Suprematyzm Kazimierza Malewicza
Ważne daty
1915 – prezentacja Czarnego Kwadratu na piotrogrodzkiej wystawie futurystycznej 0,10
1915 – publikacja przez Malewicza tezy o supremacji czystego odczucia w broszurze Ot kubizma i futurizma k supriematizmu
1915‑1916 – działalność grupy Supremus
1922 – rozprawa Mir kak biespriedmietnost'
1924–26 rozszerzenie przez Malewicza zakresu suprematyzmu na kompozycje przestrzenne
po 1932 – powrót Malewicza do sztuki przedstawiającej
1927 – podróż Malewicza do Warszawy i Niemiec
Scenariusz dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
7. w przypadku słynnych artystów, takich jak np. Michał Anioł, Tycjan, Rembrandt, Renoir, van Gogh, Picasso – porównuje dzieła powstałe w różnych fazach ich twórczości;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować cechy twórczości artystycznej Malewicza;
omawiać założenia teoretyczne suprematyzmu;
opisywać formalne rozwiązania w wybranych dziełach.
Znaczenie opery futurystycznej dla artystycznej drogi malarza
Pochodzący z polskiej rodziny Kazimierz Malewicz urodził się w Kijowie w 1879 roku. Zanim stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych malarzy rosyjskiej awangardyawangardy, przeszedł długą drogę artystycznego rozwoju. Najwcześniejsze dzieła artysty nie dotrwały do naszych czasów. Znamy za to dzieła inspirowane m.in. malarstwem postimpresjonistycznym, fowizmem i kubizmem. W tym okresie Malewicz był członkiem moskiewskich kręgów artystycznych. W 1913 roku zaangażowano go w przygotowania scenografii i kostiumów do opery futurystycznej futurystycznej Zwycięstwo nad Słońcem. Praca nad oprawą artystyczną opery miała być momentem przełomowym w życiu twórczym Kazimierza Malewicza, gdyż, jak wynika ze wspomnień samego artysty, wówczas po raz pierwszy pojawić się miał najbardziej rozpoznawalny symbol nadchodzącej nowej sztuki – czarny kwadrat. Figura ta znajdowała się na kurtynie – czarny czworobok był zupełnym zaprzeczeniem jasnego i okrągłego słońca, jego antytezą. Malewicz nie poprzestał jednak na antytezie i zajął się opracowaniem teorii sztuki kształtów i form, a sam kwadrat postanowił przenieść na płótno malarskie.
Supremacja formy jako najwyższej wartości dzieła sztuki
W 1915 roku podczas Ostatniej Futurystycznej Wystawy Obrazów „0,10” wśród innych dzieł Malewicza (m.in. Czarnego krzyża i Czarnego koła) został zaprezentowany Czarny kwadrat na białym tle. Zajął miejsce szczególne – obraz zawisł u góry, w rogu pokoju (w tzw. pięknym kąciku), w miejscu, w którym tradycyjnie wieszano w domu ikony i przechowano Pismo Święte. Dzieło wzbudziło niemałe kontrowersje w środowisku artystycznym. Sam Malewicz uznał, iż uwolnił malarstwo od balastu przedmiotowości. Czarny kwadrat był pierwszym z kształtów ikonicznej dla artysty trójcy „kształtów podstawowych” – kwadratu, krzyża i koła.
Teoria suprematyzmu zakłada nieograniczone możliwości poznawcze człowieka, wierzy w możliwość dotarcia do prawdziwej wiedzy czy może lepiej - do odczucia prawdziwej rzeczywistości. Instrumentem poznawczym uczynił Malewicz wykraczającą poza logiczny dyskurs językowy intuicję. Według artysty „istota rzeczywistości, z uwagi na swój charakter (nieciągły, alogiczny), nie może być (...) poznawana za sprawą doświadczenia zmysłowego i intelektualnego” 31. Tylko intuicja pozwala odczuć istotę jedności człowieka, świata i kosmosu. Powrót do zrównującej wszystko Wszechjedni, zwanej również Otchłanią lub Pustynią, to cel, ku któremu dążył artysta.
