Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R19WOXivHKAKV

Szkoła polifonii: forma motetu, aż po XX wiek

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Ważne daty

ok. 1160 - ok. 1250 – szkoła Notre Dame, powstanie motetu

ok. 1250 - ok. 1320 – epoka Ars Antiqua, rozwój motetu, rytmika menzuralna

ok. 1320 - ok. 1380 – epoka Ars Nova, motet izorytmiczny

1291‑1361 – lata życia Philippe’a de Vitry

ok. 1300‑1377 – lata życia Guillaume’a de Machault

ok. 1370‑1412 – lata życia Johannesa Ciconii

ok. 1400‑1474 – lata życia Guillaume’a Dyfaya

ok. 1440‑1521 – lata życia Josquina des Prés

między 1480 a 1490‑1562 – lata życia Adriana Willaerta

ok. 1495 - między 1556 a 1561 – lata życia Nicolasa Gomberta

ok. 1505 - 1585 – lata życia Thomasa Tallisa

ok. 1524 - ok. 1560 – lata życia Wacława z Szamotuł

1525‑1594 – lata życia Giovanniego P. da Palestrina

1532‑1594 – lata życia Orlanda di Lasso

1543‑1623 – lata życia Williama Byrda

1554 a 56 -1612 – lata życia Giovanniego Gabrielego

1685‑1750 – lata życia Jana Sebastiana Bacha

1756‑1791 – lata życia Wolfganga Amadeusza Mozarta

1824‑1896 – lata życia Antona Brucknera

1833‑1897 – lata życia Johannesa Brahmsa

1895‑1963 – lata życia Paula Hindemitha

1

Scenariusz dla nauczyciela

RSifiyMWGoUwN1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
3. Średniowiecze. Uczeń:
6) omawia cechy wybranych form muzycznych (motet);
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

przedstawiać genezę motetu;

omawiać ewolucję motetu w epoce średniowiecza, z uwzględnieniem stosowanych w nich technik;

przedstawiać przemiany zachodzące w motecie renesansowym;

opisywać gatunek motetu w epokach, w których stracił on wiodącą pozycję.

Motet na przestrzeni wieków

Motet to jeden z najważniejszych i najdłużej uprawianych gatunków w historii muzyki. Jego początki sięgają epoki średniowiecza, pod koniec której stał się najważniejszym gatunkiem muzyki polifonicznej. Okresem szczególnego rozkwitu motetu stał się renesans, kiedy to liczni kompozytorzy, zwłaszcza ci należący do kolejnych generacji franko‑flamandzkich, wzbogacali repertuar polifonii wokalnej o tysiące nowych kompozycji. Motet, będąc dominującym gatunkiem, oddziaływał na mszę i madrygał. Przemiany, jakie zaszły w muzyce na przełomie renesansu i baroku, spowodowały spadek zainteresowania tym gatunkiem. Odrodzenie motetu nastąpiło w XIX w., wraz ze wzrostem zainteresowania muzyką poprzednich epok.

Motet na przestrzeni wieków zmieniał swe oblicze, co wynikało ze stosowanych środków techniczno‑wyrazowych właściwych danej epoce. Mimo wielu zmian, jakie w nim zachodziły, można zauważyć, że posiada zazwyczaj tekst łaciński, zaczerpnięty z części zmiennych mszy, a także z psalmów, lamentacji, hymnów oraz jest gatunkiem muzyki religijnej, mimo elementów świeckich obecnych w motetach średniowiecznych.

Powstanie motetu w średniowieczu

Muzyka polifoniczna w średniowieczu była sztuką elitarną, uprawianą w najważniejszych ośrodkach muzycznych – dominowała wówczas monodia religijna i świecka. Jej komponowaniem i wykonywaniem zajmowali się wysoko wykwalifikowani muzycy, którzy w ten sposób uświetniali szczególnie ważne uroczystości.

