdy sądu, że wymieniony Jan wraz ze swoją żoną Heleną ze swych przedstawień i dowodów nie otrzymuje żadnego prawa w rzeczonym sołectwie chełmskim […].

Wiek Źródło: Wiek V–XV w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1999, s. 192.
RdnFMEQyp4bU7
Twoja odpowiedź (Uzupełnij).
21
Ćwiczenie 8

Na podstawie informacji zawartych w tym materiale oraz bazując na wiedzy własnej określ, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.

RsFRsVdEGxIPx
Najwięcej przywilejów szlacheckich wydał Władysław Jagiełło. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przywilej nieszawski wydał najstarszy syn Władysława Jagiełły. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przywilej, który ograniczał „wychodźstwo” chłopów ze wsi, wydał Aleksander Jagiellończyk. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
211
Ćwiczenie 9

Uporządkuj wady i zalety przywilejów z punktu widzenia:

  • króla,

  • szlachty,

  • innych stanów.

RqNJK1cla5X4x
Król Szlachta Inne stany Wady: ograniczenie władzy króla, zachwianie ustroju, niemożność pociągnięcia szlachty do odpowiedzialności za czyny, wzrost bezkarności szlachty, zahamowanie rozwoju, przywileje tylko dla jednego stanu – zachwianie proporcji między stanami, dla możnowładztwa – takie same prawa jak szlachta gołota. Zalety: nietykalność osobista i majątkowa, udział w życiu politycznym, dominacja na płaszczyźnie ekonomicznej, unifikacja szlachty, zapewnienie ciągłości na tronie, zapewnienie poparcia szlachty dla polityki, ograniczenie władzy możnowładztwa/magnaterii.