Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Federacja Rosyjska sąsiaduje z Polską poprzez obwód kaliningradzki. To jedno rosyjskie „województwo” pozostaje oddzielone od reszty kraju i tylko ono z ziem rosyjskich graniczy z Polską. Warto jednak poznać środowisko przyrodnicze, ludność i gospodarkę całego obszaru Federacji Rosyjskiej, która jest krajem niezwykle ciekawym i wielkim – największym na świecie.

RUOp0EgtFona01
Źródło: Raul P (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Już wiesz
  • którędy przebiega granica między Europą i Azją;

  • czym był Związek Radziecki (ZSRR);

  • czym są strefy czasowe;

  • jakie strefy klimatyczne i roślinne występują na świecie.

Nauczysz się
  • określić położenie Federacji Rosyjskiej na mapie świata;

  • jaki jest podział administracyjny Federacji Rosyjskiej i czym jest obwód kaliningradzki;

  • scharakteryzować środowisko przyrodnicze Federacji Rosyjskiej;

  • opisać rozmieszczenie i cechy rosyjskiej ludności;

  • wymienić główne gałęzie rosyjskiej gospodarki.

iwvt2TEsa8_d5e230

1. Położenie i podział Federacji Rosyjskiej

Federacja Rosyjska leży na dwóch kontynentach – w Europie i Azji. Powierzchnia kraju wynosi ponad 17 mln kmIndeks górny 2, czyli więcej niż cała Europa (10,5 mln kmIndeks górny 2). Na nasz kontynent przypada „tylko” 4,3 mln kmIndeks górny 2 obszaru Federacji Rosyjskiej, który i tak zajmuje prawie całą Europę Wschodnią. Azjatycka część Rosji obejmuje głównie tereny położone na wschód od gór Ural, które nazywane są Syberią. Ponadto do Azji zalicza się obszar między Morzem Czarnym a Kaspijskim, zwany Przedkaukaziem.
Federacja Rosyjska leży w całości na półkuli północnej i w zdecydowanej większości na półkuli wschodniej; na półkuli zachodniej znajduje się tylko Płw. Czukocki i część Wyspy Wrangla. Wybrzeża kraju oblewają wody aż trzech Oceanów – Arktycznego na północy, Spokojnego na wschodzie i Atlantyckiego na zachodzie (Morze Bałtyckie).
Federacja Rosyjska graniczy z czternastoma krajami, z których większość znajduje się w Europie. W Azji Rosja ma granice lądowe tylko z sześcioma państwami – Chinami, Koreą Północną, Mongolią, Kazachstanem, Gruzją i Azerbejdżanem.

Polecenie 1

Korzystając z mapy świata i/lub globusa, omów położenie geograficzne Federacji Rosyjskiej. Rozróżnij europejską i azjatycką część kraju.

Polecenie 2

Z mapy politycznej Europy odczytaj nazwy 9 państw sąsiadujących z Federacją Rosyjską. Które z nich graniczy z Rosją również w Azji?

Warto wiedzieć

Federacja Rosyjska w obecnych granicach istnieje od 1991 roku. Kraj ten jest pozostałością po Związku Radzieckim (ZSRR), który funkcjonował od Rewolucji Październikowej z 1917 roku, początkowo pod nazwą Rosja Radziecka; przed Rewolucją była Rosja Carska.

Związek Radziecki był państwem komunistycznym, w skład którego formalnie wchodziło 15 republik, m.in. Rosja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Gruzja, Kazachstan. Nieformalnie zaś pod silnymi wpływami ZSRR od końca II wojny światowej pozostawały też państwa Europy Środkowej – Polska, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, a także NRD; w mniejszym stopniu uzależnione były Jugosławia i Albania. Ponadto Związek Radziecki utrzymywał silne związki z kilkoma innymi krajami komunistycznym na świecie, np. z Kubą i Wietnamem. W latach 80. XX wieku ustrój komunistyczny został całkowicie skompromitowany, gdyż życie w nim pełne było rozmaitych absurdów, o czym przekonują na przykład polskie filmy Stanisława Barei („Miś”, „Alternatywy 4” i in.). Władze ZSRR próbowały za wszelką cenę utrzymać kraj w istniejącym kształcie, wprowadzając niewiele znaczące zmiany pod hasłem Pieriestrojka (z ros. Przebudowa). Jednak ich skutkiem było tylko odłożenie w czasie upadku Związku Radzieckiego, który ostatecznie nastąpił w 1991 roku, kiedy to wszystkie republiki radzieckie stały się niepodległymi państwami. Jedną z tych republik – największą i najważniejszą w ZSRR – była Rosja, która ostatecznie w 1992 roku przyjęła nazwę Federacja Rosyjska.

