Sprawdź się
Przeanalizuj poniższe fragmenty, a następnie ułóż je w odpowiednim ciągu chronologicznym.
Źródło A
Roczniki czyli Kroniki Królestwa PolskiegoPo odparciu margrabiów brandenburskich […] Krzyżacy nadęci dumą zamiast zajmowania się wierną i sumienną obroną zamku do takiej przyszli hardości i takiego stopnia bezprawia, że […] rycerzy pomorskich powtrącali do więzienia i poważyli się nad całym zamkiem gdańskim panowanie sobie przywłaszczyć. […] Dwojaką Krzyżacy, a najhaniebniejszą ośmielili się popełnić zbrodnię, z którą żaden czyn najsroższych nawet barbarzyńców porównać się nie może. Najprzód bowiem wezwani przez księcia Władysława Łokietka do obrony gdańskiego zamku, wypędziwszy z niego tych, którym stać się mieli pomocą, sami zamek opanowali. Potem, w niejaki czas zagarnęli i miasto Gdańsk, wymordowawszy szlachtę […].
Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki Królestwa Polskiego, ks. IX, Warszawa 2001.
Źródło B
Rocznik dominikański[…] Albert, wójt krakowski, i jego towarzysze oddali miasto Kraków Bolesławowi, księciu opawskiemu [powinno być: księciu opolskiemu, przedstawicielowi króla Jana Luksemburczyka] i zostali pozbawieni wójtostwa. Ci zaś, którzy nie umieli wymówić słów: soczewica, koło, miele, młyn, zostali ścięci.
Źródło: Rocznik dominikański, dostępny w internecie: wlaczpolske.pl.
Źródło C
Bulla papieża Jana XXII z 1319 r.Jan biskup […] przewielebnym braciom arcybiskupowi gnieźnieńskiemu [przesyła] pozdrowienie i apostolskie błogosławieństwo.
Żądaliście zatem, abyśmy ukochanego syna naszego, przesławnego męża Władysława Łokietka […] z łaski naszej apostolskiej wynieśli na stolicę królewską i zgodnie królem Polski mianować i koronować zalecili.
Wprawdzie posłowie […] Jana, dostojnego króla czeskiego [Jana Luksemburskiego], do nas przybyli i dopraszali się […] abyśmy wstrzymać raczyli przyznanie korony rzeczonemu księciu z przyczyny, iż król Jan rościł ze swej strony prawo do królestwa polskiego […]. My zatem, chcąc każdego przy prawach mu służących zostawić, osądziliśmy za rzecz słuszną wstrzymać się z wyrokiem takowego przyznania, przez atoli nie mieliśmy bynajmniej przesądzać prawa, należącego wam i innym proszącym, którego wolno wam będzie używać, jak i kiedykolwiek zechcecie […].Źródło: Bulla papieża Jana XXII z 1319 r., [w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Powstanie państw scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w XIII–XIV w., t. 10, oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959, s. 35.
Źródło D
Kronika oliwska starszaZrodził się więc spór między królem Polski i panami Krzyżakami […]. Panowie Krzyżacy […] z wojskiem przekroczyli Wisłę i spustoszyli część ziemi kujawskiej; wtedy przyszło do starcia z Polakami […]. Potem z początkiem następnego roku, król Czech Jan Luksemburski ze swoim wojskiem […] przeszli do Prus przez ziemię króla Polski wbrew jego woli i z tego to powodu król Polski zebrał dookoła siebie tyle wojska, ile tylko mógł […], sam podstępnie wkroczył na ziemię chełmińską i spustoszył wielką jej część.
Źródło: Kronika oliwska starsza, dostępny w internecie: dawnaoliwa.pl.
- źródło C
- źródło D
- źródło A
- źródło B
Spośród podanych stwierdzeń odnoszących się do stosunków Polski z zakonem krzyżackim wybierz odpowiedni ciąg przyczynowo‑skutkowy.
- podbój Prus przez Krzyżaków – opanowanie przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej i Kujaw – interwencja Polski w kurii papieskiej – opanowanie Pomorza Gdańskiego – bitwa pod Płowcami
- podbój Prus przez Krzyżaków – opanowanie Pomorza Gdańskiego – interwencja Polski w kurii papieskiej – bitwa pod Płowcami – opanowanie przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej i Kujaw
- podbój Prus przez Krzyżaków – opanowanie Pomorza Gdańskiego – interwencja Polski w kurii papieskiej – opanowanie przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej i Kujaw – bitwa pod Płowcami
- opanowanie Pomorza Gdańskiego – podbój Prus przez Krzyżaków – interwencja Polski w kurii papieskiej – bitwa pod Płowcami – opanowanie przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej i Kujaw
Do każdego z zamieszczonych w tabeli fragmentów opracowania historycznego dotyczących stosunków Polski z sąsiadami przyporządkuj właściwą cyfrę z mapy, a następnie imię (i przydomek) władcy panującego w danym państwie.
