Karol Marks

W dzisiejszym zmienionym położeniu środkowej Europy, a zwłaszcza Niemiec, potrzebujemy demokratycznej Polski bardziej niż kiedykolwiek. Albowiem jeśli Polski nie odbudujemy, to Niemcy staną się warownią Świętego Przymierza; po odbudowaniu zaś Polski muszą stać się sprzymierzeńcem republikańskiej Francji. Międzynarodowy ruch robotniczy będzie ciągle narażony na przerwy, przeszkody i opóźnienia, dopóki nie rozwiążemy tej wielkiej kwestii europejskiej.

1 Źródło: Karol Marks, „Przedświt” 1897, t. 5, s. 11–12.

Ludwik Waryński Program brukselski

Zasady, które wyznajemy, są następujące:

1. Społeczeństwo zapewnia każdej jednostce wszechstronny rozwój sił przyrodzonych.

2. Środki i narzędzia pracy powinny przejść z rąk jednostek na wspólną własność pracujących i tym sposobem praca najemna zmieniona będzie na pracę zrzeszoną w stowarzyszeniach fabrycznych, rzemieślniczych i rolnych.

3. Każda jednostka ma prawo do korzyści z rezultatów stowarzyszonej pracy, prawo, które w przyszłości określą sami pracujący na podstawie nauki.

4. Zupełna równość społeczna obywateli bez różnicy płci, rasy i narodowości.

5. Wprowadzenie w życie powyższych zasad jest sprawą wszystkich pracujących bez różnicy rodzaju pracy i narodowości; zatem rewolucja społeczna musi być powszechna i międzynarodowa.

6. Na zasadzie tego żądamy federacyjnych związków z socjalistami wszystkich krajów.

2 Źródło: Ludwik Waryński, Program brukselski, 1878 r., dostępny w internecie: polskapartiasocjalistycznawroclaw.wordpress.com [dostęp 30.06.2020 r.].

Pamiętnik nr 3

Sklep idzie coraz gorzej. Szef wymówił mi pracę. Bierze sobie wspólnika z gotówką, który będzie wypełniać moją pracę. Pracuję ostatnie dwa tygodnie. Wypłaty nie otrzymałem, szef mi zapłacił tylko za jeden tydzień, mówiąc, że tak źle interes idzie i dlatego nie może więcej zapłacić. Trzeba szukać pracy.

Szukam pracy, pracując, nie dojadałem, a teraz nie jadam, tylko taka zmiana nastąpiła. Już drugi miesiąc chodzę na wykłady do szkoły, zapisałem się do pośrednictwa pracy Bratniej Pomocy, może otrzymam jaką pracę.

Na dwa tygodnie przed Bożem Narodzeniem otrzymałem pracę. Pewien Rosjanin, (...) zaangażował mnie i jeszcze dwóch moich kolegów do pilnowania i sprzedaży [choinek]. Nie wiem, co nam będzie płacił za tę pracę, ale ktoby się o to pytał? Jest praca, więc i coś zapłacą za nią (…).

Wychodząc z domu, wypiłem herbaty z kawałkiem chleba i do późna wieczorem nic nie jem. Kupujących jeszcze nie ma, można by jaką choinkę sprzedać, mieć na życie.

Pada deszcz ze śniegiem. Buty mi się zupełnie rozpływają, zimno i mokro w nogi, żebym się chociaż nie rozchorował. Zaczynają już się interesować choinkami, sprzedaliśmy choinkę i kupiliśmy sobie kiełbasy i chleba, jakie to smaczne i na duszy jakoś weselej.

3 Źródło: Pamiętnik nr 3, [w:] Ludwik Krzywicki, Pamiętniki bezrobotnych, Warszawa 1933, s. 42–43.

Adam Ciołkosz, Lidia Ciołkosz Niepodległość i socjalizm 1835-1945. Audycje radiowe

„Młodzi” dostosować chcieli cele walki proletariatu polskiego do potrzeb rosyjskiego ruchu rewolucyjnego. Uważając osiągnięcie niepodległości w ówczesnych warunkach za niemożliwe odsuwali je w daleką przyszłość i poprzestawali na postulacie usamodzielnienia Królestwa Polskiego w ramach republikańskiego i demokratycznego państwa rosyjskiego. Natomiast „starzy” w dalszym ciągu jako cel walki klasy robotniczej stawiali niepodległą polską republikę demokratyczną, w taktyce zaś rewolucyjnej zachowywali samodzielność polskiego ruchu socjalistycznego, chociaż bynajmniej nie wykluczali koordynacji sił w walce ze wspólnym wrogiem – caratem.

ost Źródło: Adam Ciołkosz, Lidia Ciołkosz, Niepodległość i socjalizm 1835-1945. Audycje radiowe, Londyn 1982, s. 41.