Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1W2KmB9R4sU0

Symbolizm w malarskich cyklach Jacka Malczewskiego cz. 2

Jacek Malczewski, „Idź nad strumienie” (lewa część tryptyku), 1909-10, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna

Ważne daty

1854‑1929 – lata życia Jacka Malczewskiego

1872‑1879 – studia malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych i paryskiej École des Beaux‑Arts

od 1876 - wielokrotne wyjazdy do Wiednia

1895 – objęcie funkcji profesora w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (z przerwą w latach 1900‑1912)

1897 – współudział w założeniu Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”

1898 – członkostwo w stowarzyszeniu Secesja Wiedeńska

1912‑1914 – pełnienie funkcji rektora krakowskiej ASP

1

Scenariusz dla nauczyciela

RphcF4DnZAqEz
Scenariusz zajęć do pobrania.

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

II.1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

II.12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;

II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

II.14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

II.17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;

II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

II.2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

III.1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:

IV.2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

IV.6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

charakteryzować cechy twórczości Malczewskiego po 1900 roku;

omawiać tematykę cyklów malarskich artysty;

określać w obrazach cechy symbolizmu;

dostrzegać autobiograficzny kontekst w dziełach malarza.

Twórczość Malczewskiego po roku 1900

W roku 1900 w wyniku nieporozumień z rektorem, Julianem Fałatem Malczewski rezygnuje z pracy w krakowskiej uczelni w dopiero co przekształconej w Akademię Sztuk Pięknych. W 1912 roku zostaje rektorem i wygłasza słynną mowę rektorską, wyrażająca jego poglądy na temat roli artysty oraz zadań sztuki.

Trzy są drogi do udoskonalenia ducha i zbliżenia tegoż do tronu Boga: Droga modlitwy, Droga miłości i Droga wiedzy (czyli poznanie prawdy). Na drodze miłości jest szlak sztuki. Tym szlakiem idąc, dochodzimy bliżej do poznania wszechpotęgi Stwórcy, z wolą się Jego łacniej zjednoczymy. Śpiewamy bowiem my artyści »Magnificat« na widok dzieł stworzonych przez Boga na ziemi i we wszechświecie… Tak i sztuki, która jest modlitwą naszą, nie będziemy czynili: ani dla świata, który nas otacza, ani dla pieniędzy, których nam do życia pozornie potrzeba, ani dla pychy rzemiosła, w którym staliśmy się biegli, ani dla podziwu tłumów, które jeszcze słyszeć nie chcą głosu wołającego na puszczy. Ale uprawiać Ją ( sztukę) będziemy z miłości zbliżenia się i łączenia z Najwyższym Duchem Ojcem przedwiecznym w ciszy, w pokorze i osamotnieniu. […] Będziecie bowiem sami i samotni – jeżeli wytrwacie i zostaniecie artystami, to jest, jeżeli żyć będziecie chcieli modlitwą sztuki, klęcząc przed tronem miłości Bożej. Świat obecny, tak klęczących was samotnych zostawi.

Źródło: Jacek Malczewski, O powołaniach artystów i zadaniach sztuki (mowa rektorska na otwarcie roku akademickiego 1912/1913 wygłoszona 15.11.1912) http://www.radom.kik.opoka.org.pl/malczewski.php (dostęp z dnia 31.03.2018)

Polecenie 1

Na podstawie fragmentu mowy rektorskiej Jacka Malczewskiego wskaż, jakie zadania zdaniem malarza stoją przed artystą i sztuką.

Rr324Q73YDLXI
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

W tym okresie malarz kontynuował tematy znane z wcześniejszej twórczości, dotyczące ojczyzny, egzystencji, sztuki. Szczególne znaczenie miały cykle malarskie oraz chętnie stosowane przez Malczewskiego tryptyki, w których ten sam motyw tematyczny artysta ukazał w różnych aspektach i kontekstach.  Najbardziej znane są cykle powstałe po 1900 roku to: Polonia, Zatruta studnia i biograficzny, Idź nad strumienie, Moje życie – wszystkie są duchowym doświadczeniem twórcy i opowiedziane zostały językiem symboli.

