Fragment przemówienia sekretarza stanu USA George’a Marshalla na zebraniu klubu absolwentów Harvardu, wygłoszone w Cambridge w stanie Massachusetts 5 VI 1947 r.

Jest rzeczą logiczną, że Stany Zjednoczone powinny uczynić wszystko, co leży w mocy, żeby dopomóc do przywrócenia światu normalnego zdrowia gospodarczego, bez czego nie może być mowy o równowadze politycznej i o zapewnieniu pokoju. Nasza polityka jest wymierzona nie przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy doktrynie, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, rozpaczy i chaosowi. Celem jej powinno być odrodzenie aktywnej gospodarki świata, żeby umożliwić wytworzenie się takich warunków politycznych i społecznych, w których mogłyby istnieć wolne instytucje. […] Jest już oczywiste, że zanim rząd Stanów Zjednoczonych pójdzie dalej w swoich usiłowaniach ulżenia sytuacji i dopomożenia Europie do wstąpienia na drogę prowadzącą do uzdrowienia, musi nastąpić jakieś porozumienie pomiędzy krajami europejskimi co do potrzeb chwili i co do tego, jak te kraje europejskie pragną przyczynić się do ułatwienia akcji przedsięwziętej przez nasz rząd.

Wiek_XX Źródło: Fragment przemówienia sekretarza stanu USA George’a Marshalla na zebraniu klubu absolwentów Harvardu, wygłoszone w Cambridge w stanie Massachusetts 5 VI 1947 r., [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 308–309.

Walter Laqueur Historia Europy 1945–1992

Nic nie dawało się przyrównać do przykładu Niemiec – ci, którzy prorokowali upadek kapitalizmu w Europie Środkowej, byli szalenie skonfundowani. Rezultaty przewyższyły wszystko, o czym marzyli najbardziej nawet zagorzali optymiści. Z perspektywy czasu cud ten daje się wytłumaczyć na wiele sposobów. Niemcy od lat byli wygłodzeni, brakowało im wciąż mieszkań i ubrań, miliony ludzi marzyło o samochodach, a nowe artykuły przemysłowe spełniały ich nadzieje na podwyższenie standardu życia. W efekcie pojawiły się niebywałe wręcz oczekiwania na rynku konsumenta, a towarzyszył im równie niebywały rozwój nowych dziedzin przemysłu, nastawiony na ich zaspokajanie. Na zachodzie powstał od nowa przemysł chemiczny, elektryczny i tekstylny […]. Nawet miliony uciekinierów okazały się bezcennym kapitałem, jako że bez tak ogromnej armii pracowników cud mógłby okazać się niemożliwy. W 1960 roku bezrobocie spadło poniżej 1% zatrudnionych, a każdemu, kto chciał pracować, oferowano kilka stanowisk pracy […]. Twierdzono, że gospodarcze odrodzenie Niemiec nie byłoby możliwe bez uprzedniej pomocy planu Marshalla […]. Ale Francja czy Wielka Brytania otrzymały większą pomoc; sam plan Marshalla nie był więc przyczyną tak niebywałego boomu gospodarczego.

Historia_Europy Źródło: Walter Laqueur, Historia Europy 1945–1992, tłum. R. Zawadzki, Londyn 1993, s. 112.

Jerzy Morawski 70 lat planu Marshalla. Fakty i mity o największym programie rozwojowym XX wieku