Źródło: http://www.cyfrowaetnografia.pl/Content/5184/Strony%20od%20Barbarzynca%202008,%20nr%202%20(12)-7_Chodan.pdf, s. 7 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Nowy kierunek malarstwa Malewicz nazwał suprematyzmemsuprematyzmem. Elementem dominującym nad wszystkim innym i niezależnym samym w sobie miała być odtąd forma – byt pozbawiony głębszego znaczenia, treści, symboliki, wszystkich rzeczy wtórnych i zdaniem artysty - zbędnych. W opinii Malewicza z biegiem historii „przedmioty” przykryły pierwotną sztukę przysłaniając jej absolutystyczny i niemimetyczny charakter. Planem Malewicza była zatem zupełna dekonstrukcja dotychczasowej sztuki, zerwanie z tradycją, zaczęcia wszystkiego od zera. W latach 1915‑1916 Malewicz organizował grupę artystów‑przedstawicieli awangardy o nazwie Supremus. W skład krótko istniejącego stowarzyszenia, prócz samego Malewicza, weszli m.in. Liubow Popowa, Aleksandra Ekster, Olga Rozanowa, Nina Genke‑Meller czy też Wielimir Chlebnikow. Rozważania artystów na temat teorii sztuki, muzyki, filozofii i literatury publikowane były w miesięczniku grupy - Supremus. Pod wpływem Malewicza w tym czasie pozostawał także znany malarz i architekt El Lissitzky. Historycy sztuki są zgodni co do ogromnego wpływu suprematyzmu na popularny w Związku Radzieckim w latach 20. i w początku lat 30. XX wieku konstruktywizmkonstruktywizm. O idei Malewicza głośno było także poza granicami Rosji. W 1927 roku w Warszawie miała miejsce pierwsza zagraniczna wystawa prac artysty, zaś później, w Dessau, artysta spotkał najsłynniejszych niemieckich architektów, m.in. założyciela BauhausuBauhausu– Waltera Gropiusa.
Malewicz był płodnym pisarzem‑teoretykiem sztuki. Najważniejszymi jego pracami na temat wyznaczonego przez siebie kierunku są: Od kubizmu do suprematyzmu (1915), Suprematyzm. 34 rysunki (1920) oraz Świat bezprzedmiotowy (1927).
1. Tytuł dzieła jest zwodniczy.
2. Dzieło abstrakcyjne zawiera geometryczne kształty nieprzypominające portretu artysty.
3. Dwa wymiary określone za pomocą czworoboku i koła elementem, z którym malarz utożsamia swoja sztukę.
1. Czworoboki w różnych kolorach dotykają się lub istnieją obok siebie w różnych odległościach.
2. Niektóre z elementów przekraczają przestrzeń płótna.
3. Poziomy czarny prostokąt w centrum jest jedynym elementem, na który nachodzą inne kształty.
Utopię fenomenologiczną, której wyrazem jest Malewiczowski Biały kwadrat, interpretować można w ramach refleksji nad istotą języka i formalnych eksperymentów awangardy. Jak twierdzi Turowski, patrząc z punktu widzenia struktury znaku, w obrazie tym doszło do maksymalnego rozdzielenia elementu znaczonego i znaczącego. „Forma nie ukazuje sobą więcej płaszczyzny. Przedstawia przestrzeń, której nie odwzorowuje schematem geometrycznym”
Źródło: http://www.cyfrowaetnografia.pl/Content/5184/Strony%20od%20Barbarzynca%202008,%20nr%202%20(12)-7_Chodan.pdf, s. 7 (dostęp z dnia 31.03.2018)