Polonia – rozważania artysty na temat ojczyzny

Malczewski wielokrotnie malował motyw Polonii. W obrazie Portret Aleksandra Wielopolskiego ukazał dwie personifikacje ojczyzny wolnej i zniewolonej, stając się historycznym kronikarzem dziejów. W cyklu z lat 1914–1918 malarzowi w alegorycznych przedstawieniach Polonii towarzyszą słowa: Malujcie tak, aby Polska zmartwychwstała. Kobiety są monumentalne, waleczne, dumne. Malczewski, operując złożoną, lecz wymowną symbolikąSymbolsymbolikąprzedstawia drogę Polski od czasów niewoli do chwili odzyskania niepodległości- jego rozważania opowiedziane są też nowym językiem malarskim – paleta artysty rozjaśniał, nabrała blasku i świeżości.

Rd2Ify9FrSQUN
Ilustracja interaktywna Jacek Malczewski "Polonia" 1914 rok. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Personifikacja ojczyzny to Eurydyka, którą prowadzi Hermes, 2. Kobieta jest szczęśliwa, odwraca się w stronę mężczyzny, ukradkiem spoglądając na młodzieńca, 3. Za nimi idzie polski żołnierz w rosyjskim szynelu z postawionym kołnierzem zasłaniającym część twarzy. W otoku jego czapki zatknięty jest wawrzyn-symbol oczyszczenia z brzemienia przelanej krwi i zwycięstwa, 4. W tle ukazany jest Charon płynący w łodzi, przewożący przez Styks dusze zmarłych, w jego stronę podążają żołnierze-ofiary walk o niepodległość.
Jacek Malczewski, „Polonia”, 1914, kolekcja prywatna, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0
RHWwKEcPBHODH
Ilustracja interaktywna Jacek Malczewski „Polonia” 1914 rok. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Polonia to młoda, pewna siebie kobieta. Ubrana jest w złoty gorset, długą spódnicę, 2. Za kobietą układa się w skomplikowane draperie zrzucony przez nią szynel, na którym znajduje się korona królów z dynastii Piastów (taką samą ma Kazimierz Wielki na portrecie Jana Matejki) z motywem stylizowanych lilii, 3. Przed Polonią klęczy mężczyzna trzymający w ręku czapkę-całuje kobietę w łono-symbol narodzin nowej odrodzonej Polski, 4. W tle - pole z chabrami i rozległy pejzaż.
Jacek Malczewski, „Polonia”, 1914, kolekcja prywatna, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0
RnjUVkT0Zlkmh
Ilustracja interaktywna Jacek Malczewski „Polonia I” 1918 rok. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Z ramion dostojnej Polonii zsuwa się wojskowy szynel syberyjskiego zesłańca, 2. Na głowie kobieta ma czarny wdowi welon-symbol klęski powstania styczniowego oraz koronę Piastów, 3. Polonia obmywa poranione ręce, zdaje się wycierać krew ze swych dłoni, 4.W górnej części widoczne są nogi wchodzącej po schodach postaci w zerwanych kajdanach, prawdopodobnie jest to zesłaniec-symbol kończącej się niewoli.
Jacek Malczewski, „Polonia I”, 1918, Muzeum Narodowe w Kielcach, mnki.pl, CC BY 3.0
Polecenie 2

Dokonaj interpretacji i odczytania symboli, zawartych w obrazie „Autoportret z Polonią”.

RzeuhGaKhkJpx
Jacek Malczewski, „Autoportret z Polonią”, 1914, kolekcja prywatna, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0
R8uLqQdSUiN5O
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania

Odpowiedz, do jakich motywów nawiązują symbole w dziełach Malczewskiego.