Wielki obszar Federacji Rosyjskiej podzielony jest na kilkadziesiąt jednostek administracyjnych – republik, krajów, obwodów. Wiele z nich w nazwie ma określenie „autonomiczna(y)”, co oznacza że dana jednostka powinna posiadać pewną niezależność i samodzielność. W praktyce jednak wszystkie republiki, kraje i obwody są silnie uzależnione od władz centralnych znajdujących się w stolicy kraju – Moskwie.

Ciekawostka

Terytorium Federacji Rosyjskiej znajduje się w obrębie aż 9 stref czasowych, co oznacza 9 godzin różnicy czasu strefowego między wschodnimi a zachodnimi krańcami państwa. Różnica czasu słonecznego jest jeszcze większa i wynosi 11 godzin 40 minut.

Polecenie 3

Na mapie poniżej wskaż stolicę Federacji Rosyjskiej i obwód kaliningradzki.

RaNIL5x2wAqzt1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iwvt2TEsa8_d5e303

2. Warunki naturalne

Linia brzegowa Federacji Rosyjskiej ma ponad 37 tys. km długości, czyli niemal tyle, co równik. Jej przebieg jest silnie urozmaicony, zwłaszcza na Oceanie Arktycznym i Spokojnym. W skład Federacji Rosyjskiej wchodzą liczne wyspy i archipelagi, np. Nowa Ziemia, Ziemia Północna, Ziemia Franciszka Józefa, Wyspy Nowosyberyjskie na Oceanie Arktycznym czy Sachalin i Wyspy Kurylskie na Pacyfiku. Wiele jest też półwyspów i to takich o znacznej powierzchni, np. Kamczatka, Tajmyr, Jamał, Gydański, Kolski, Czukocki. Archipelagi, wyspy i półwyspy wydzielają na oceanach mniejsze akweny – morza, zatoki, cieśniny.

Polecenie 4
  • Na mapie poniżej wskaż główne elementy rosyjskiej linii brzegowej – zarówno po stronie lądu, jak i po stronie morza – i odczytaj ich nazwy.

  • Jak nazywa się cieśnina oddzielająca Federację Rosyjską od Stanów Zjednoczonych i tym samym Azję od Ameryki Północnej?

  • Jak nazywa się duża zatoka Morza Bałtyckiego, nad którą znajduje się część rosyjskiego wybrzeża? A nad którymi mniejszymi zatokami (zalewami) położony jest obwód kaliningradzki?

Ciekawostka

Wyspy Kurylskie oraz południowa część wyspy Sachalin w przeszłości należały do Japonii. Po przegranej przez Japończyków II wojnie światowej Rosjanie zajęli te obszary. Jednak Japonia nigdy nie zgodziła się na oddanie Rosji (ZSRR) czterech wysp Kurylskich leżących na południu, najbliżej ich kraju. Z tego powodu Japonia i Federacja Rosyjska (ZSRR) nigdy nie podpisały traktatu pokojowego i formalnie nadal pozostają w stanie wojny.

R1Bu8XBlDwTZn1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Ukształtowanie pionowe obszaru Rosji jest silnie zróżnicowane. W części europejskiej i na zachodzie Azji dominują wielkie Niziny – Wschodnioeuropejska i Zachodniosyberyjska. Nad Morzem Kaspijskim znajduje się Nizina Nadkaspijska, która jest największym na świecie obszarem depresyjnym; do Rosji należy około 1/3 tej niziny, a reszta do Kazachstanu. Na północy Azji, nad Oceanem Arktycznym położone są mniejsze Niziny – Północnosyberyjska, Jakucko‑Indygirska, Kołymska.

Wyżyny zajmują środkową część azjatyckiej części Rosji i stąd nazwa wielkiego regionu geograficznego – Wyżyna Środkowosyberyjska.

Na pozostałych obszarach kraju występują liczne łańcuchy górskie o różnych wysokościach. Najwyższym z nich jest, leżący na granicy z Gruzją, Kaukaz ze szczytem Elbrus (5633 m n.p.m.). Nieco niższe wysokości (4506 m n.p.m.) osiągają góry Ałtaj na pograniczu kazachsko‑chińsko‑mongolskim. Wyższy jest za to wulkan Kluczewska Sopka (4750 m n.p.m.) na Kamczatce, który to półwysep wraz z Wyspami Kurylskimi zalicza się do tzw. Ognistego Pierścienia PacyfikuOgnisty Pierścień PacyfikuOgnistego Pierścienia Pacyfiku.