RVYc8dXxZqiOv

Cytat Amerykańska pomoc zbiegła się w czasie z początkiem ery bezprecedensowego rozwoju w Europie Zachodniej. Przez niemal 30 lat, do początku lat 70., wzrost gospodarczy sięgał średnio 5 proc. rocznie. Nie miało to miejsca ani wcześniej, ani później na tym obszarze (…..). W 1970 r. brytyjski historyk Richard Mayne nie był odosobniony, gdy pisał: "Z perspektywy 20 lat można stwierdzić z pewnością, że plan Marshalla był wielkim skokiem Europy do przodu. Pomoc inwestycyjna, nawozy, maszyny i narzędzia, programy produkcyjne i planowanie wzrostu położyły fundament pod późniejszy rozwój. Dzięki dostawom pożywienia i surowców plan Marshalla uratował Europejczyków przed rychłą gospodarczą katastrofą".
W tym ujęciu pomoc zza Atlantyku uratowała europejską demokrację, zażegnała komunistyczne zagrożenie i naprowadziła europejskie gospodarki na ścieżkę wzrostu. Stała się katalizatorem europejskiego cudu gospodarczego.
W latach 80. zaczęło się jednak pojawiać więcej głosów sugerujących, że znaczenie planu Marshalla dla odbudowy Europy było wyolbrzymiane. Brytyjski historyk Alan Milward (…..) zwrócił uwagę, że Europa Zachodnia weszła na ścieżkę wzrostu zaraz po zakończeniu wojny, nim plan Marshalla został wdrożony. Przed końcem 1947 r. Wielka Brytania i Francja osiągnęły przedwojenny poziom produkcji przemysłowej, a w połowie następnego roku średni poziom produkcji przemysłowej w Europie Zachodniej przekroczył poziom sprzed wojny. Plan Marshalla został uchwalony przez Kongres amerykański w kwietniu 1948 r., a pomoc zaczęła napływać do Europy dopiero latem 1948 r.
Milward twierdził, że przypisując główną rolę planowi Marshalla, nie docenia się potencjału Europy. Już w latach 1945-47 europejskie rządy wykonały olbrzymi wysiłek, tworząc podstawy państwa dobrobytu i przygotowując programy odbudowy (…..) Zdaniem Milwarda pomoc w ramach planu Marshalla była znacząca i mogła nieco zwiększyć tempo wzrostu gospodarczego. Była jednak zbyt mała, aby w istotny sposób wpłynąć na kondycję europejskich gospodarek i wywołać efekt wzrostu, którego Europa doświadczyła w następnych dwóch dekadach (…..).
Barry Eichengreen, znany historyk gospodarki z Uniwersytetu Berkeley, potwierdził ustalenia Milwarda - łącznie amerykańska pomoc podniosła europejski PKB o ok. 2 proc. w czasie, gdy wzrósł on o ponad 20 proc. Nie oznacza to, że plan Marshalla odegrał znikomą rolę. Jak wskazywał Eichengreen, za powojennym ożywieniem gospodarczym i postępami odbudowy nie szła poprawa nastrojów społecznych i warunków bytu ludności. W znacznej mierze wynikało to z wysokich nakładów na odbudowę i inwestycje, co zmuszało rządy do ograniczania wydatków na konsumpcję. Europę trapiły strajki robotnicze, organizowane zwłaszcza przez komunistyczne związki zawodowe (…..). Plan Marshalla pozwolił na załagodzenie konfliktów społecznych. Ułatwiało to gromadzenie środków na inwestycje. Według Eichengreena o znaczeniu planu Marshalla zdecydowały również warunki, na jakich ta pomoc została udzielona. Wymusiły one bowiem na krajach europejskich współpracę (powstała wówczas Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej) i rezygnację z protekcjonizmu. Dlatego amerykański historyk nazwał plan Marshalla najbardziej udanym w historii programem strukturalnego dostosowania, czyli taką pomocą, za którą idą również konkretne dyrektywy dotyczące reform i rozwiązań prawnych.
Również brytyjski historyk Tony Judt, (…..) zdystansował się wobec poglądów Milwarda. Jego zdaniem plan Marshalla miał przede wszystkim znaczenie psychologiczne i polityczne. Rozwiązując problem niedoborów żywności, wspierając w krótkim okresie wzrost gospodarczy, a także zmniejszając uciążliwości powojennego chaosu i zniszczeń, pomógł Europejczykom uwierzyć w przyszłość. Poprawa nastrojów wyraźnie przekładała się na sytuację polityczną. "Plan Marshalla pozwolił Europejczykom zyskać większą pewność siebie. Pomógł im zerwać ostatecznie z dziedzictwem szowinizmu, depresji i rozwiązań autorytarnych. (…) Uczynił protekcjonistyczną politykę lat 30. zacofaną, niepotrzebną i w końcu absurdalną".
Niezależnie od rozbieżności w ocenach dotyczących wpływu amerykańskiej pomocy, wszyscy badacze zgodnie podkreślają, że nie trafiła ona w próżnię. Plan Marshalla pomógł Europie wykorzystać potencjał, który już w niej tkwił. Jego historia dowodzi, że zewnętrzna pomoc może stanowić istotne wsparcie sukcesu gospodarczego, niekoniecznie jednak jego bezpośrednią przyczynę.