Zatruta studnia – język symboli

Motyw zatrutej studni często pojawiał się w malarstwie Malczewskiego, jednak szczególną rolę pełni cykl namalowany w latach 1905‑1906, który niesie symbolikę „wody życia” o pokrzepiającej mocy i w kontekście zwierciadła będącej źródłem prawdy o człowieku. Jest także celem ludzkich dążeń do samopoznania oraz okrywania źródeł zła i jego przezwyciężania, także w odniesieniu do wolności i szczęścia.  Liryczny komentarz w do dzieł napisał Lucjan Rydel, dodając do pięciu dzieł szóste – Chimerę.

Rydel odczytał dzieło w jednym tylko wymiarze, narodowo‑martyrologicznym. Zatrucie wody oznacza w jego poemacie dziejowy fatalizm – utratę niepodległości i zniszczenie żywotnych sił narodu. (…) jeśli przyjąć, że Chimera pełni funkcje prologu całego cyklu, to jej antytetyczne dopełnienie (obraz ostatni – przyp. Mój), odgrywa w nim rolę epilogu. Powstaje w ten sposób symboliczna klamra spinająca całość cyklu. Bohaterki obu obrazów – witalną kobietę‑chimerę i zamyśloną dziewczynkę – łączy czynność zaplatania warkocza i zapatrzenie w lustro wody. Jednakże liryczna ekspresja ostatniej sceny wydaje się sugerować, że woda może odzyskać uzdrawiającą, ożywczą moc, czemu sprzyja niewinność przeglądającego się w niej dziecka. Aktowi początkowemu, który powoduje złe następstwa – pojawienie się broniących dostępu do źródła strażników – odpowiada więc sugestia odnowy, nadzieja na lepszą przyszłość. (…) Symboliczne treści cyklu oscylują więc pomiędzy diagnozą „zatrutej duszy” popowstaniowego pokolenia a afirmacją heroicznego trwania dla zachowania narodowej tożsamości oraz refleksja nad sensem ludzkiej egzystencji. – poszukiwaniem dobra i uleganiu złu.

Źródło: Irena Kossowska i Łukasz Kossowski, Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska; [w:]. http://lubicki.art.pl/symbolizm/zatruta‑studnia‑wg‑jacka‑malczewskiego‑i-lucjana‑rydla/ (dostęp z dnia 31.03.2018)

Artysta powracał do tego tematu przez wiele lat. Jednak trzon stanowi sześć dzieł stworzonych w latach 1905‑1906. W obrazach tych Malczewski stopniowo odsłania symbolikę studni, łącząc ją z rozległymi nadwiślańskimi pejzażami, różniącymi się porami roku. Lucjan Rydel, poeta młodopolski stworzył do tych dzieł liryczny komentarz, dodając Chimerę jako otwierający cały cykl.