Motet powstał na przełomie XII/XIII w. w paryskiej szkole Notre Dame, a dojrzałego kształtu nabrał w przypadającej na II połowę XIII i początek XIV w. epoce Ars Antiqua. Zdaniem niektórych badaczy, jego początków można doszukać się już w prowansalskiej szkole St. Martial w Limoges. Motet powstał w wyniku dodawania tekstu do wyższych, bardziej melizmatycznych głosów w najstarszym gatunku muzyki polifonicznej – organumOrganumorganum. Najbardziej nadawały się do tego tzw. klauzule dyskantowe – odcinki organum, w których tenor, zaczerpnięty z chorału gregoriańskiego, był rytmizowany w oparciu o reguły modalne. Sama etymologia nazwy gatunku wskazuje na kluczową rolę tekstu: z francuskiego le mot oznacza „słowo”. W organum dwugłosowym nowy tekst pojawiał się tylko w jednym, wyższym głosie, zwanym motetus. Jeśli organum było trzygłosowe wówczas jednocześnie wprowadzano dwa różne teksty w dwóch wyższych głosach. Początkowo teksty dodawane były w języku łacińskim i nawiązywały do treści zawartych w głosie tenorowym. Z czasem zamiast tekstów w języku łacińskim zaczęto wprowadzać je w języku francuskim, nierzadko były one świeckie. Jednoczesne śpiewanie kilku tekstów znacznie uniemożliwiało ich rozumienie. Od początku istnienia motetu szczególnie ważnym jego elementem była rytmika. Nowe możliwości w tym zakresie dała rytmika menzuralna, która pojawiła się pod koniec XIII w., zastępując, opartą na notacji neumatycznej, rytmikę modalną.

Motet nie był gatunkiem liturgicznym, mimo że tenor wywodził się z chorału gregoriańskiego. Wykonywano go jednak w trakcie nabożeństw, zwykle na zakończenie, ze względu na walory brzmieniowe. Wraz z częstszym wprowadzaniem tekstów świeckich, religijny charakter motetu uległ osłabieniu.

Katedra Notre Dame w Paryżu – ośrodek muzyki polifonicznej w średniowieczu

R12tG5kYpIl891
Ilustracja interaktywna przedstawia Katedrę Notre-Dame w Paryżu. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Katedra Notre-Dame w Paryżu należy do najwspanialszych świątyń gotyckich na świecie. Jej budowa trwała ponad 180 lat (1163–1345). Położona jest na wyspie zwanej Île de la Cité, na Sekwanie. Fasadę katedry zdobią trzy portale, z których środkowy prezentuje wizję Sądu Ostatecznego. Nad nim umieszczono pokaźną rozetę, przez którą wpada światło do wnętrza katedry. Świątynia posiada pięć naw i transept.
Katedra Notre Dame, widok od frontu, online-skills, CC BY 3.0
RWqWsoAnvznvr1
Ilustracja interaktywna przedstawia Katedrę Notre-Dame w Paryżu. Katedra ukazana jest z boku, od strony rzeki. Na zdjęciu znajduje się na pierwszym planie rzeka, następnie drzewa i krzewy, zza których wyłania się katedra. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Wraz z rozpoczęciem budowy katedry Paryż stał się głównym ośrodkiem rozwoju muzyki polifonicznej, za sprawą działającej przy nim szkoły śpiewu. W tym czasie swój początek wzięła szkoła Notre-Dame. Na jej rzecz wiodącą pozycję utraciła zlokalizowana w południowej części Francji szkoła St. Martial w Limoges. Twórcy związani z paryską świątynią doprowadzili do mistrzostwa technikę organalną. Wśród nich należy wskazać Leoninusa, który pozostawił po sobie zbiór 2-głosowych kompozycji przeznaczonych na wszystkie święta roku liturgicznego – Magnus Liber Organi oraz Perotinusa, który opracował organa Leoninusa dodając trzeci głos. Ważnym osiągnięciem było wprowadzenie rytmiki modalnej i rozwinięcie techniki discantus. Przemiany te doprowadziły do powstania najważniejszego gatunku epoki – motetu. Innym gatunkiem powstałym i uprawianym w Szkole Notre-Dame był conductus.
Katedra Notre Dame, widok od strony południowej, online-skills, CC BY 3.0