„Główne uderzenie Krzyżacy zaplanowali na wrzesień, uzgadniając je z [władcą]. [Ten] chciał odpłacić Łokietkowi za jego udział w niedawnych planach wielkiej ligi […] z cesarzem, Habsburgami i Węgrami. [Obie armie] miały się spotkać w sercu Polski, pod Kaliszem. Celem tak zaplanowanych działań było z pewnością rozgromienie Łokietkowego Królestwa […]. [Król ten na kampanię] ciągnął wolno przez Śląsk, zainteresowany przede wszystkim zdobyciem Głogowa (1–2 X), osieroconego przez niedawny zgon tamtejszego księcia Przemka. Potem skierował się wprawdzie na Poznań, ale na wieść o wycofaniu się Krzyżaków, sam zawarł rozejm (11 X) i szybko zawrócił do domu"., „Przymierze z tym państwem zostało zawarte bardzo wcześnie. Nawiązywało do starej tradycji polskiej polityki […]. Później stosunki się popsuły, doszło nawet do jakiś zatargów, ale wnet dzięki pośrednictwu papiestwa nastąpiło ponowne zbliżenie, umocnione […] węzłem małżeńskim […]. Nowy zacieśniony związek [z tym państwem] […] stanowił dla Polski zabezpieczenie ze strony Czech. [Państwo to] okazało się wiernym sojusznikiem, nieodmawiającym pomocy w różnych okolicznościach. W tle stały z pewnością perspektywiczne kalkulacje polityki dynastycznej (Łokietek miał tylko jednego syna). Król polski czynił zapewne swemu zięciowi obietnice co do sukcesji […]”., „[Państwo to] stanowiło wciąż groźnego i agresywnego sąsiada. Toczyło nieustającą wojnę z Krzyżakami, dla których podbój i chrystianizacja stanowiły rację bytu. [Państwo to] prowadziło też energiczną ekspansję na ziemie ruskie. […] Łokietek w sojuszu [z tym państwem] dostrzegł poszukiwaną alternatywę dla związku z Węgrami. […] Wiosną 1325 r. stanął sojusz […], umocniony małżeństwem […]. Sił nowego sojusznika król Władysław postanowił od razu użyć do przygotowywanego […] ataku na Brandenburgię […]"., Werner von Orseln, Jerzy Lwowic halicki, 1, 2, 5
| Opis | Państwo | Władca |
|---|---|---|
| „Główne uderzenie Krzyżacy zaplanowali na wrzesień, uzgadniając je z [władcą]. [Ten] chciał odpłacić Łokietkowi za jego udział w niedawnych planach wielkiej ligi […] z cesarzem, Habsburgami i Węgrami. [Obie armie] miały się spotkać w sercu Polski, pod Kaliszem. Celem tak zaplanowanych działań było z pewnością rozgromienie Łokietkowego Królestwa […]. [Król ten na kampanię] ciągnął wolno przez Śląsk, zainteresowany przede wszystkim zdobyciem Głogowa (1–2 X), osieroconego przez niedawny zgon tamtejszego księcia Przemka. Potem skierował się wprawdzie na Poznań, ale na wieść o wycofaniu się Krzyżaków, sam zawarł rozejm (11 X) i szybko zawrócił do domu". | ||
| „Przymierze z tym państwem zostało zawarte bardzo wcześnie. Nawiązywało do starej tradycji polskiej polityki […]. Później stosunki się popsuły, doszło nawet do jakiś zatargów, ale wnet dzięki pośrednictwu papiestwa nastąpiło ponowne zbliżenie, umocnione […] węzłem małżeńskim […]. Nowy zacieśniony związek [z tym państwem] […] stanowił dla Polski zabezpieczenie ze strony Czech. [Państwo to] okazało się wiernym sojusznikiem, nieodmawiającym pomocy w różnych okolicznościach. W tle stały z pewnością perspektywiczne kalkulacje polityki dynastycznej (Łokietek miał tylko jednego syna). Król polski czynił zapewne swemu zięciowi obietnice co do sukcesji […]”. | ||
| „[Państwo to] stanowiło wciąż groźnego i agresywnego sąsiada. Toczyło nieustającą wojnę z Krzyżakami, dla których podbój i chrystianizacja stanowiły rację bytu. [Państwo to] prowadziło też energiczną ekspansję na ziemie ruskie. […] Łokietek w sojuszu [z tym państwem] dostrzegł poszukiwaną alternatywę dla związku z Węgrami. […] Wiosną 1325 r. stanął sojusz […], umocniony małżeństwem […]. Sił nowego sojusznika król Władysław postanowił od razu użyć do przygotowywanego […] ataku na Brandenburgię […]". |