R19FwQfKz12LE
Ilustracja interaktywna Jacek Malczewski „Zatruta studnia z chimerą” 1905 rok. Ilustracja przedstawia dziewczynę z ogonem siedzącą przy beczce. Z głowy wyrastają jej skrzydła i zagląda do beczki. Na ilustracji znajdują się aktywne punkty zawierające dodatkowe informacje: 1. Chimera w obrazie ma rysy Marii Balowej. Siedzi na cembrowinie studni, odwrócona do widza. 2. Kobieta z tygrysim ogonem oraz ze skrzydłami we włosach zaplata gruby warkocz. 3. W tle rozciąga się ogród na Zwierzyńcu z rozległym widokiem na Wisłę i architekturę Wawelu. 4. Na ziemi praojców przeczysta krynica Krysztalnym tryskała im zdrojem; Kto pijał z jej wody pogodne miał likę I duszę promienną speakojem… Lecz studnię zatruła nam zła Upiorzyca, Spojrzeć czarując ją swojem. I odtąd, synowie nieszczęsnej Ojczyzny, Od dziecka z tej studni pijemy trucizny. Lecz nie zabijają odrazu te jady, Do krwi się̨ wciskają̨ powoli, Na twarzach młodzieńczych cień` kładzie się̨ blady, Coś w sercu się̨ krwawi i boli, Z latami got żrący pogłębiając swe ślady , co z wodą truciznę̨ tę pije. Lucjan Rydel, Zatruta studnia Coś w sercu się krwawi i boli, Z latami jad żrący pogłębia swe ślady I smutek śmiertelnej niedoli Z pod powiek wyziera iw zmarszczkach się wije U ludu, co z wodą truciznę̨ tę pije. Lucjan Rydel, Zatruta studnia Coś w sercu się krwawi i boli, Z latami jad żrący pogłębia swe ślady I smutek śmiertelnej niedoli Z pod powiek wyziera iw zmarszczkach się wije U ludu, co z wodą truciznę̨ tę pije. Lucjan Rydel, Zatruta studnia
Jacek Malczewski, „Zatruta studnia z chimerą” (1905), olej/płótno; 100 x 85 cm, Muzeum Okręgowe w Radomiu, wikimedia.org, domena publiczna
R5gf2DlMeSetv
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawi obraz Jacka Malczewskiego. „Zatruta studnia”. Ukazuje kobietę w kożuchu i czapce, siedzącą przy beczce. Postać lekko odchyla głowę, spoglądając na beczkę. Za nią rozciąga się zimowy pejzaż pól pokrytych śniegiem oraz fragment obrzeży Krakowa. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Obraz przedstawia Ellenai siedzącą na skraju studni. Ubrana jest w futrzaną czapkę i ogromny kożuch. 2. Na horyzoncie widoczny jest kopiec Kościuszki. 3. Na horyzoncie widoczny jest kopiec Kościuszki. Myśleli ojcowie, że krew i cierpienie Uzdrowi zdrój wody zatrutej; Szło całe rycerskie na śmierć́ pokolenie, Na boje, w kajdany, pod knuty — I biegli, gdzie los ich okrutny zażenie Pomiędzy sybirskie Jakuty, A kędy obrali wygnańcze siedliska, Tam źródło zatrute z pod stop im wytryska. Lucjan Rydel, Zatruta studnia
Jacek Malczewski, „Zatruta studnia” (1906), olej/płótno; 84 x 107 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu, wikimedia.org, domena publiczna
R1A3sErUis1if
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jacka Malczewskiego „Zatruta studnia". Ukazuje dwie postacie przy studni. Po lewej stoi dziewczynka w chuście o blond włosach. Przed nią znajduje się dzban. Obok mężczyzna w rozpiętej, białej koszuli spogląda na studnię. Na jego rękach są kajdany. Jest nakryty płaszczem. Przed nim stoi zielona beczka. W dali szeroki pejzaż z droga, za którym na horyzoncie rozciąga się Kopiec Kościuszki. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Przy studni stoi dojrzały mężczyzna o poważnej twarzy. Na rękach ma kajdany, a na plecach zarzucony wojskowy płaszcz. 2. Obok niego dziewczynka z dzbanem o smutnym wyrazie twarzy. 3. W tle mocno zarysowany kopiec Kościuszki. 4. Myśleli synowie, że znojem ich skroni Zatruta się̨ studnia uzdrowi; A chociaż̇ im ciężą kajdany u dłoni, Spoczynku nie dają̨ trudowi, Przygasłe ich oko łez próżnych nie roni trwają̨, na wszystko gotowi. Tęsknotą̨ ich serca i pracą żywota Nakarmi się̨ Dusza Narodu – sierota. Lucjan Rydel, Zatruta studnia
