Bartolomé de Las Casas Krótka relacja o wyniszczeniu Indian

(…) Innym razem dominikanie, zakonnicy naszego zakonu, postanowiwszy iść głosić kazania i nawracać ludy, które pozbawione były ratunku i światła nauki chrześcijańskiej potrzebnej do zbawienia dusz, jak to i dziś jest w Indiach, wysłali zakonnika biegłego w teologii i odznaczającego się wielkimi cnotami i świętością wraz z braciszkiem zakonnym jako towarzyszem, aby poznał tę ziemię, nawiązał stosunki z ludnością i wyszukał odpowiednie miejsca na budowę klasztorów. Indianie przyjęli przybyłych zakonników jak aniołów z nieba i słuchali z prawdziwym uczuciem, uwagą i radością słów, które tamci im na razie mogli dać do zrozumienia raczej przy pomocy znaków niż mowy, bo nie znali języka. Zdarzyło się raz, że po odejściu okrętu, którzy przywiózł zakonników, przybył tam inny, a przy byli na nim Hiszpanie, według swego piekielnego zwyczaju, uprowadzili w sposób podstępny i bez wiedzy zakonników pana owej ziemi, który się nazywał Donalonso – imię to nadali mu zakonnicy czy też inni Hiszpanie. (…) Proszą więc Donalonsa, żeby wsiadł na okręt wraz ze swą żoną i innymi osobami, zwodząc go, że chcą dla niego wydać ucztę. Wsiadło więc na okręt siedemnaście osób, miedzy innymi władca wyspy wraz z żoną ufając, że skoro Indianie mają na swej ziemi zakonników, nie mogą doznać od Hiszpanów żadnej krzywdy. Gdyby nie to, nie mieliby do nich zaufania. Skoro Indianie wsiedli na okręt, zdrajcy rozwijając żagle, jadą na wyspę Hispaniolę i tam sprzedają ich jako niewolników. (…)

2 Źródło: Bartolomé de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, tłum. Krystyna Niklewiczówna, Poznań 1988, s. 91–92.

Cortés Secunda Relación

Przebywszy most, wyszedł na nasze spotkanie ów pan Muteczuma (Montezuma) z dwustu panami; wszyscy boso i każdy ubrany w inny strój, bardzo wykwintny, wedle ich mody i co jeden bogatszy od drugiego; kiedy byliśmy już blisko, zsiadłem z konia i podszedłem, żeby go uściskać, ale towarzyszący mu panowie zatrzymali mnie ruchem ręki, abym go nie dotknął; […] potem, jak do mnie przemówił, wszyscy pozostali panowie podchodzili jeden za drugim i tak samo przemawiali, po czym wracali do szeregu. Kiedy nadeszła moja kolej, abym przemówił do Muteczumy, zdjąłem naszyjnik z pereł i szklanych paciorków i zarzuciłem mu na szyję; w czasie gdy szliśmy ulicą, przybył sługa jego z dwoma naszyjnikami zawiniętymi w płótno, zrobionymi z czerwonych muszli, które oni bardzo sobie cenią; z każdego naszyjnika zwisało osiem muszli zrobionych ze złota z zadziwiającą doskonałością, wielkich na rozpiętość między kciukiem a wskazującym palcem; gdy mu je podano, zwrócił się w moją stronę i założył mi je na szyję.

cortes Źródło: Cortés, Secunda Relación, [w:] Maria Sten, Kronikarze kultur prekolumbijskich, Kraków 1988, s. 128.

Bartolomé de Las Casas Krótka relacja o wyniszczeniu Indian

Kiedy dowódca hiszpański wyruszył do portu morskiego, aby pojmać innego dowódcę, który szedł przeciw niemu we wrogich zamiarach, i kiedy do pilnowania króla Montezumy zostało niewiele ponad stu ludzi z dowódcą, wtedy Hiszpanie ci postanowili zrobić coś niezwykłego, aby jeszcze bardziej wzmóc na całej tej ludności strach, który już i tak wzbudzili – był to bowiem środek, jak już mówiłem, którego często używali. Indianie, ludność i panowie z całego miasta i dworu Montezumy starali się zajmować tylko tym, co mogłoby sprawić przyjemność uwięzionemu władcy – między innymi zabawami, które dla niego urządzali. Po południu na placach we wszystkich dzielnicach miasta odbywały się tańce i pląsy według ich zwyczaju, zwane przez nich mitotes, a na wyspach areytos, przy których występowali we wszystkich swoich kosztownościach i bogatych strojach. Udział w nich biorą wszyscy, bo tak właśnie bawią się i obchodzą swoje uroczystości. A najznakomitsi panowie i książęta krwi według stopni hierarchii urządzali swoje tańce i zabawy bliżej domu, w którym uwięziony był pan. Najbliżej pałacu znajdowało się przeszło dwa tysiące synów wielkich panów, sama śmietanka szlachty z całego cesarstwa Montezumy. Wódz Hiszpanów przyszedł do nich ze swym oddziałem, wysyłając inne oddziały we wszystkie strony miast, gdzie się odbywały zabawy, polecając swoim podwładnym udawać, że chcą się tylko przyglądać. O oznaczonej godzinie wszyscy Hiszpanie mieli uderzyć na Indian. A gdy Indianie, czując się bezpiecznie, zapamiętali się w tańcu, zawołał „Santiago” i uderzyli na nich. Gołymi mieczami zaczynając płatać te ciała nagie i delikatne, przelewać tę szlachetną krew nie pozostawiając ani jednego przy życiu.