Cytat Amerykańska pomoc zbiegła się w czasie z początkiem ery bezprecedensowego rozwoju w Europie Zachodniej. Przez niemal 30 lat, do początku lat 70., wzrost gospodarczy sięgał średnio 5 proc. rocznie. Nie miało to miejsca ani wcześniej, ani później na tym obszarze (…..). W 1970 r. brytyjski historyk Richard Mayne nie był odosobniony, gdy pisał: "Z perspektywy 20 lat można stwierdzić z pewnością, że plan Marshalla był wielkim skokiem Europy do przodu. Pomoc inwestycyjna, nawozy, maszyny i narzędzia, programy produkcyjne i planowanie wzrostu położyły fundament pod późniejszy rozwój. Dzięki dostawom pożywienia i surowców plan Marshalla uratował Europejczyków przed rychłą gospodarczą katastrofą".
W tym ujęciu pomoc zza Atlantyku uratowała europejską demokrację, zażegnała komunistyczne zagrożenie i naprowadziła europejskie gospodarki na ścieżkę wzrostu. Stała się katalizatorem europejskiego cudu gospodarczego.
W latach 80. zaczęło się jednak pojawiać więcej głosów sugerujących, że znaczenie planu Marshalla dla odbudowy Europy było wyolbrzymiane. Brytyjski historyk Alan Milward (…..) zwrócił uwagę, że Europa Zachodnia weszła na ścieżkę wzrostu zaraz po zakończeniu wojny, nim plan Marshalla został wdrożony. Przed końcem 1947 r. Wielka Brytania i Francja osiągnęły przedwojenny poziom produkcji przemysłowej, a w połowie następnego roku średni poziom produkcji przemysłowej w Europie Zachodniej przekroczył poziom sprzed wojny. Plan Marshalla został uchwalony przez Kongres amerykański w kwietniu 1948 r., a pomoc zaczęła napływać do Europy dopiero latem 1948 r.
Milward twierdził, że przypisując główną rolę planowi Marshalla, nie docenia się potencjału Europy. Już w latach 1945-47 europejskie rządy wykonały olbrzymi wysiłek, tworząc podstawy państwa dobrobytu i przygotowując programy odbudowy (…..) Zdaniem Milwarda pomoc w ramach planu Marshalla była znacząca i mogła nieco zwiększyć tempo wzrostu gospodarczego. Była jednak zbyt mała, aby w istotny sposób wpłynąć na kondycję europejskich gospodarek i wywołać efekt wzrostu, którego Europa doświadczyła w następnych dwóch dekadach (…..).
Barry Eichengreen, znany historyk gospodarki z Uniwersytetu Berkeley, potwierdził ustalenia Milwarda - łącznie amerykańska pomoc podniosła europejski PKB o ok. 2 proc. w czasie, gdy wzrósł on o ponad 20 proc. Nie oznacza to, że plan Marshalla odegrał znikomą rolę. Jak wskazywał Eichengreen, za powojennym ożywieniem gospodarczym i postępami odbudowy nie szła poprawa nastrojów społecznych i warunków bytu ludności. W znacznej mierze wynikało to z wysokich nakładów na odbudowę i inwestycje, co zmuszało rządy do ograniczania wydatków na konsumpcję. Europę trapiły strajki robotnicze, organizowane zwłaszcza przez komunistyczne związki zawodowe (…..). Plan Marshalla pozwolił na załagodzenie konfliktów społecznych. Ułatwiało to gromadzenie środków na inwestycje. Według Eichengreena o znaczeniu planu Marshalla zdecydowały również warunki, na jakich ta pomoc została udzielona. Wymusiły one bowiem na krajach europejskich współpracę (powstała wówczas Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej) i rezygnację z protekcjonizmu. Dlatego amerykański historyk nazwał plan Marshalla najbardziej udanym w historii programem strukturalnego dostosowania, czyli taką pomocą, za którą idą również konkretne dyrektywy dotyczące reform i rozwiązań prawnych.
Również brytyjski historyk Tony Judt, (…..) zdystansował się wobec poglądów Milwarda. Jego zdaniem plan Marshalla miał przede wszystkim znaczenie psychologiczne i polityczne. Rozwiązując problem niedoborów żywności, wspierając w krótkim okresie wzrost gospodarczy, a także zmniejszając uciążliwości powojennego chaosu i zniszczeń, pomógł Europejczykom uwierzyć w przyszłość. Poprawa nastrojów wyraźnie przekładała się na sytuację polityczną. "Plan Marshalla pozwolił Europejczykom zyskać większą pewność siebie. Pomógł im zerwać ostatecznie z dziedzictwem szowinizmu, depresji i rozwiązań autorytarnych. (…) Uczynił protekcjonistyczną politykę lat 30. zacofaną, niepotrzebną i w końcu absurdalną".
Niezależnie od rozbieżności w ocenach dotyczących wpływu amerykańskiej pomocy, wszyscy badacze zgodnie podkreślają, że nie trafiła ona w próżnię. Plan Marshalla pomógł Europie wykorzystać potencjał, który już w niej tkwił. Jego historia dowodzi, że zewnętrzna pomoc może stanowić istotne wsparcie sukcesu gospodarczego, niekoniecznie jednak jego bezpośrednią przyczynę.