Jacek Malczewski, „Zatruta studnia” (1905), olej/płótno; 84 x 109 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu, wikimedia.org, domena publiczna
RPNxbtPoaxnnI
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jacka Malczewskiego "Zatruta studnia". Ukazuje dwie postacie – mężczyznę i kobietę. Mężczyzna o siwych włosach zagląda do stojącej na studni beczki. Na jego nadgarstku widoczne są kajdany. Na rogu studni siedzi kobieta ubrana w białą bluzkę i czerwoną spódnicę. Ma na sobie narzuconą niebieską pelerynę w prążki. Jest skierowana centralnie w stronę widza. Za nimi rozciąga się daleki pejzaż pól. Na horyzoncie rośnie rząd liściastych, jesiennych drzew. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Młoda kobieta siedzi pewna siebie na skraju studni. 2. Starszy mężczyzna głowę pochyla do stągwi, jakby chciał napić się wody, jego wzrok ukradkiem skierowany jest w stronę kobiety. Na jego nadgarstku widoczny jest kajdan. 3. W tle rozciąga się pasmo drzew z kopcem Kościuszki po lewej stronie. 4. A kiedy do końca już̇ siły swe młode Stargali w Ojczyzny posłudze, Do studni zatrutej przychodzą̨ pić wodę̨, Bo zdroje nie znęcą̨ ich cudze. Po trudach żywota za całą nagrodę̨ Jadami się̨ poją̨ w tej strudze I okiem gasnącem popatrzą̨ miłośnie, Jak Dusza Narodu rozkwita i rośnie. Lucjan Rydel, Zatruta studnia
Jacek Malczewski, „Zatruta studnia” (1905), olej/płótno; 84 x 109 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu, wikimedia.org, domena publiczna
RrYL1gP7GbLgw
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jacka Malczewskiego "Zatruta studnia". Ukazuje dwie kobiety siedzące na rancie studni oraz przyglądającego się im mężczyznę. Kobiety o podobnych fryzurach, z uplecionymi wokół głowy warkoczami i takich samych, niebieskich narzutach spoglądają na starego mężczyznę, który trzyma dzban. Na jego lewym nadgarstku widoczne są kajdany. w tle rozciąga się płaski pejzaż z rozlewiskiem rzeki. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na skraju studni siedzą dwie uśmiechające się kobiety z włosami upiętymi w koronę., 2. Z lewej strony wyłania się postać mężczyzny, w ręku trzyma dzban, z którego wychodzi żaba., 3. Za kobietami – kwitnące gałęzie wierzby, a w tle rozciąga się widok na Wisłę., 4. Są̨ inni, co sercem żywota nie mierzą̨, Na twarz im cień́ smutku nie padnie, A wodę̨ zatrutą chcą̨ pić jakby świeżą, Bo myślą̨, że jad się̨ nie wkradnie, Gdy z własnym garnuszkiem do studni przybyszą; Zaczerpną̨ i stają bezradnie, Dokoła krynicy śmiech drwiący wybucha, Bo w garnek się̨ z wodą nabrała… ropucha. Lucjan Rydel, Zatruta studnia
Jacek Malczewski, „Zatruta studnia” (1905), olej/płótno; 85 x 109 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0
RRFtySERe4GFm
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jacka Malczewskiego „Zatruta Studnia". Ukazuje dziewczynę w białej bluzce i niebiesko-zielonkawej spódnicy siedzącą na rancie studni. Jej głowa zwrócona jest w prawą stronę, a wzrok skierowany w otwór studni. Dziewczyna zaplata warkocz. Tuż za nią stoi zielona beczka. W tle znajduje się pejzaż z polami oraz drzewami na horyzoncie. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Na obrazie kilkunastoletnia dziewczyna zaplata warkocz. Jest poważna, zagląda do stągwi. 2. W tle rozległy widok z kopcem Kościuszki. 3. A przyszłość́? A młodzi? Na studni cembrzynie Dziewczątko niebożę̨ usiadło, W jej żyłach z krwią̨ razem trucizny jad płynie, Rumieniec na twarz tę wybladłą Ni uśmiech młodości nie błyśnie dziewczynie. Wciąż̇ patrzy na wodne zwierciadło, Jak gdyby w niem przyszłość́ widziała tam na dnie – Tych wód tajemnicę czyż̇ ona odgadnie?… Lucjan Rydel, Zatruta studnia
Jacek Malczewski, „Zatruta studnia” (1906), olej/płótno; 84 x 109 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.