1. Obraz stwarza iluzję nieograniczonej przestrzeni.
2. Biały kwadrat jest lekko pochylony, jego chwiejność burzy kompozycję opartą na ładzie.
3. Mimo że kolor jest zminimalizowany, ograniczony, nadal jest obecny.
1. Kompozycja została oparta na prostych kształtach, nakładających się na siebie.
2. Mistycyzm wynika z zastosowanych układów prostych, podłużnych figur, tworzących kształt krzyża.
3. Mistyczna rola została także podkreślona kolorem - silną czerwienia owalnej plamy.
Tworząc koncepcję nowej sztuki Kazimierz Malewicz nie odciął się zupełnie od religii i nawiązywał do niej w swych traktatach o sztuce np. w dziele Bóg nie został obalony. I choć krzyż towarzyszył jego twórczości już od 1915 roku jako jeden z elementarnych kształtów suprematyzmu, artysta uwieczniał krzyż niekiedy w jego łacińskiej formie. Można powiedzieć, iż dogmatyczny wręcz charakter suprematyzmu czynił z Malewicza proroka nowej sztuki, a z jego obrazów – nowe ikony.
Suprematyzm postawił (...) problem konceptualnego porzucenia iluzji dwuwymiarowej płaszczyzny jako jedynie wyobrażeniowej przestrzeni i przejścia do czterowymiarowej przestrzeni - tej realności w wyższym wymiarze - ujmowanej intuicją.
Źródło: http://www.cyfrowaetnografia.pl/Content/5184/Strony%20od%20Barbarzynca%202008,%20nr%202%20(12)-7_Chodan.pdf, s. 9 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Powrót do malarstwa figuratywnego
Sztuka Malewicza, prócz zwolenników posiadała również swych przeciwników, wywodzących się nie tylko ze środowisk artystycznych, ale i ze sfery polityków radzieckich. Suprematyzm, podobnie, jak inne kierunki sztuki awangardowej nie współgrał z wizją sztuki służącej nowej, komunistycznej władzy. W czasach coraz bardziej nieprzychylnie nastawionej do artysty władzy Malewicz podupadł na zdrowiu.
Pod koniec swego życia Malewicz powrócił do sztuki figuratywnej i względnego realizmu. Obrazy z tego okresu charakteryzuje nasycenie kolorem – anonimowe, pozbawione twarzy postaci składają się z modułów, a krajobrazy cechuje liniowość.
W 1934 roku na Zjeździe Pisarzy Radzieckich za obowiązujący twórców kierunek uznano służący propagandzie komunistycznej socrealizmsocrealizm, który w szybkim tempie stał się oficjalnym kierunkiem również w sztukach plastycznych. Niedługo później, w 1935 roku, zmarł sam Malewicz – w ten sposób suprematyzm i jego twórca przeszli do historii.
Uporządkuj dzieła malarza w kolejności od najstarszego do najmłodszego.
Wskaż tytuł futurystycznej opery, podczas której po raz pierwszy pojawił się Czarny kwadrat.
- Supremus
- Od kubizmu do suprematyzmu
- Zwycięstwo nad Słońcem
- Świat bezpodmiotowy
- 0,10
Wskaż podstawowe założenia (artystyczne i programowe) suprematyzmu Kazimierza Malewicza.
- kształty podstawowe tworzące postać lub przedmiot
- pojmowanie dzieła sztuki jako bytu niezależnego od odbiorcy
- tworzenie sztuki w służbie społeczeństwu
- odejście od sztuki figuratywnej
- kształty proste, uniwersalne i powszechnie znane
- uwolnienie sztuki od balastu tradycji, narracji i estetyki
- dzieło sztuki to pole do interpretacji dla odbiorcy
- symbolika
Połącz daty z publikacjami prac teoretycznych Malewicza.
Suprematyzm. 34 rysunki, Od kubizmu do suprematyzmu, Świat bezprzedmiotowy
| 1915 | |
| 1920 | |
| 1927 |
Podaj tytuł Ostatniej wystawy futurystów, podczas której zostały zaprezentowane dzieła Malewicza.Tytuł wpisz we wskazane miejsce na ilustracji.
Przyporządkuj do dzieł miejsca, w których się znajdują.
Stedelijk Museum, Amsterdam, Tretiakow Gallery, Moskwa, Museum of Modern Art., Nowy Jork
| Czarny kwadrat | |
| Autoportret w dwóch wymiarach | |
| Kompozycja suprematyczna: białe na białym |
Zaznacz miasto, w którym odbyła się prezentacja obrazu Czarny kwadrat na białym tle.
