Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Najbardziej rozpowszechniony na Ziemi ssak żyje na wszystkich kontynentach, pojawia się na najwyższych szczytach i w najgłębszych rowach oceanicznych. Niektóre osobniki dużo czasu spędzają pod ziemią, inne – pod wodą albo na wodzie, a jeszcze inne – w powietrzu lub w kosmosie. Tym ssakiem jest człowiek. Pozostałe ssaki również opanowały wszelkie możliwe środowiska – to jedyne kręgowce spotykane w powietrzu, w wodzie, na ziemi i pod nią.

Już wiesz
  • jakie są podstawowe funkcje życiowe organizmów;

  • jak rozpoznać wybrane grupy zwierząt na podstawie ich budowy zewnętrznej;

  • w jaki sposób płazy, gady i ptaki przystosowały się do życia na lądzie;

Nauczysz się
  • wymieniać cechy budowy ssaków;

  • rozpoznawać wybrane ssaki żyjące w Polsce.

ioMtR9TzvV_d5e177

1. Cechy ssaków

Ssaki to zwierzęta, które karmią młode mlekiem – odżywczą wydzieliną wytwarzaną w organizmie matki. Wszystkie ssaki mają cztery kończyny. U ssaków latających (np. nietoperzy) przednie kończyny są przekształcone w skrzydła. Ssaki kopiące w ziemi (np. kret) mają przednie kończyny szerokie, krótkie i mocne. U niektórych ssaków morskich tylne kończyny uległy zanikowi.

Ciała ssaków pokryte są włosami wyrastającymi ze skóry. Pełnią one funkcję izolacyjną – zatrzymują ciepło wytworzone w organizmie. U wielu ssaków (np. u kota, szczura) występują też wibrysy – włosy czuciowe, potocznie zwane „wąsami”, które pozwalają dotykiem orientować się nawet w ciemności. Inną cechą ssaków jest obecność w skórze licznych gruczołówgruczołgruczołów, które wydzielają różne substancje, np. pot. Ssaki mają też dwa rodzaje zębów: u młodych to zęby mleczne, które są stopniowo wymieniane na uzębienie stałe.

Ssaki oddychają płucami. Są stałocieplne, czyli dużo wytworzonej energii zużywają na ogrzanie ciała. Z tego powodu potrzebują więcej pokarmu niż na przykład gady, ale za to mogą funkcjonować w zimnym klimacie, np. w tundrze. Niemal wszystkie ssaki są żyworodne. Samice większości ssaków wytwarzają w okresie ciąży łożysko, czyli narząd pozwalający na wymianę substancji między organizmem matki a rozwijającym się w macicy potomstwem. Organizm matki poprzez łożysko dostarcza składniki pokarmowe i tlen, a odbiera produkty przemiany materii. Po narodzinach młode są karmione mlekiem wytwarzanym w gruczołach mlekowych matki. Ssaki opiekują się swoim potomstwem.

Dzięki posiadanym cechom zwierzęta te opanowały wszystkie środowiska na Ziemi. Żyją na lądzie, na drzewach, w glebie, w wodzie i w powietrzu. Największe zwierzęta to żyjące w oceanach płetwale błękitne, które też są ssakami. Człowiek również jest ssakiem, który opanował całą Ziemię, a nawet poleciał w Kosmos.

Cechy kręgowców lądowych

Cecha

Gady

Ptaki

Ssaki

wytwory naskórka

łuski

pióra

włosy

wymiana gazowa

płuca

płuca, „podwójne oddychanie”

płuca

temperatura ciała

zmienna

stała

stała

rozwój zarodka

w jaju

w jaju

w macicy, kilka gatunków w jaju

RbnwgGEypudmv1
Wszystkie młode ssaki odżywiają się w początkowym okresie życia mlekiem matki. Szczeniaki u psów mogą się bardzo różnić od rodziców, ale mimo wielu ras wszystkie psy należą do jednego gatunku
RiURvJ6k44sJU1
Ssaki opiekują się potomstwem. Na zdjęciu samica orangutana, małpy człekokształtnej (podobnej do człowieka), z młodym
Polecenie 1

Zastanów się, jakie znaczenie dla opanowania nowych środowisk przez ssaki miał fakt rozwoju potomstwa w macicy w brzuchu matki, a po porodzie karmienia ich jej mlekiem.