Polemika z Beniowskim Juliusza Słowackiego

W tryptyku Idź nad strumienie Malczewski przełożył fragment poematu Beniowski na język malarski. Okazją do złożenia hołdu była zapewne 100 rocznica urodzin poety. Twórczość Słowackiego od zawsze była obecna w malarstwie symbolisty. 

Zgodnie z estetyką symbolizmu, Malczewski nie zilustrował słów poematu Słowackiego, a stworzył własną, równie zagadkową wizję. Wybrał dla niej formę tryptyku, w którym, zgodnie z tradycją sztuki sakralnej, część centralna była poświęcona adoracji Madonny. W akcie tym uczestniczą twory jego wyobraźni, bohaterowie innych dzieł - fauny, wędrowiec w szynelu, muza prowadząca uskrzydlonego Pegaza i chimera. Tronująca Madonna odbiega też od renesansowego pierwowzoru, jej modelką jest kobieta z ludu. Poziome skrzydła boczne rozwijają akt hołdu, włączając weń naturę. Wydają się być najpiękniejszym w malarstwie polskim wspomnieniem młodzieńczej miłości, tak malarza jak i poety, osadzonym w idyllicznym letnim pejzażu. Dwie zjawiskowe postacie kobiece zostały wtopione w sielski krajobraz pełen srebrzystych wierzb i olch, ujęte wśród gaju koralowych krzewów jarzębin. Artysta umiejętnymi zabiegami kompozycyjnymi stopniuje odcienie liryzmu. Przybliża i oddala postacie kobiece, rozrzedza i zagęszcza masę zieleni, tonuje też wysmakowaną pastelową gamę barwną. Tworzy również delikatną pajęczynę secesyjnej dekoracyjności, wydobywając silne akcenty wertykalne nagich pni drzew, spinających kompozycję całości.

Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005

Polemika ze Słowackim jest wyraźna::

Idź na strumienie, gdzie wianki koralów
Na twoje włosy kładła jarzębina;
Tam siądź i słuchaj tego wichru żalów,
Które daleka odnosi kraina;
I w pieśń się patrzaj tę - co jest z opalów,
A więcej kocha ludzi, niż przeklina.
I pomyśl, czy ja duszę mam powszedną?
Ja - co przebiegłszy świat - kochałem jedną.”

(J. Słowacki, Beniowski, pieśń IV, w. 489‑496)

R1W2KmB9R4sU0
Jacek Malczewski, „Idź nad strumienie” (lewa część tryptyku), 1909-10, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
RulYpYzywTUeH
Jacek Malczewski, „Idź nad strumienie” (środkowa część tryptyku), 1909-10, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
R1bnp7dnRplyg
Jacek Malczewski, „Idź nad strumienie” (prawa część tryptyku), 1909-10, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
Polecenie 3

Zapoznaj się z tryptykiem Malczewskiego Idź nad strumienie. Dokonaj interpretacji obrazów.

RaVk5nNIQePyH
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Biograficzny cykl Moje życie

Moje życie to tryptyk będący autobiograficzną realizacją Malczewskiego. Cykl powstał w latach 1911‑1912 wątki biograficzne nie zawsze są bezpośrednie – najbardziej dosłownym cytatem z dzieciństwa artysty jest część środkowa. Malarz ponownie wraca do wątków, które niejednokrotnie pojawiły się w jego wcześniejszych dziełach – wspomina, dokonuje rozrachunku, a wszystko to czyni za pomocą znaczeń symbolicznych.