Główne uderzenie Krzyżacy zaplanowali na wrzesień, uzgadniając je z [władcą]. [Ten] chciał odpłacić Łokietkowi za jego udział w niedawnych planach wielkiej ligi […] z cesarzem, Habsburgami i Węgrami. [Obie armie] miały się spotkać w sercu Polski, pod Kaliszem. Celem tak zaplanowanych działań było z pewnością rozgromienie Łokietkowego Królestwa […]. [Król ten na kampanię] ciągnął wolno przez Śląsk, zainteresowany przede wszystkim zdobyciem Głogowa (1–2 X), osieroconego przez niedawny zgon tamtejszego księcia Przemka. Potem skierował się wprawdzie na Poznań, ale na wieść o wycofaniu się Krzyżaków, sam zawarł rozejm (11 X) i szybko zawrócił do domu. Możliwe odpowiedzi: 1. Karol Robert, 2. Giedymin, 3. Jan Luksemburski
Przymierze z tym państwem zostało zawarte bardzo wcześnie. Nawiązywało do starej tradycji polskiej polityki […]. Później stosunki się popsuły, doszło nawet do jakiś zatargów, ale wnet dzięki pośrednictwu papiestwa nastąpiło ponowne zbliżenie, umocnione […] węzłem małżeńskim […]. Nowy zacieśniony związek [z tym państwem] […] stanowił dla Polski zabezpieczenie ze strony Czech. [Państwo to] okazało się wiernym sojusznikiem, nieodmawiającym pomocy w różnych okolicznościach. W tle stały z pewnością perspektywiczne kalkulacje polityki dynastycznej (Łokietek miał tylko jednego syna). Król polski czynił zapewne swemu zięciowi obietnice co do sukcesji […]. Możliwe odpowiedzi: 1. Karol Robert, 2. Giedymin, 3. Jan Luksemburski
[Państwo to] stanowiło wciąż groźnego i agresywnego sąsiada. Toczyło nieustającą wojnę z Krzyżakami, dla których podbój i chrystianizacja stanowiły rację bytu. [Państwo to] prowadziło też energiczną ekspansję na ziemie ruskie. […] Łokietek w sojuszu [z tym państwem] dostrzegł poszukiwaną alternatywę dla związku z Węgrami. […] Wiosną 1325 r. stanął sojusz […], umocniony małżeństwem […]. Sił nowego sojusznika król Władysław postanowił od razu użyć do przygotowywanego […] ataku na Brandenburgię […]. Możliwe odpowiedzi: 1. Karol Robert, 2. Giedymin, 3. Jan Luksemburski
Porównaj mapę z poprzedniego ćwiczenia, przedstawiającą Polskę w czasach Władysława Łokietka, z mapą poniżej, na której ukazano Polskę w granicach przed rozbiciem dzielnicowym. Wpisz do tabeli poniżej ziemie, które Władysław Łokietek włączył do swojego państwa, i te, które pozostały poza jego granicami. Obok wpisz okoliczności utraty tych ziem i na rzecz kogo zostały one utracone.
Zapoznaj się z mapą poniżej, na której ukazano Polskę w granicach przed rozbiciem dzielnicowym. Wpisz do tabeli poniżej ziemie, które Władysław Łokietek włączył do swojego państwa, i te, które pozostały poza jego granicami. Obok wpisz okoliczności utraty tych ziem i na rzecz kogo zostały one utracone.
W 1879 r. Jan Matejko namalował obraz pt. Władysław Łokietek zrywa układy z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim. Tematycznie malowidło to nawiązuje do wydarzeń z 1312 r., kiedy wielki mistrz zakonu krzyżackiego miał zaproponować księciu polskiemu odkupienie Pomorza Gdańskiego, zajętego przez Krzyżaków w 1309 r. Przedstaw racje Władysława Łokietka w odniesieniu do propozycji wielkiego mistrza. Odwołaj się do elementów graficznych obrazu i jego sensu symbolicznego.
Przeanalizuj poniższy tekst, stanowiący krzyżacką wersję zajęcia Gdańska, i przedstaw opisane w nim wydarzenia z punktu widzenia strony polskiej.