Polecenie 5
  • Na mapie powyżej wskaż główne regiony geograficzne Federacji Rosyjskiej.

  • Odszukaj na mapie łańcuchy górskie o wysokości powyżej 3000 m n.p.m.

  • Jakie wysokości osiągają góry oddzielające Europę od Azji?

Przez rozległe niziny i wyżyny Federacji Rosyjskiej płyną wielkie, szerokie rzeki. W części europejskiej płynie najdłuższa rzeka naszego kontynentu – Wołga (3690 km). Uchodzi ona do bezodpływowego Morza Kaspijskiego, tworząc przy ujściu dużą deltę. Pozostałe wielkie rzeki – Lena (4400 km), Ob (4338 km), Jenisej (4102 km) – znajdują się w Azji i generalnie płyną na północ do Oceanu Arktycznego. Dużą rzeką jest też Amur (2824 km) płynący na wschód do Pacyfiku i będący w znacznej swej części naturalną granicą rosyjsko‑chińską.

W Rosji są też wielkie jeziora, a zwłaszcza jedno – Bajkał. Jest ono siódmym największym jeziorem świata, ale przede wszystkim to najgłębsze jezioro na Ziemi. Swą głębokość (1620 m) zawdzięcza tektonicznemu pochodzeniu – woda wypełniła tu wąski, długi i głęboki rów tektoniczny. Inne duże rosyjskie jeziora znajdują się w Europie i są to największe jeziora naszego kontynentu; Ładoga i Onega mają pochodzenie tektoniczno‑polodowcowe.

Warto wiedzieć

Gdyby woda nie zalała niecki jeziora Bajkał, to mielibyśmy tam najgłębszą depresję na Ziemi leżącą aż 1165 m p.p.m. Taka „depresja” znajdująca się pod wodami jeziora nazywana jest kryptodepresjąkryptodepresjakryptodepresją.

Polecenie 6

Na mapie powyżej wskaż główne elementy rosyjskiej sieci hydrograficznej.

Federacja Rosyjska leży w dwóch strefach klimatycznych – okołobiegunowej i umiarkowanej. Na zdecydowanej większości obszaru kraju dominują klimaty suche i chłodne, tj. umiarkowane lądowe oraz subpolarne i polarne. Większe opady występują jedynie na wybrzeżach morskich i to tych cieplejszych – bałtyckich i pacyficznych; na południowym wschodzie, nad Morzem Japońskim zaznacza się nawet wpływ monsunówmonsunymonsunów. Natomiast nad Oceanem Arktycznym przez cały rok utrzymują się niskie temperatury (latem maks. 10°C), toteż parowanie jest małe i opady nie mogą być duże. Zimą większość wód Oceanu Arktycznego zamarza.

Na obszarze Federacji Rosyjskiej występuje kilka stref roślinności naturalnej. Na północy wzdłuż wybrzeży Oceanu Arktycznego jest to pas tundry. Na południe od niego rozciąga się największy na świecie kompleks lasów iglastych zwanych tajgą. Niewielkie obszary południowo‑wschodnich i południowo‑zachodnich krańców Rosji porastają lasy mieszane i liściaste. Z kolei na południu w części centralnej zachowało się trochę trawiastych stepów. Miejscami na najbardziej suchych terenach utworzyły się półpustynie.

W Rosji dominują gleby bielicowe związane z lasami iglastymi. W tajdze jest jednak dosyć dużo terenów podmokłych, na których powstały też gleby bagienne. Na północ od tajgi występują słabo rozwinięte gleby tundrowe. Natomiast na południu w rejonie granic z Kazachstanem i Ukrainą Rosja ma pas najurodzajniejszych swoich gleb czarnoziemnych.

Polecenie 7

Korzystając z map stref klimatycznych, roślinnych i glebowych świata, wykaż powiązania i zależności między klimatem, roślinnością i glebami Federacji Rosyjskiej.