Głównym ośrodkiem uprawiania motetów w epoce Ars Antiqua była Francja, a szczególnie Paryż z katedrą Notre Dame. Wśród kompozytorów uprawiających ten gatunek należy wskazać Petrusa de Cruce z Amiens, Jakuba z Leodium (ur. około 1260 r.) oraz działającego w Paryżu Johannesa de Grocheo. Także w Anglii komponowano tego typu utwory, odróżniające się jednak od francuskich większą prostotą i naturalnością. To w nich tercje i seksty zyskały znaczenie konsonansów.

R7jZfpHyNJqM0
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes, autorstwa Petrusa de Cruce. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją spokojny, nostalgiczny charakter. Wykonywany jest przez zespół wokalny.
Petrus de Cruce, motet „Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes”, meakultura, CC BY 3.0 (Ilustracja); Petrus de Cruce, „Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes, youtube/micrologus2, CC BY 3.0 (dźwięk)

Przemiany motetu w epoce Ars Nova i w początkach Renesansu

Ważnym osiągnięciem epoki Ars nova, przypadającej na wiek XIV w historii muzyki, był motet izorytmiczny, w którym tenor był zorganizowany według powtarzającego się schematu rytmicznego, zwanego talea. Także melodia w tenorze mogła być powtarzana w sposób niezależny od rytmicznego modelu. Taki melodyczny odcinek zwano colorem. Zdarzało się, że modele melodyczne i rytmiczne oddziaływały również na wyższe głosy. Racjonalizm tych kompozycji nie był uchwytny dla słuchacza, był on jednak odwzorowaniem porządku wszechświata stworzonego przez Boga. Motet w XIV w. był zwykle 3‑głosowy, wyjątkowo dodawano głos czwarty, umiejscowiony poniżej tenoru, zwany kontratenorem. Głos najwyższy, zwany dotychczas triplum, uzyskał nową nazwę – cantus. Brzmienie tych kompozycji, ze względu na obecność dysonansów wynikających zwłaszcza z obecności toni fictiToni fictitoni ficti, było surowe. Charakter ten podkreślał niezbyt naturalny rysunek linii melodycznych. Politekstowość motetów znajduje odzwierciedlenie w tytułach przywołujących początkowe słowa tekstu poszczególnych głosów. Poruszano w nich, oprócz tematyki miłosnej, treści społeczne, polityczne. Najwybitniejszymi kompozytorami motetów w XIV w. byli Philippe de Vitry oraz Guillaume de Machault.

R13vGe90h4ldS
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Hugo princeps/Cum structura/Cum statua”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Motet Hugo princeps /Cum structura/Cum statua Philippe de Vitry. Kompozycja ma tempo. Cechuje ją radosny, wesoły, lekki charakter. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella.
Philippe de Vitry, motet „Hugo princeps/Cum structura/Cum statua”, perucci.mus.auth.gr, CC BY 3.0 (ilustracja); Philippe de Vitry, motet „Hugo princeps /Cum structura/Cum statua”, youtube/Theologoumena Musicae, CC BY 3.0

Technikę izorytmiczną przejęli kompozytorzy, w twórczości których kształtuje się już nowy styl renesansowy. Byli to Johannes Ciconia oraz najwybitniejszy przedstawiciel szkoły burgundzkiej – Guillaume Dufay. Pierwszy z nich połączył zdobycze francuskiej Ars Nova ze stylem włoskiej muzyki XIV w., m.in. wprowadzał w wyższych głosach technikę kanoniczną i imitację. W twórczości motetowej Dufaya, będącej syntezą osiągnięć różnych ośrodków, wykształciła się typowa dla renesansowej muzyki faktura czterogłosowa, zapewniająca pełne brzmienie. Szczególne w niej miejsce zajmuje czterogłosowy motet Nuper rosarum flores, skomponowany w 1436 r. na uroczystość konsekracji katedry we Florencji. Istnieje spór na temat związku proporcji liczbowych obecnych w kompozycji z proporcjami liczbowymi zastosowanymi w konstrukcji słynnej budowli.