Mieszkańcy Gdańska trzymali i przyjmowali u siebie rabusiów, grabieżców i złodziei oraz zdobycz i mienie wydarte wszystkim chrześcijanom rzeczonych okolic. Wspomniani łotrzy i rabusie wszczęli walkę z wyżej wymienionymi braćmi [tj. Krzyżakami] i zabili wasalów wspomnianych braci, a mienie ich zrabowali i uwieźli do wyżej wymienionego miasta i pożarem zniszczyli wiele wsi wspomnianych braci.
Mistrz i bracia rzeczonego zakonu przebywający w Prusach wielokrotnie upominali ludzi rzeczonego miasta, aby wspomnianych łotrów i rabusiów wypędzili z rzeczonego miasta, w przeciwnym razie sami zniszczą rzeczone miasto. Mistrz i bracia rzeczonej dzielnicy [tj. Prus] zebrali swe wojsko i ruszyli pod rzeczone miasto. Wspomniany mistrz i bracia powiedzieli rzeczonym mieszkańcom, iż zajmą rzeczone miasto i zabiją ich, jeśli nie wydadzą im wspomnianych łotrów i rabusiów w liczbie szesnastu. Wspomniany mistrz i bracia wraz z całym wojskiem oddalili się do swoich ziem, nie wyrządziwszy żadnej krzywdy mieszkańcom wspomnianego miasta. Wspomnieni mieszkańcy dobrowolnie zburzyli domy rzeczonego miasta i wyszli, aby zamieszkać w innych stronach.Cytat za: Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), t. 2, Przezwyciężanie rozdrobnienia feudalnego i powstanie monarchii stanowej w Polsce, oprac. G. Labuda, B. Miśkiewicz, Poznań 1967.
Przeanalizuj poniższe źródła: fragment kroniki XIV‑wiecznego kronikarza Jana Długosza oraz fragment tablicy genealogicznej, a następnie określ, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Źródło A
Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego[Zawierając pokój z Krzyżakami w 1343 r.] nie tylko zrzekł się prawa własności do ziemi pomorskiej i dwu innych ziem: chełmińskiej i michałowskiej i zrezygnował na przyszłość z domagania się ich zwrotu na drodze sądowej, ale nadto zobowiązał się, że nigdy nie będzie używał tytułu księcia pomorskiego i że wymaże go z pieczęci wielkiej królewskiej. Okazał się zupełnie niepodobny do ojca, który dłużej wojował i pozwolił się raczej przytłoczyć starości i śmierci, niż nakłonić do któregoś ze wspomnianych warunków […].
Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, tłum. J. Mrukówna, ks. IX, Warszawa 1981, s. 101.
Źródło B
Tablica genealogiczna [fragment]Konrad I † 1247 ks. mazowiecki, kujawski, sieradzki, łęczycki, potem krakowski syn poprzedniego: Kazimierz I † 1267 ks. kujawski, łęczycki i sieradzki
syn Kazimierza: Władysław Łokietek † 1333 ks. sieradzki, łęczycki, krakowski, wielkopolski, potem król Polski x. Jadwiga, c. Bolesława Pobożnego
dzieci pary:
Elżbieta † 1380 x. Karol Robert, król Węgier; dzieci pary: Ludwik † 1382 król Węgier i Polski x. Elżbieta, c. bana Bośni; córki pary: Maria, Katarzyna, Maria i Jadwiga † 1399 królowa Polski x. 1386 Władysław Jagiełło, w. ks. lit., potem król Polski
Kazimierz III Wielki † 1370, król Polski x 1. Aldona, c. Giedymina w. ks. litewskiego x Adelajda Heska, Krystyna Rokiczanka, 4. Jadwiga, c. Henryka V, ks. żagańskiego
Źródło: Tablica genealogiczna [fragment], [w:] H. Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1990, s. 316. 56.1.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Jan Długosz w podanym fragmencie ocenia politykę wobec Krzyżaków Władysława Łokietka oraz Kazimierza, księcia kujawskiego. | □ | □ |
| Wspomniane w tekście osoby walczyły z Krzyżakami o księstwo pomorskie. | □ | □ |
| Długosz ocenia politykę jednego z nich w sposób negatywny, ponieważ zamiast starać się odebrać Gdańsk zakonowi, prowadził wobec niego pokojową politykę. | □ | □ |
Bić się czy nie? Ustosunkuj się do powyższej alternatywy w kontekście polityki Władysława Łokietka wobec zakonu krzyżackiego.