iwvt2TEsa8_d5e408

3. Ludność Federacji Rosyjskiej

Liczba ludności Federacji Rosyjskiej to ponad 140 mln, z czego około 100 mln mieszka w części europejskiej. Rosja jest najbardziej zaludnionym krajem na naszym kontynencie – następne w kolejności Niemcy liczą nieco ponad 80 mln osób.
Przewaga ludności europejskiej w Federacji Rosyjskiej wynika z lepszych warunków naturalnych i społeczno‑ekonomicznych w tej części kraju. W Europie Wschodniej panuje nieco łagodniejszy klimat z większymi wpływami oceanicznymi niż na Syberii. Ponadto mniejsze są tereny leśne i podmokłe utrudniające osadnictwo. Duże znaczenie ma też bliskość cywilizacji południowo- i zachodnioeuropejskich. Mimo to średnia gęstość zaludnienia dla europejskiej części Rosji jest bardzo mała i wynosi 28 osób na 1 kmIndeks górny 2 – to prawie trzykrotnie mniej niż na przykład na sąsiedniej Ukrainie. W części azjatyckiej wartość ta spada do 2 osób na 1 kmIndeks górny 2, ale w praktyce wielkie obszary syberyjskiej tajgi pozostają całkowicie niezamieszkane, a ludność skupiona jest w miastach i wsiach rozrzuconych miejscami nawet co kilkaset kilometrów. Średnia gęstość zaludnienia dla obszaru całej Federacji Rosyjskiej wynosi tylko 8 osób na 1 kmIndeks górny 2. Ludność generalnie osiedliła się w południowym pasie kraju, ze względu na cieplejszy klimat.

R8dnh1Jj89jY31
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Prawie ¾ rosyjskiej ludności mieszka w miastach, wśród których wyróżniają się dwa:

  • Moskwa – obecna stolica kraju i jedna z największych aglomeracji świata, licząca ponad 10 mln mieszkańców;

  • Sankt Petersburg (dawniej Leningrad, Piotrogród) – dawna stolica Rosji Carskiej, a dziś aglomeracja licząca około 5 mln mieszkańców.

Ponadto na terenie Federacji Rosyjskiej znajduje się kilkanaście miast liczących po około 1 mln mieszkańców. Co ciekawe aż 5 z nich – Nowosybirsk, Omsk, Jekaterynburg, Czelabińsk i Krasnojarsk – rozwinęło się w słabo zaludnionej części azjatyckiej.

Pod względem demograficznym ludność Rosji jest podobna do ludności innych państw Europy Wschodniej – Białorusi, Ukrainy czy nawet Litwy. Od lat w Federacji Rosyjskiej występuje duży ujemny przyrost naturalny, który spowodowany jest małą liczbą urodzeń (wywołaną trudną sytuacją ekonomiczną) oraz wysoką umieralnością (spowodowaną niezdrowym trybem życia, zwłaszcza mężczyzn). Toteż liczba ludności Rosji stale spada, choć na przykład saldo migracji zagranicznych utrzymuje się na plusie. Do Federacji Rosyjskiej wciąż bowiem przybywa wielu imigrantów z dawnych republik radzieckich, zwłaszcza z tych azjatyckich – Kazachstanu, Uzbekistanu, Kirgistanu, Gruzji, Azerbejdżanu.

Około 80% ludności Federacji stanowią Rosjanie. Pozostałe 20% to prawdziwa mieszanka narodowościowa przeróżnych nacji i grup etnicznych. Zaliczają się do nich osoby pochodzące z dawnych republik ZSRR, a także Tatarzy, Baszkirzy, Czeczeńcy, Czuwasze, Czukcze, Ingusze, Jakuci, Mongołowie, Udmurci, Żydzi i wielu innych. Jest też grupa około 75 tys. Polaków, którzy mieszkają głównie w części europejskiej. Na Syberii spotkać można potomków naszych rodaków, którzy zostali tam zesłani w czasie zaboru rosyjskiego, a także samych nielicznych już zesłańców z okresu komunizmu w Polsce.

Polecenie 8

Korzystając z danych w załączonej tabeli, scharakteryzuj cechy ludności Federacji Rosyjskiej. Wybrane informacje porównaj z danymi dla Polski i innych naszych sąsiadów.

R1BWoRr9KrwEh1
Ważniejsze dane demograficzne dotyczące Polski i jej sąsiadów
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
iwvt2TEsa8_d5e474

4. Gospodarka Federacji Rosyjskiej

Gospodarka Federacji Rosyjskiej zalicza się do światowej czołówki, choć nie do tej ścisłej, do której należą Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia i Niemcy. Wartość rosyjskiego Produktu Krajowego Brutto jest na przykład 10‑krotnie mniejsza od wartości PKB dla USA i 2‑krotnie mniejsza od wartości dla Niemiec. Natomiast w porównaniu z Polską rosyjski PKB jest 3‑krotnie większy.
Podstawą rosyjskiej gospodarki jest wydobycie i eksport surowców mineralnych. Rosja na swoim wielkim terytorium posiada złoża praktycznie wszystkich najważniejszych bogactw mineralnych. Największe znaczenie dla gospodarki mają surowce energetyczne (ropa naftowa, gaz ziemny, węgle, uran) i rudy metali (m.in. żelaza, miedzi, niklu, chromu). Ponadto ważne są też metale i kamienie szlachetne (złoto, srebro, platyna, diamenty) oraz surowce chemiczne (fosforyty, sole potasowe, baryt). Bogactwa te rozrzucone są po całym kraju, a najważniejsze obszary wydobycia to:

  • Półwysep Kolski – rudy metali i fosforyty;

  • Zagłębie Podmoskiewskie – węgiel brunatny;

  • rejon Kurska – rudy żelaza;

  • Przedkaukazie – ropa naftowa i gaz ziemny;

  • góry Ural – rudy metali, węgle, ropa, gaz;

  • Nizina Zachodniosyberyjska – ropa naftowa i gaz ziemny;

  • rejon Nowosybirska i Zagłębie Kuźnieckie – węgle i rudy metali;

  • tajga syberyjska – metale i kamienie szlachetne, węgiel kamienny.

Polecenie 9

Na mapie poniżej wskaż i nazwij główne miejsca wydobycia surowców mineralnych w Federacji Rosyjskiej.

RSgbzPuyBU7FI1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

W okolicach Kurska przy granicy z Ukrainą znajdują się jedne z największych na świecie złoża rud żelaza. Zawartość metalu w skałach jest tak duża, że występuje tam silne pole magnetyczne, które sprawia, że na przykład wskazówka kompasu nie pokazuje kierunku północnego. Zjawisko to nazywane jest kurską anomalią magnetyczną.

Oprócz surowców mineralnych w Rosji pozyskuje się również inne bogactwa naturalne. Jedno z nich to lasy, które zajmują blisko połowę powierzchni kraju i są niemal niewyczerpalnym źródłem drewna.
Do celów gospodarczych wykorzystuje się również wielkie rzeki (Wołga, Irtysz, Jenisej, Angara), na których zbudowano liczne elektrownie wodne (m.in. w Bracku, Krasnojarsku, Wołgogradzie).
Przemysł przetwórczy Federacji Rosyjskiej nie zalicza się do najbardziej nowoczesnych. Za czasów ZSRR na bogatej bazie surowcowej rozwinęły się głównie jego „ciężkie” branże – hutnictwo, energetyka cieplna, przemysł elektromaszynowy czy chemiczny. Obecnie najlepiej funkcjonuje przemysł zbrojeniowy, którego produkty są ważnym towarem eksportowym Rosji.

Ciekawostka

Duże znaczenie wizerunkowe ma dla Rosji przemysł kosmiczny. Od czasów „zimnej wojny” ZSRR i USA prowadziły silną rywalizację w podbijaniu kosmosu, m.in. Rosjanie jako pierwsi wysłali człowieka w kosmos (Jurij Gagarin w 1961 r.), a Amerykanie jako pierwsi stanęli na Księżycu (N. Armstrong w 1969 r.). Dzisiaj Rosja i USA nadal odgrywają wiodącą rolę w badaniach kosmosu, ale bardziej na zasadzie współpracy niż konkurencji. Przykładem może być Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS – International Space Station), którą oba mocarstwa stworzyły wspólnie z krajami europejskimi.
Radzieckie centrum kosmiczne rozwinęło się w pobliżu miejscowości Bajkonur na stepach Kazachstanu i Federacja Rosyjska nadal z niego korzysta.

Na dużą skalę rozwinął się też przemysł spożywczy, co wynikało głównie z konieczności wyżywienia wielomilionowego społeczeństwa. Jednak rozwój ten okazał się niewystarczający i Rosja musi obecnie importować znaczne ilości żywności przetworzonej, np. mięsa. Dla odmiany żywność nieprzetworzona, czyli np. zboża, często jest eksportowana za granicę.
Rosyjskie rolnictwo również nie zalicza się do nowoczesnych. By uzyskać duże zbiory, wykorzystuje się wielkie areały użytków rolnych. Wydajność, czyli plony z 1 ha, są znacznie niższe niż na przykład w Polsce czy na Białorusi. W Rosji nadal istnieją wielkie gospodarstwa rolne zwane kołchozami i sowchozami, w których organizacja pracy, agrotechnika i kultura rolna stoją na niskim poziomie.

Polecenie 10

Korzystając z mapy poniżej oraz z wcześniej zdobytych wiadomości, scharakteryzuj rosyjskie rolnictwo, uwzględniając jego powiązania z warunkami klimatycznymi i glebowymi.