R1dW0UGvG802T
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Nuper rosarum flores”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Nuper rosarum flores, autorstwa Guillaume Dufay. Utwór jest wykonywany przez zespół wokalny a cappella. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym, podniosłym charakterem.
Guillaume Dufay, motet „Nuper rosarum flores”, wikipedia.org, domena publiczna (ilustracja); Guillaume Dufay, motet „Nuper rosarum flores”, youtube/77beton77, CC BY 3.0 (dźwięk)

Renesans – epoka motetu

Motet to obok mszy i chanson najpopularniejszy gatunek muzyki wielogłosowej w epoce renesansu. W motetach ceremonialnych z I połowy XV w., komponowanych z okazji ważnych uroczystości kościelnych i świeckich, odnaleźć można jeszcze pewne cechy przejęte z motetu średniowiecznego. Odmienną postać nadali mu kompozytorzy w II poł. XV w. Wówczas zmieniła się także rola motetu, który znalazł miejsce w liturgii, jako wielogłosowe opracowanie tekstów proprium missaeProprium missaeproprium missae oraz w Liturgii godzin.

Motet renesansowy jest zazwyczaj kompozycją czterogłosową. Jego podstawą jest zaczerpnięty z chorału gregoriańskiego cantus firmusCantus firmuscantus firmus, obecny zwykle w tenorze. Motet dzieli się najczęściej na dwie części różniące się menzurą. W motetach z tego okresu obecna jest nierzadko symbolika muzyczna i pozamuzyczna, której rozszyfrowanie wymaga dogłębnego poznania utworu. Kompozytorzy wykorzystywali w motetach najczęściej teksty z Pisma Świętego.

W XVI w. dochodzi do powstania nowej jego odmiany – motetu przeimitowanego, który swą nazwę bierze od techniki przeimitowania, zwanej też imitacją syntaktyczną, na której jest oparty. Brak w nim chorałowego cantus firmus. Cała konstrukcja oparta jest na imitacji krótkich tematów lub motywów zwanych sogetto, przypisanych kolejnym odcinkom tekstu. Po przeprowadzeniu tematu lub motetu przez wszystkie głosy kompozycji wprowadzony zostaje w sposób płynny kolejny temat, co skutkuje brakiem wyraźnych cezur i kadencji. Motet oparty na tej technice wyróżnia całkowity linearyzmLinearyzmlinearyzm.

RAdPwxqxtedFz
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Ad te levavi” G. P. da Palestriny. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Ad te levavi, autorstwa G. P. da Palestriny. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Jest wykonywana przez zespół wokalny a cappella. Cechuje się spokojnym, dostojnych charakterem.
Giovanni P. da Palestrina, motet „Ad te levavi”, imslp.info, CC BY 3.0 (ilustracja); Giovanni P. da Palestrina, „Ad te levavi”, youtube/SistineChapelVEVO, CC BY 3.0 (dźwięk)

Pierwszorzędne znaczenie w historii motetu posiada twórczość kompozytorów należących do kilku generacji franko‑flamandzkich. Wśród nich szczególne miejsce zajęli: działający na przełomie XV/XVI w. Josquin des Prés – twórca motetów psalmowych. Dbał on szczególnie o wyrażenie za pomocą środków muzycznych treści zawartych w tekście, stąd w jego kompozycjach obok kunsztownego kontrapunktu występują proste zestawienia akordów. Wśród XVI‑wiecznych mistrzów motetu należy wskazać m.in. twórcę polichóralnych motetów Adriana Willaerta, mistrzów techniki przeimitowanej – Nicolasa Gombert i Clemensa non Papa, a także Philippe’a de Monte i najwybitniejszego późnorenesansowego kompozytora franko‑flamandzkiego, autora ok. tysiąca dwustu motetów – Orlanda di Lasso.