Cytat
Amerykańska pomoc zbiegła się w czasie z początkiem ery bezprecedensowego rozwoju w Europie Zachodniej. Przez niemal 30 lat, do początku lat 70., wzrost gospodarczy sięgał średnio 5 proc. rocznie. Nie miało to miejsca ani wcześniej, ani później na tym obszarze. […] W 1970 r. brytyjski historyk Richard Mayne nie był odosobniony, gdy pisał: „Z perspektywy 20 lat można stwierdzić z pewnością, że plan Marshalla był wielkim skokiem Europy do przodu. Pomoc inwestycyjna, nawozy, maszyny i narzędzia, programy produkcyjne i planowanie wzrostu położyły fundament pod późniejszy rozwój. Dzięki dostawom pożywienia i surowców plan Marshalla uratował Europejczyków przed rychłą gospodarczą katastrofą”.
W tym ujęciu pomoc zza Atlantyku uratowała europejską demokrację, zażegnała komunistyczne zagrożenie i naprowadziła europejskie gospodarki na ścieżkę wzrostu. Stała się katalizatorem europejskiego cudu gospodarczego.
W latach 80. zaczęło się jednak pojawiać więcej głosów sugerujących, że znaczenie planu Marshalla dla odbudowy Europy było wyolbrzymiane. Brytyjski historyk Alan Milward […] zwrócił uwagę, że Europa Zachodnia weszła na ścieżkę wzrostu zaraz po zakończeniu wojny, nim plan Marshalla został wdrożony. Przed końcem 1947 r. Wielka Brytania i Francja osiągnęły przedwojenny poziom produkcji przemysłowej, a w połowie następnego roku średni poziom produkcji przemysłowej w Europie Zachodniej przekroczył poziom sprzed wojny. Plan Marshalla został uchwalony przez Kongres amerykański w kwietniu 1948 r., a pomoc zaczęła napływać do Europy dopiero latem 1948 r.
Milward twierdził, że przypisując główną rolę planowi Marshalla, nie docenia się potencjału Europy. Już w latach 1945–47 europejskie rządy wykonały olbrzymi wysiłek, tworząc podstawy państwa dobrobytu i przygotowując programy odbudowy. […] Zdaniem Milwarda pomoc w ramach planu Marshalla była znacząca i mogła nieco zwiększyć tempo wzrostu gospodarczego. Była jednak zbyt mała, aby w istotny sposób wpłynąć na kondycję europejskich gospodarek i wywołać efekt wzrostu, którego Europa doświadczyła w następnych dwóch dekadach. […]