RTDlnLSqqqK7X1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Spośród usług w rosyjskiej gospodarce największe znaczenie ma transport. Jego rozwój był niejako wymuszony przez wielką powierzchnię kraju i wynikające stąd duże odległości między miastami. Dziś stosunkowo dobrze funkcjonuje transport lotniczy i kolejowy. Utworzono dalekie połączenia między wschodem i zachodem kraju, w tym aż dwa kolejowe – Magistralę Bajkalsko‑Amurską (BAM) i Kolej Transsyberyjską. Samolot jest zdecydowanie szybszym środkiem transportu, tyle że droższym. Podróże koleją kosztują mniej, ale zabierają znacznie więcej czasu, np. przejazd pociągiem z Moskwy do Władywostoku trwa ponad 6 dni, a lot samolotem to kwestia około 8 godzin.
W Rosji nieźle rozwinął się też transport wodny – zarówno morski, jak i śródlądowy. Dostęp do trzech oceanów jest wykorzystywany m.in. przez duże porty w St. Petersburgu, Murmańsku i Władywostoku. Żegluga śródlądowa odbywa się głównie po wielkich rzekach europejskich i azjatyckich. W części europejskiej powstała dosyć gęsta sieć kanałów, które łączą m.in. Wołgę z innymi rzekami – dzięki tym kanałom Moskwa zyskała miano portu pięciu mórz.

Polecenie 11

Korzystając z mapy hipsometrycznej, prześledź śródlądowe połączenia Moskwy i określ, do których 5 mórz można z niej dopłynąć.

Ciekawostka

Mimo iż Murmańsk leży nad zimnym Oceanem Arktycznym, to jest on portem całorocznym, niezamarzającym nawet w zimie. Dzieje się tak dlatego, że do tamtych rejonów Oceanu dociera ciepły prąd morski płynący aż z Zatoki Meksykańskiej. Prąd ten podnosi temperaturę wody i jej zamarznięcie staje się niemożliwe.

W ostatnich latach na większą skalę rozwinęła się zagraniczna turystyka wyjazdowa Rosjan. Turystów z Rosji spotkać można już właściwie na całym świecie, a szczególnie dużo jest ich nad Morzem Śródziemnym. Także w Polsce zaobserwowano ich zwiększony napływ w nasze góry, nad morze czy do niektórych miast (Kraków, Gdańsk, Warszawa). Podróżują oczywiście tylko bardziej zamożni mieszkańcy Rosji i jest ich coraz więcej. Nie oznacza to jednak, że rosyjskie społeczeństwo masowo się bogaci. Zdecydowana większość Rosjan żyje na granicy ubóstwa, a bogacą się nieliczni, najczęściej zatrudnieni w firmach surowcowych lub w administracji państwowej.

Polecenie 12

Korzystając z map powyżej i danych w tabeli (załącznik), porównaj gospodarkę Federacji Rosyjskiej z gospodarką Polski i innych naszych sąsiadów.

RH8RVR27yX5H91
Ważniejsze dane gospodarcze dotyczące Polski i jej sąsiadów
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
iwvt2TEsa8_d5e602

5. Obwód Kaliningradzki

Obwód Kaliningradzki jest eksklawąeksklawaeksklawą Federacji Rosyjskiej, czyli obszarem otoczonym przez tereny innych państw, nie mającym bezpośredniego połączenia lądowego z główną częścią swojego kraju. Granica polsko‑rosyjska znajduje się na północ od Pojezierza Mazurskiego i liczy sobie 210 km długości. Ponadto Obwód Kaliningradzki graniczy też z Litwą. Powierzchnia Obwodu wynosi 15,1 tys. kmIndeks górny 2, czyli dokładnie tyle ile powierzchnia naszego województwa małopolskiego. Mieszka tam około 950 tys. osób, z czego 430 tys. w Kaliningradzie. Stolica obwodu posiada także polską nazwę Królewiec i niemiecką – Königsberg. W przeszłości tereny te należały do Prus (Niemiec), ale podczas II wojny światowej zostały zagarnięte przez ZSRR i dziś są częścią Federacji Rosyjskiej.
Obwód Kaliningradzki leży nad Morzem Bałtyckim i ma bardzo urozmaiconą linię brzegową. Główną częścią lądu jest półwysep Sambia, z którego „wychodzą” dwie mierzeje odcinające od otwartego morza Zalew Kuroński i Zalew Wiślany
Obwód Kaliningradzki jest regionem wybitnie nizinnym i tylko na południu, przy granicy z Polską pojawiają się niewielkie polodowcowe wniesienia. Zdecydowaną większość obszaru zajmuje płaska Nizina Pruska (Staropruska), środkiem której do Zalewu Wiślanego płynie rzeka Pregoła. Na północy naturalną granicę z Litwą stanowi ujściowy odcinek Niemna.