RzuBVfWofBwwG
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Ave Maria Virgo Serena”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Ave Maria Virgo Serena, autorstwa Josquin des Prés. Utwór wykonywany jest przez zespół wokalny a cappella. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją mistyczny, spokojny charakter.
Josquin des Prés, „Ave Maria Virgo Serena”, imslp.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Josquin des Prés, „Ave Maria Virgo Serena”, youtube/Matthew E CC BY 3.0

W oparciu o osiągnięcia kompozytorów franko‑flamandzkich, wykształcił się uniwersalny styl, przejęty przez rodzimych kompozytorów w różnych ośrodkach. We Włoszech bogaty repertuar motetowy pozostawił po sobie najwybitniejszy przedstawiciel szkoły rzymskiej – Giovanni Pierluigi da Palestrina, w Anglii gatunek ten uprawiali Thomas Tallis i William Byrda, w Hiszpanii Cristóbal Morales oraz w Polsce Wacław z Szamotuł.

RW8FeLWuBKSPC
Utwór muzyczny Ego sum pastor bonus autorstwa Wacława z Szamotuł w wykonaniu Chóru Radia Wrocław pod dyrekcją Stanisława Krukowskiego. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją radosny, podniosły charakter,

Motet w epoce baroku na tle przemian zachodzących w muzyce

Wraz nadejściem nowego stylu na przełomie XVI/XVII w., zwanego stile moderno, motet, jako główny gatunek renesansowej polifonii wokalnej, traci na znaczeniu. Wyróżniano wówczas trzy typy motetów: dawny – polifoniczny, zaliczany do stile antico oraz koncertujący i solowy, w których sięgano po nowe środki muzyczne, właściwe epoce baroku.

Na granicy epok, w roku 1602, pojawia się m.in. zbiór Lodovica Grossiego da Viadana Centi concerti ecclesiastici zawierający pierwsze kompozycje nazwane koncertami, które jednakże nieznacznie różniły się od późnorenesansowych motetów. Na sto kompozycji w zbiorze, czterdzieści jest 1‑głosowych, a pozostałe sześćdziesiąt są 2–4‑głosowe. Nowością jest faktura z basso continuo. W Niemczech szczególne znaczenie odegrała, nasycona retoryką muzyczną, twórczość motetowa H. Schütza, który w swych Kleine geistliche Konzerte nawiązywał do koncertów Viadany. Z kolei motet koncertujący powstał z polichóralnych kompozycji uprawianych w szkole weneckiej. Kompozycje tego typu wyróżniają się bogatą obsadą głosów wokalnych i instrumentów. Odnaleźć je można zwłaszcza w twórczości Giovanniego Gabrielego oraz Claudia Monteverdiego.

RjaO3KeeJAUlP1
Utwór muzyczny Ludovico Grossi da Viadana "Exultate justi in Domino". Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją radosny, taneczny charakter. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella.

We Francji wykształciły się nowe typy motetu – grand motet oraz petit motet. Wykonywano je w trakcie uroczystych liturgii w Wersalu, komponowali je m. in. J. B. Lully, F. Couperin oraz J. P. Rameau. W dorobku J. S. Bacha odnaleźć można sześć motetów do tekstów w języku niemieckim. W kompozycjach tych obok środków zaczerpniętych z polifonii późnorenesansowej obecne są nowatorskie rozwiązania.