- Piotrogród (obecnie Sankt Petersburg)
- Stalingrad (obecnie Wołgograd)
- Moskwa
Suprematyzm Kazimierza Malewicza postrzegany jest w kulturze popularnej jako symbol sztuki nowoczesnej – minimalistycznej, niezrozumiałej, a często także i snobistycznej. Odwołania do suprematyzmu i poszczególnych dzieł Kazimierza Malewicza, zwłaszcza do Czarnego kwadratu na białym tle, niejednokrotnie pojawiły się w filmie. Spróbuj wyszukać przynajmniej 3 dzieła filmowe, w których zawarte są nawiązania do suprematyzmu. Zastanów się także nad kontekstem tych nawiązań.
Efekty swych poszukiwań (tytuły filmów, screeny, hiperłącza etc.) zapisz.
Spróbuj stworzyć własną kompozycję suprematystyczną posiłkując się kształtami podstawowymi i ich pochodnymi (linią prostą, kwadratem/prostokątem, trójkątem, kołem lub krzyżem) w dowolnym kolorze.
Słownik pojęć
pogląd, twierdzenie niemające związku z rzeczywistością, tworzenie pojęć niemających odpowiedników w świecie rzeczywistym , a także dzieło sztuki niemające bezpośredniego odniesienia do form i przedmiotów obserwowanych w naturze.
fr. (dosłownie) przednia straż. Kierunek w sztuce, muzyce i literaturze XX wieku, charakteryzujący się sprzeciwem wobec tradycji, np. futuryzm, ekspresjonizm.
niemiecka uczelnia artystyczno‑rzemieślnicza i kierunek artystyczny przez nią stworzony.
zapoczątkowany we Włoszech kierunek w literaturze i sztuce początku XX wieku, głoszący idee anarchicznego buntu przeciw normom życia społecznego, tradycji kulturowej i tradycyjnym formom sztuki, czerpiący inspiracje estetyczne m.in. z wynalazków technologicznych, rozwoju przemysłu i transportu.
powstały w Rosji lat 20. XX w. kierunek w sztuce, literaturze oraz architekturze, w którym obecny był kult techniki. Był to jeden z głównych kierunków zgeometryzowanej architektury modernistycznej, rozwijający się w latach 20. i 30. XX wieku, głównie w ZSRR oraz innych państwach europejskich. Klasyczny konstruktywizm nie dążył do abstrakcji i dematerializacji dzieła, podkreślał też znaczenie samego procesu budowlanego, wprowadzając do architektury elementy wskazujące na możliwość kontynuacji i rozbudowy budynku, takie jak wybiegające w przestrzeń ramy, maszty, stropy.
ros. краный угол, w tradycji Słowian Wschodnich oddalony od wejścia do izby narożnik we wschodniej części chaty, przeznaczony do ekzpozycji domowych ikon oraz przechowywanie świec, wody święconej i Pisma Świętego.
realizm socjalistyczny. Obowiązujący od 1934 roku kierunek w sztuce radzieckiej, obecny również w innych krajach bloku socjalistycznego, będący narzędziem propagandowym partii komunistycznych.
z jęz. łac. supremus, czyli najwyższy. W ujęciu ogólnym: kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który zakładał oderwanie się od rzeczywistości (absolutną supremację formy dzieła), dążył do upraszczania form (malowanie figur geometrycznych, linii, form uniwersalnych i powszechnie zrozumiałych).
z jęz. łac. Supremus, czyli najwyższy. W ujęciu ogólnym: kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który zakładał oderwanie się od rzeczywistości (absolutną supremację formy dzieła), dążył do upraszczania form (malowanie figur geometrycznych, linii, form uniwersalnych i powszechnie zrozumiałych).
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Gérard Durozoi; Halina Andrzejewska: Słownik Sztuki XX wieku. Warszawa: Arkady, 1998
Andrzej Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce rosyjskiej 1910‑1930, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990
Andrzej Turowski, Malewicz w Warszawie, Universitas, Kraków 2004