Ciekawostka

Obecnie większość ssaków wytwarza łożysko, ale są też ssaki o innym sposobie rozwoju. Dziobak i kolczatka składają jaja. Z kolei torbaczetorbaczetorbacze to ssaki, które rodzą żywe młode w bardzo wczesnym stadium rozwoju. Maleńkie potomstwo torbaczy przepełza po skórze matki do torby (fałdu skóry) na jej brzuchu i spędza tam od kilku tygodni do kilku miesięcy. W tym czasie żywi się mlekiem matki, na początku przyczepione do sutka, później już bardziej samodzielne. Przedstawicielami tej grupy ssaków są kangury.

RLTXba0TM9Mw61
Australijska kolczatka jest ssakiem, który rozmnaża się, znosząc jaja. Jednak młode karmi mlekiem
Ciekawostka

Wieloryby i delfiny noszą wspólną nazwę waleni. Są to ssaki przystosowane do życia w morzu. Ich przednie kończyny mają postać płetw. Dla zmniejszenia oporu podczas pływania są pozbawione włosów. Są żyworodne, podobnie jak ssaki lądowe. Młode rodzą się pod wodą, po czym są natychmiast wypychane na powierzchnię przez dorosłe osobniki, aby mogły zaczerpnąć powietrza.

ioMtR9TzvV_d5e242

2. Ssaki w Polsce

Na obszarze Polski w warunkach naturalnych w stanie dzikim żyje ponad sto gatunków ssaków. Należą do kilku różnych grup. Małe ssaki owadożerne to na przykład kret i podobne do myszy ryjówki. Występuje u nas 25 gatunków latających ssaków – nietoperzy. Nietoperze nie tylko potrafią latać, ale też posługują się dźwiękami aby namierzyć i złapać zdobycz. Na polach całego kraju spotykamy zające, na zachodzie kraju – króliki. We wszystkich środowiskach spotyka się gryzonie, w tym bobry, piżmaki, nornice, myszy, szczury. Do dużych ssaków roślinożernych zaliczamy kopytne (żubr, dzik, łoś, jeleń, sarna).

W Polsce żyją także ssaki drapieżne. Pospolite są jedynie łasice, kuny i lisy. Duże drapieżniki, jak wilk i niedźwiedź, są dzisiaj bardzo nieliczne. Warto dodać, że na wybrzeżach Polski spotkać można foki. W polskich wodach Bałtyku pojawiają się morświny – morskie ssaki podobne do delfinów. Morświny prowadzą jednak bardziej skryty tryb życia i mają bardziej krępe ciało.

Ciekawostka

Dzikie konie leśne, zwane tarpanami, wyginęły z winy ludzi. Udało się jedynie uratować kilka mieszańców tarpana z koniem, które nazwano konikiem polskim.

RFaijpXhDyWzs1
Źródło: Lilly M (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
ioMtR9TzvV_d5e290

Podsumowanie

  • Ssaki to zwierzęta, które karmią swoje młode mlekiem matki; ich ciało zwykle jest pokryte włosami.

  • Wszystkie ssaki są stałocieplne.

  • Ssaki są na ogół żyworodne. U większości podczas ciąży wykształca się łożysko; tylko nieliczne są jajorodne.

  • Ssaki opiekują się potomstwem.

  • Ssaki opanowały wszystkie środowiska na Ziemi.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wyszukaj informacje o 5 gatunkach ssaków żyjących na wolności w naturalnym środowisku w okolicach miejsca twojego zamieszkania. Możesz przygotować plakat z ilustracjami i opisami. Zwróć uwagę, jakie zwierzę prowadzi tryb życia, gdzie występuje, czym się żywi.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

Różnorodność zwierząt

Procesy życiowe zwierząt

Ryby

Płazy

Gady

Ptaki

ioMtR9TzvV_d5e371

Słowniczek

gruczoł
gruczoł

wytwór organizmu produkujący i wydzielający różne substancje, np. pot, łzy, ślinę lub mleko

torbacze
torbacze

żyjące głównie w Australii ssaki lądowe o bardzo zróżnicowanym wyglądzie i trybie życia, charakteryzujące się posiadaniem fałdu skórnego, służącego do zapewnienia bezpieczeństwa młodych, tzw. torby; młode pozostają w torbie matki aż do osiągnięcia rozmiarów umożliwiających im samodzielne życie

ioMtR9TzvV_d5e432

Zadania

Ćwiczenie 1
ROEWXZ7xxTR3a1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1QZgaw8zLIwd1
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rvz1JkhlglOj11
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RmotfrzXya8Kb1
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.