Barry Eichengreen, znany historyk gospodarki z Uniwersytetu Berkeley, potwierdził ustalenia Milwarda – łącznie amerykańska pomoc podniosła europejski PKB o ok. 2 proc. w czasie, gdy wzrósł on o ponad 20 proc. Nie oznacza to, że plan Marshalla odegrał znikomą rolę. Jak wskazywał Eichengreen, za powojennym ożywieniem gospodarczym i postępami odbudowy nie szła poprawa nastrojów społecznych i warunków bytu ludności. W znacznej mierze wynikało to z wysokich nakładów na odbudowę i inwestycje, co zmuszało rządy do ograniczania wydatków na konsumpcję. Europę trapiły strajki robotnicze, organizowane zwłaszcza przez komunistyczne związki zawodowe. […] Plan Marshalla pozwolił na załagodzenie konfliktów społecznych. Ułatwiało to gromadzenie środków na inwestycje. Według Eichengreena o znaczeniu planu Marshalla zdecydowały również warunki, na jakich ta pomoc została udzielona. Wymusiły one bowiem na krajach europejskich współpracę (powstała wówczas Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej) i rezygnację z protekcjonizmu. Dlatego amerykański historyk nazwał plan Marshalla najbardziej udanym w historii programem strukturalnego dostosowania, czyli taką pomocą, za którą idą również konkretne dyrektywy dotyczące reform i rozwiązań prawnych.
Również brytyjski historyk Tony Judt […] zdystansował się wobec poglądów Milwarda. Jego zdaniem plan Marshalla miał przede wszystkim znaczenie psychologiczne i polityczne. Rozwiązując problem niedoborów żywności, wspierając w krótkim okresie wzrost gospodarczy, a także zmniejszając uciążliwości powojennego chaosu i zniszczeń, pomógł Europejczykom uwierzyć w przyszłość. Poprawa nastrojów wyraźnie przekładała się na sytuację polityczną. „Plan Marshalla pozwolił Europejczykom zyskać większą pewność siebie. Pomógł im zerwać ostatecznie z dziedzictwem szowinizmu, depresji i rozwiązań autorytarnych. (…) Uczynił protekcjonistyczną politykę lat 30. zacofaną, niepotrzebną i w końcu absurdalną”.
Niezależnie od rozbieżności w ocenach dotyczących wpływu amerykańskiej pomocy, wszyscy badacze zgodnie podkreślają, że nie trafiła ona w próżnię. Plan Marshalla pomógł Europie wykorzystać potencjał, który już w niej tkwił. Jego historia dowodzi, że zewnętrzna pomoc może stanowić istotne wsparcie sukcesu gospodarczego, niekoniecznie jednak jego bezpośrednią przyczynę.

Polityka Źródło: Jerzy Morawski, 70 lat planu Marshalla. Fakty i mity o największym programie rozwojowym XX wieku, „Polityka” 2014.