RbxHSUu0oKkgm1
Utwór muzyczny: Jan Sebastian Bach "Jesu, meine Freude" BWV 227. Kompozycja ma wolne tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny z towarzyszeniem organów. Cechuje ją spokojny, tkliwy charakter.
ROB8dZJi4lfH21
Jan Sebastian Bach, motet „Jesu, meine Freude”, imslp.org, CC BY 4.0

Motet od klasycyzmu po współczesność - marginalizacja i odrodzenie gatunku

Spadek zainteresowania muzyką religijną w XVIII w. spowodował marginalizację motetu. W twórczości W. A. Mozarta zwraca się uwagę na dwie kompozycje określane mianem motetu, zapewne ze względu na zastosowanie w nich łacińskiego tekstu. Pierwszy z nich, Ave verum, to przykład pieśni chóralnej, drugi Exultate jubilate, to trzyczęściowa aria koloraturowa.

Rg8gduQrynXtj1
W.A. Mozart, „Exultate, jubilate”, imslp.org, CC BY 4.0

W XIX w. wraz z nurtem zwanym historyzmem sięgnięto do muzyki dawnych mistrzów, w tym do twórczości Palestriny. Powstawały także nowe kompozycje, obok tych nawiązujących do stylu palestrinowskiego, odnaleźć można oryginalne motety w dorobku Feliksa Mendelssohna, Johannesa Brahmsa, Maxa Regera czy Antona Brucknera, Franciszka Liszta. Brahms komponował do tekstów niemieckich, Reger sięgał m.in. po teksty chorałów protestanckich, z kolei motety Brucknera i Liszta posiadają teksty w języku łacińskim, co jest zgodne z tradycją katolicką.

Rz9bkKGjNd4ty1
Feliks Mendelssohn "Laudate pueri" op. 39. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez głosy żeńskie przy akompaniamencie organów. Cechuje ją radosny, uroczysty charakter.
R8UYTYjxe3pFL1
Utwór muzyczny: Johannes Brahms "Ach arme Welt" op. 110 nr 2. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją tkliwy, poważny charakter.
R1LGmj87li8XQ1
Utwór muzyczny: Franciszek Liszt "Ave verum corpus". Kompozycja ma wolne tempo. Cechuje ją nastrój kontemplacji, zadumy. Wykonywana jest przez zespół wokalny z towarzyszeniem organów.
R17IooUO17Iet1
Franciszek Liszt, „Ave verum corpus”, hz.imslp.info, CC BY 3.0

W XX w. motet jest rzadko uprawianym gatunkiem. W utworach tego typu odnaleźć można oddziaływanie różnych technik. Po motet sięgają zwykle kompozytorzy dążący do stylizacji lub archaizacji, m.in. P. Hindemith, I. Strawiński, T. Szeligowski, a także czerpiący z bogatego skarbca, jakim jest chorał gregoriański, m.in. M. Durufle.

RkXDE5Q9PY43z1
Utwór muzyczny: Igor Strawiński "Pater Noster. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella. Cechuje ją modlitewny, pełen zadumy charakter.
RBVK8vOvlYVia1
Utwór muzyczny: Francis Poulenc "Salve regina" Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella. Cechuje ją modlitewny, kontemplacyjny charakter.
R1VkwiJNy2h1A1
Utwór muzyczny: Maurice Durufle "Ubi caritas". Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella. Cechuje ją chorałowy, kontemplacyjny charakter.