RKdiN5rpbtqr0
Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia obraz Jacka Malczewskiego ,,Moje życie”. Ukazuje pejzaż z widokiem na czerwono-brązowe morze. NA pierwszym planie znajduje się dziewczynka o blond włosach, zaplecionych w warkocze. Ogląda się za siebie, w stronę podróżującego po morzu człowieka. Naprzeciw niej, po lewej stronie znajduje się studnia. Plażę porasta nieliczna roślinność. Po lewej stronie widoczny jest konar drzewa. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Młody człowiek - artysta, czyli odmieniec, w swojskiej tradycji wioskowy wariat - wyrusza na podbój obcego świata. Wbrew jego brutalnym prawom, swe życie podporządkowuje zasadzie ustawicznego poszukiwania prawdy, piękna i dobra.(Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005). 2. Artysta przekłada tę wędrówkę na obraz pustego, martwego pola, na którego skraju umieszcza studnię - źródło poznania. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005) 3. Wody strzeże mała dziewczynka, swą niewinnością gwarantująca czystość źródła. Ta droga jest stale nadzorowana czujnym wzrokiem mitologicznych bogiń przeznaczenia - trzech Parek ukrytych pod ludowymi zapaskami. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005)
Jacek Malczewski, „Moje życie”, 1911-1912, Muzeum Narodowe w Warszawie, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0
R1C7pNjNzpbiE
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Jacka Malczewskiego „Moje życie”. Ukazuje mężczyznę we wnętrzu z łysawą głową, skierowanego w lewą stronę i stojącego przy stole z tacami, na których stoją kieliszki. Po lewej stronie w tle znajdują się uchylone drzwi. Obok nich stoi chłopiec i podpiera się o oparcie krzesła. Na frontalnej ścianie wiszą płaszcze. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Do bezpiecznego, swojskiego dworu w Wielgiem przybył patrol rosyjskich wojskowych, ich płaszcze i pałasze wiszą w przedpokoju, gdzie służący przygotowuje kieliszki do poczęstunku. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005), 2. Mały chłopiec, sam Jacek Malczewski, z niepokojem i zaciekawieniem obserwuje tę scenę - ci obcy, wrogowie, są podejmowani w salonie przez dorosłych. Chłopiec gubi się w domysłach, w jego rajski świat dzieciństwa z klarownym podziałem dobra i zła brutalnie wkracza niezrozumiały kompromis świata dorosłych. Dom zostaje zhańbiony. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005)
Jacek Malczewski, „Moje życie” (środkowa część tryptyku), 1911-1912, Muzeum Narodowe w Warszawie, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0
R13BbYn9dbC8G
Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia obraz Jacka Malczewskiego ,,Moje życie”. Ukazuje stojąca przy płocie nagą kobietę z kosą. Przygląda się jej stojący po prawej stronie mężczyzna w żołnierskim płaszczu przerzuconym przez ramię. Za płotem znajduje się pole, a dalej zabudowania wiejskie. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Trzeci obraz, sprowadzony do odwzorowania pejzażu dzieciństwa - dworu w Wielgiem, symbolizuje kres drogi utrudzonego kolejami życia wędrowca. W wyobraźni Malczewskiego finał ziemskiej wędrówki jest równoznaczny z powrotem do kraju dzieciństwa. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005), 2. Odzyskanie tego utraconego świata szczęśliwości jest możliwe tylko przez przekroczenie bramy, której strzeże piękna, młoda kobieta z kosą. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005), 3. Zwyczajny wiejski kołowrót, ruchoma, obrotowa brama urasta u Malczewskiego do symbolu granicy życia i śmierci. (Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005)
Jacek Malczewski, „Moje życie”, 1911-1912, Muzeum Narodowe w Warszawie, pinakoteka.zascianek.pl, CC BY 3.0