RNVnvSlswkZzC1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Za czasów ZSRR obwód kaliningradzki był regionem rolniczo‑przemysłowym. Obecnie głównym działem tamtejszej gospodarki stają się usługi. Kaliningrad to duży port morski na szlaku wodno‑lądowym między Europą Zachodnią i Wschodnią. Do miasta docierają też statki wycieczkowe m.in. z Polski. Turystów przyciągają również bałtyckie plaże, bardzo zasobne w bursztyny. Rozwija się handel, zwłaszcza w miejscowościach przygranicznych, których mieszkańcy mogą korzystać z tzw. małego ruchu granicznego – przekraczanie granicy państwowej odbywa się na podstawie tylko dowodu osobistego.

Polecenie 13

Korzystając z mapy powyżej, omów geograficzne cechy obwodu kaliningradzkiego.

iwvt2TEsa8_d5e651

Podsumowanie

  • Federacja Rosyjska to największe państwo świata leżące na dwóch kontynentach i mające dostęp do wód trzech oceanów.

  • W Europie znajduje się tylko 1/4 obszaru Rosji, a pozostałe 3/4 leży w Azji. Zauralska część Rosji to Syberia.

  • Federacja Rosyjska powstała w 1991 roku po rozpadzie Związku Radzieckiego, którego była największą republiką.

  • Linia brzegowa Rosji jest bardzo urozmaicona, szczególnie na Oceanie Arktycznym i Spokojnym. Znajduje się tam bardzo dużo archipelagów, wysp, półwyspów, a także zatok, cieśnin oraz mórz przybrzeżnych.

  • W europejskiej części Rosji dominują tereny płaskie i lekko pofałdowane występujące na wielkiej Nizinie Wschodnioeuropejskiej. Na Syberii spotkać można zarówno niziny, jak i wyżyny, a także góry.

  • Najwyższy szczyt Rosji to Elbrus (5633 m n.p.m.), który leży w górach Kaukaz na granicy z Gruzją.

  • Nad bezodpływowym Morzem Kaspijskim znajduje się największy obszar depresyjny na świecie.

  • Wielkie rosyjskie rzeki płyną w Azji, np. Ob z Irtyszem, Jenisej z Angarą, Lena, Amur. W części europejskiej do wielkich rzek zalicza się tylko Wołga.

  • Bajkał jest najgłębszym jeziorem świata (1620 m) i siódmym największym na Ziemi.

  • W Rosji dominują klimaty chłodne i suche – umiarkowane kontynentalne oraz polarny i subpolarny. Większe opady występują tylko na ciepłych wybrzeżach Pacyfiku i Bałtyku.

  • Rosyjską strefę umiarkowaną porasta największy na świecie kompleks lasów iglastych, czyli tajga. Na północ od niej rozciąga się pas tundry, a na południe – pas stepów.

  • W podłożu tajgi występują głównie słabe gleby bielicowe, a na terenach podmokłych gleby bagienne. Pod stepami rozwinęły się urodzajne czarnoziemy.

  • W Rosji mieszka ponad 140 mln osób, z czego około 100 mln w części europejskiej, gdzie występują korzystniejsze warunki naturalne dla osadnictwa; ważna jest też bliskość wysokorozwiniętej cywilizacji zachodnioeuropejskiej.

  • Rosja jest najludniejszym państwem Europy, ale ze względu na wielką powierzchnię ma bardzo niską średnią gęstość zaludnienia.

  • Liczba ludności Rosji stale spada ze względu na trudną sytuację ekonomiczną społeczeństwa.

  • 80% mieszkańców kraju to Rosjanie, a pozostałe 20% stanowi ludność bardzo wielu narodowości i grup etnicznych, w tym ta pochodząca z dawnych republik radzieckich.

  • Federacja Rosyjska zalicza się do największych gospodarek świata, choć nie do ścisłej czołówki.

  • Gospodarka Rosji opiera się na wydobyciu i eksporcie wielu różnych surowców mineralnych; najważniejsze z nich to ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, rudy żelaza i innych metali.

  • Rosyjski przemysł przetwórczy jest na ogół przestarzały i raczej słabo rozwinięty. Największe znaczenie ma obecnie przemysł zbrojeniowy, a ponadto chemiczny, kosmiczny i spożywczy.