Zadania

ROz9UflKfUJfZ
Ćwiczenie 1
Gatunkiem, z którego powstał motet jest: Możliwe odpowiedzi: 1. conductus, 2. madrygał, 3. organum
Ćwiczenie 2
R19SsErO9eWux
Przyjrzyj się powyższym partyturom i przyporządkuj do nich kompozytora: 1. Jan Sebastian Bach, 2. Giovanni P. da. Palestrina, 3. Wolfgang A. Mozart, 4. Petrus de Cruce
Ćwiczenie 3
RKyVL1chDvwnd
Ilustracja interaktywna - po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny.
RHX4O08Blc53x1
Utwór muzyczny: Franciszek Liszt "Ave verum corpus". Kompozycja ma wolne tempo. Cechuje ją nastrój kontemplacji, zadumy. Wykonywana jest przez zespół wokalny z towarzyszeniem organów.
RacRYHik6sViB1
Utwór muzyczny Ludovico Grossi da Viadana "Exultate justi in Domino". Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją radosny, taneczny charakter. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella.
Rfwcl5Ktv748e
Przyporządkuj tytuły kompozycji do epok (wieków), w których pochodzą: Możliwe odpowiedzi: Możliwe odpowiedzi: 1. Renesans, 2. XIX wiek, 3. Barok Możliwe odpowiedzi: 1. "Ego sum pastor bonus" Wacław z Szamotuł 2. Franciszek Liszt "Ave verum corpus" 3. Ludovico Grossi da Viadana "Exultate justi in Domino".
R13zz2Wzc8oKt
Ćwiczenie 4
Wskaż nazwiska angielskich kompozytorów tworzących motety. Możliwe odpowiedzi: 1. C. Morales, 2. T. Tallis, 3. W. Byrd
R1MM7PuCEN1lO
Ćwiczenie 5
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją: cantus firmus, linearyzm, menzura, toni ficti. Możliwe odpowiedzi: 1. cecha kompozycji polifonicznej, w której każdy głos prowadzi niezależną linię melodyczną, 2. z łac. śpiew stały; melodia będąca podstawą kompozycji wielogłosowej, najczęściej zaczerpnięta z chorału gregoriańskiego, 3. znak wskazujący sposób podziału wartości rytmicznych, 4. dźwięki prowadzące utworzone poprzez chromatyczne podwyższenie dźwięków w ramach skal modalnych linearyzm.
R1Xd18Ard2Trz
Ćwiczenie 6
Motet koncertujący występuje w twórczości: Możliwe odpowiedzi: 1. G. Gabrielego, 2. C. Monteverdiego, 3. N. Gomberta
RItZTV1HxUgmH
Ćwiczenie 7
Przyporządkuj kompozytora do rodzaju motetu, który jest typowy dla jego twórczości: motet polichóralny, motet przeimitowany, motet psalmowy Możliwe odpowiedzi: 1. Clemens non Pana, 2. Josquin des Prés, 3. Adrian Willaert
Polecenie 1

Podzielcie się na 4 grupy, zgodnie ze skalą głosu jaką dysponujecie. Wybierzcie wspólnie z nauczycielem dowolny motet 4‑głosowy, np. Ave Maria… virgo serena Josquina des Prés. Po analizie tekstu, pozwalającej odkryć treści zawarte w tej kompozycji, spróbujcie zaśpiewać zróżnicowane pod względem faktury wybrane fragmenty kompozycji (w razie potrzeby nauczyciel wspomaga śpiew realizacją linii melodycznych na instrumencie, dokonuje transpozycji). Następnie odpowiedzcie na pytania.

Pytanie 1
Jak faktura wpływa na czytelność tekstu w motecie?

Pytanie 2
W jaki sposób Josquin podkreśla kluczowe w tekście słowa?

R1NlISDbEaG3O
Po ustawieniu się kursorem myszy w szarym polu, należy w nie wpisać odpowiedź do polecenia. Nad polem umieszczone są przyciski: Zapisz (pozwala na zapisanie wpisanej odpowiedzi), Drukuj (umożliwia wydrukowanie wpisanej odpowiedzi), Wyczyść (usuwa wpisaną treść).

Słownik pojęć

Cantus firmus
Cantus firmus

[łac., ‘śpiew stały’], muzyczna struktura melodyczna stanowiąca podstawę kompozycji wielogłosowej, najczęściej zapożyczona z wcześniej istniejącego utworu jedno- lub wielogłosowego, rzadziej — napisana specjalnie dla mającej powstać kompozycji.

Linearyzm
Linearyzm

muzyczny rodzaj polifonii, którego cechą jest nadrzędna rola linii melodycznych w stosunku do harmoniki.