Obrazy składające się na tryptyk różnią się nie tylko skomplikowaną treścią, ale także konwencją malarską - układem kompozycyjnym i kolorystyką. Środkowy, przedstawiający wnętrze, jest najbardziej realistyczny w wierności przekazu, z poprawnie wykreśloną perspektywą, zbliżeniem sceny do dolnej krawędzi. Również jego gama barwna jest stonowana i realna. Dwa obrazy skrajne ukazują sceny na tle pejzażowym. W lewym artysta operuje uproszczoną formą, wzmocnioną rozwiązaniem barwnym z wyraźnym podziałem planów w układzie horyzontalnym. Martwotę pustego pejzażu podkreśla jałowa, płomienna w tonacji ziemia. Obraz po prawej jest pejzażem najbardziej swojskim, z opustoszałym gumnem przy zabudowaniach dworskich. Jednak jego fascynująca, ograniczona do tonacji zimnych, srebrzystych zieleni gama barwna ujawnia inny, jakby senno‑marzeniowy wymiar tej sceny. Ostre akcenty wertykalne w postaci nagich pni drzew w obu skrajnych obrazach tryptyku spinają kompozycyjnie całość.

Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005

R1ahrAX3COXok
Ćwiczenie 1
Odpowiedz, z jakim dziełem Juliusza Słowackiego Malczewski prowadzi polemikę w tryptyku Idź nad strumienie.
RXtVS9DDGXPrp
Ćwiczenie 2
Podaj trzy tytuły tryptyków Malczewskiego.
RYKqSTSzr6tMB
Ćwiczenie 3
Wskaż autora tekstu i podaj nazwę tryptyku, do którego powstał. Na ziemi praojców przeczysta krynica Krysztalnym tryskała im zdrojem; Kto pijał z jej wody pogodne miał lica I duszę promienną spokojem. Lecz studnię zatruła nam zła Upiorzyca, Spojrzeniem czarując ją swojem. I odtąd, synowie nieszczęsnej Ojczyzny, Od dziecka z tej studni pijemy trucizny. Lecz nie zabijają̨ odrazu te jady, Do krwi się̨ wciskają̨ powoli, Na twarzach młodzieńczych cień́ kładzie się̨ blady, Coś w sercu się̨ krwawi i boli, Z latami jad żrący pogłębia swe ślady I smutek śmiertelnej niedoli Z pod powiek wyziera i w zmarszczkach się̨ wije U ludu, co z wodą truciznę̨ tę pije.
R1PntsN2jntRM1
Ćwiczenie 4
Omów tematykę dowolnego tryptyku.
RuRT5NgyZuDhW
Ćwiczenie 5
Podaj rok powstanie dzieła Polonia I.
R3dyvd79btSY3
Ćwiczenie 6
Odpowiedz, kim jest personifikacja kobiety z dzieła Polonia.
R1JkAuJTvADyM
Ćwiczenie 7
Określ, które dzieła Malczewskiego znajdują się z Muzeum Narodowym w Warszawie. Możliwe odpowiedzi: 1. Polonia I, 2. Moje życie, 3. Idź nad strumienie, 4. Zatruta studnia z chimerą

Słownik pojęć

Alegoria
Alegoria

gr. allēgoría  allēgoreín mówić w przenośniobrazowo - motyw lub zespół motywów, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma ukryte znaczenie dodatkowe, pozostawione domyślności czytelnika lub wyjaśnione przez autora.

Symbol
Symbol

gr. sýmbolon znak rozpoznawczy, motyw lub zespół motywów występujący w dziele, będący znakiem treści bezpośrednio nieujawnionych i mający sygnalizować ich istnienie — albo na zasadzie umowy, podobnie do alegorii.

Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Puciata‑Pawłowska, Jacek Malczewski, Warszawa 2005.

A. Heydel, Jacek Malczewski człowiek i artysta, Kraków 1933.

Muzeum Narodowe w Warszawie. Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, płyta CD, 2005.

http://www.radom.pl/data/other/sladami_jacka_malczewskiego.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)

https://mnk.pl/images/upload/sklep/katalogi%20wystaw/malarstwo_polskie_ze_zbiorow_mnk/Palac%20Prezydencki.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)

https://mnki.pl/pl/o_muzeum/zbiory_online/10,malarstwo_i_rzezba/pokaz/522,polonia_(i),1?s_a=m (dostęp z dnia 31.03.2018)