  • Rosyjskie rolnictwo bazuje na gospodarstwach wielkopowierzchniowych, które uzyskują wysokie zbiory, ale mają niską wydajność z 1 ha.

  • Rosja wytwarza nadwyżki zbóż, które może eksportować, ale brakuje jej żywności przetworzonej, np. mięsa, które trzeba importować.

  • Ze względu na wielki obszar państwa, w Rosji musiał rozwinąć się transport. Najlepiej funkcjonują połączenia lotnicze, kolejowe i wodne (morskie i śródlądowe).

  • Obwód Kaliningradzki to eksklawa Federacji Rosyjskiej granicząca z Polską. Leży nad Bałtykiem i stopniowo zmienia swój charakter z rolniczo‑przemysłowego na usługowy – transportowy, handlowy, turystyczny.

Praca domowa
Polecenie 14.1

Znajdź w Internecie dane statystyczne dotyczące wydobycia surowców mineralnych w poszczególnych krajach świata – możesz skorzystać na przykład z World Mineral Production. Wypisz w zeszycie po 5 nazw krajów wydobywających najwięcej danego surowca, o ile wśród tych krajów znajdzie się Rosja. Na koniec zrób podsumowanie i napisz, w wydobyciu których surowców Federacja Rosyjska zajmuje odpowiednio pierwsze, drugie, trzecie, czwarte i piąte miejsce na świecie.

Zobacz także

Następstwa ruchu obrotowego Ziemii6yAlVONUlNastępstwa ruchu obrotowego Ziemi
Strefy klimatyczne świataiDTllCrwEZStrefy klimatyczne świata
Wpływ klimatu na bioróżnorodność i zróżnicowanie glebisxlDsB9UGWpływ klimatu na bioróżnorodność i zróżnicowanie gleb
Wulkanizm i trzęsienia ziemiipx7hOVfDaWulkanizm i trzęsienia ziemi
Położenie Polski na świecie i w EuropieiCkddUjtx4Położenie Polski na świecie i w Europie
Biologiczna struktura ludności PolskiiWj9C2E61NBiologiczna struktura ludności Polski
Środowisko przyrodnicze i gospodarka Ukrainyi7ewkVBgftŚrodowisko przyrodnicze i gospodarka Ukrainy
Środowisko przyrodnicze i gospodarka BiałorusiiiEkXXPWO3Środowisko przyrodnicze i gospodarka Białorusi
Środowisko przyrodnicze i gospodarka LitwyieJq7pOmhNŚrodowisko przyrodnicze i gospodarka Litwy

Dowiedz się więcej

RosjaPL.info

iwvt2TEsa8_d5e846

Słowniczek

Ognisty Pierścień Pacyfiku
Ognisty Pierścień Pacyfiku

obszar wokół Oceanu Spokojnego charakteryzujący się dużą aktywnością sejsmiczną; ze względu na powolne przemieszczanie się Płyty Pacyficznej na jej obrzeżach dochodzi do kolizji z innymi płytami tektonicznym, co skutkuje licznymi trzęsieniami ziemi i wybuchami wulkanów

monsuny
monsuny

sezonowe wiatry wiejące w Azji; wilgotny monsun letni wieje znad Oceanu Indyjskiego i Spokojnego na północ i zachód w stronę Niżu Południowoazjatyckiego, przynosząc intensywne opady w Indiach, Indochinach, Chinach, Japonii, Korei, a nawet Rosji; suchy monsun zimowy wieje z wnętrza Azji, od potężnego Wyżu Wschodnioazjatyckiego na południe i wschód, przynosząc mroźne powietrze na wybrzeżach Oceanu Spokojnego

kryptodepresja
kryptodepresja

obniżenie terenu wypełnione wodą (jezioro) mające głębokość sięgającą poniżej poziomu morza; najgłębszą kryptodepresją świata jest niecka Jeziora Bajkał sięgająca 1165 m p.p.m.

eksklawa
eksklawa

część państwa leżąca w oddzieleniu od głównych terenów kraju, otoczona innymi państwami i/lub wodami morskimi

iwvt2TEsa8_d5e937

Zadania

Ćwiczenie 1
R11UP7z99z6hF1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R10RaFShwELaF1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1WSLX4UYS5Te1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R156K66zVppgM1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
Ru5H8JaBrj2er1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RcFBhWZwAc1Um1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R1Gx4fLV0qaQ41
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R12PTYZVdxCNP1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
RfbCDdWk8I0EF1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.