indianie Źródło: Bartolomé de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, tłum. K. Niklewiczówna, Poznań 1988, s. 64–65.

Ryszard Tomicki Tenochtitlan 1521

Uzbrojenie ofensywne wojownika meksykańskiego składało się z procy (tematlatl), miotacza krótkich oszczepów (atlatl), włóczni właściwej (tepuztopilli), dzidy o trzech grotach (tlatzontectli), drewnianego miecza o krawędziach nabijanych silnie tnącymi ostrzami z obsydianu (macuahutl) lub jego odmiany, szerszej i dwuręcznej (macuahuitzoctli), drewnianej maczugi (cuauhololli) pik, kamieni rzucanych ręcznie oraz łuku (tlahuitolli) z zapasem strzał (mitl). Groty wykonane były z łupanego kamienia, kości zwierzęcych lub rybich ości, bardzo mocnych i ostrych.

Uzbrojenie defensywne obejmowało okrągłe lub owalne tarcze (chimalli), wykonane z twardej trzciny przeplatanej bawełnianymi sznurami, z zewnątrz zdobione m.in. piórami i złotymi blachami, chroniące nawet przed strzałem z kuszy; ichcahuipilli – rodzaj pancerza‑kaftana ze skóry podbitej bawełną lub z samej, mocno zbitej i pikowanej bawełny, o grubości do dwóch palców; […].

zbroja Źródło: Ryszard Tomicki, Tenochtitlan 1521, Warszawa 1984, s. 50.

Rozmowa historyków w cyklu „Piękny i bestia” w Polskim Radiu

• Był pierwszym masowym ludobójcą w dziejach. Wyprawy konkwistadorskie Hiszpanów to zniszczenie znakomitej, rozwiniętej i niezwykle ciekawej cywilizacji indiańskiej w Ameryce Środkowej i Południowej. Wszyscy oni – Cortés, Pizarro – zaprowadzali rządy hiszpańskie krwią, mieczem i ogniem – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Paweł Wieczorkiewicz.

• Powiedzmy, że ten stereotypowy obraz Hernána Cortésa momentami nawet odpowiada prawdzie. Ale to wszystko przecież nie było takie proste. Była to cywilizacja pod pewnymi względami wysoko rozwinięta, pod pewnymi względami całkowicie nieprzystawalna do kultury europejskiej. Imperium Azteków to była krwawa dyktatura wojskowa, której funkcją, istotą, również religijną, była wojna. W której prowadzono wojnę po to, żeby rocznie kilkadziesiąt tysięcy ludzi zabijać w czasie uroczystości religijnych (...). To był kontakt cywilizacji, które były skazane na to, że się nigdy w życiu nie porozumieją - tak odpowiadał prof. Marek Urbański.

c1 Źródło: Rozmowa historyków w cyklu „Piękny i bestia” w Polskim Radiu. Cytat za: Artykuł Hernán Cortés – zdobywca ziem i dusz, Polskie Radio, Historia, 2020.

Oswald Spengler, niemiecki filozof kultury i historii:

Jest to jedyny przykład kultury, która zginęła śmiercią gwałtowną. Kultura ta nie uwiędła, nie była uciskana, hamowana. Została zamordowana w pełni swego rozkwitu, unicestwiona, jak unicestwiony zostaje słonecznik, któremu przechodzień strąca koronę z łodygi.

c2 Źródło: Oswald Spengler, niemiecki filozof kultury i historii:. Cytat za: C.W. Ceram, Bogowie, groby i uczeni, przeł. J. Nowacki, Warszawa 1994, s. 317.