Organum
Organum

muzyczna technika kompozytorska stosowana w początkowej fazie rozwoju wielogłosowości eur. (od IX do pocz. XIII w.), także forma dźwiękowa charakterystyczna dla muzyki tego okresu (kompozycja oparta na tej technice).

Proprium missae
Proprium missae

części zmienne mszy, m.in. introit, offertorium.

Toni ficti
Toni ficti

dźwięki prowadzące utworzone poprzez chromatyczne podwyższenie dźwięków w ramach skal modalnych.

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

RacRYHik6sViB1
Utwór muzyczny Ludovico Grossi da Viadana "Exultate justi in Domino". Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją radosny, taneczny charakter. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella.
RbxHSUu0oKkgm1
Utwór muzyczny: Jan Sebastian Bach "Jesu, meine Freude" BWV 227. Kompozycja ma wolne tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny z towarzyszeniem organów. Cechuje ją spokojny, tkliwy charakter.
Rz9bkKGjNd4ty1
Feliks Mendelssohn "Laudate pueri" op. 39. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez głosy żeńskie przy akompaniamencie organów. Cechuje ją radosny, uroczysty charakter.
R8UYTYjxe3pFL1
Utwór muzyczny: Johannes Brahms "Ach arme Welt" op. 110 nr 2. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją tkliwy, poważny charakter.
RHX4O08Blc53x1
Utwór muzyczny: Franciszek Liszt "Ave verum corpus". Kompozycja ma wolne tempo. Cechuje ją nastrój kontemplacji, zadumy. Wykonywana jest przez zespół wokalny z towarzyszeniem organów.
RkXDE5Q9PY43z1
Utwór muzyczny: Igor Strawiński "Pater Noster. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella. Cechuje ją modlitewny, pełen zadumy charakter.
RBVK8vOvlYVia1
Utwór muzyczny: Francis Poulenc "Salve regina" Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella. Cechuje ją modlitewny, kontemplacyjny charakter.
R1VkwiJNy2h1A1
Utwór muzyczny: Maurice Durufle "Ubi caritas". Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella. Cechuje ją chorałowy, kontemplacyjny charakter.
R7jZfpHyNJqM0
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes, autorstwa Petrusa de Cruce. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją spokojny, nostalgiczny charakter. Wykonywany jest przez zespół wokalny.
Petrus de Cruce, motet „Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes”, meakultura, CC BY 3.0 (Ilustracja); Petrus de Cruce, „Aucun ont trouvé/Lonctans/Annuciantes, youtube/micrologus2, CC BY 3.0 (dźwięk)
R13vGe90h4ldS
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Hugo princeps/Cum structura/Cum statua”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Motet Hugo princeps /Cum structura/Cum statua Philippe de Vitry. Kompozycja ma tempo. Cechuje ją radosny, wesoły, lekki charakter. Wykonywana jest przez zespół wokalny a cappella.
Philippe de Vitry, motet „Hugo princeps/Cum structura/Cum statua”, perucci.mus.auth.gr, CC BY 3.0 (ilustracja); Philippe de Vitry, motet „Hugo princeps /Cum structura/Cum statua”, youtube/Theologoumena Musicae, CC BY 3.0
R1dW0UGvG802T
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Nuper rosarum flores”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Nuper rosarum flores, autorstwa Guillaume Dufay. Utwór jest wykonywany przez zespół wokalny a cappella. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym, podniosłym charakterem.
Guillaume Dufay, motet „Nuper rosarum flores”, wikipedia.org, domena publiczna (ilustracja); Guillaume Dufay, motet „Nuper rosarum flores”, youtube/77beton77, CC BY 3.0 (dźwięk)
RAdPwxqxtedFz
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Ad te levavi” G. P. da Palestriny. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Ad te levavi, autorstwa G. P. da Palestriny. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Jest wykonywana przez zespół wokalny a cappella. Cechuje się spokojnym, dostojnych charakterem.
Giovanni P. da Palestrina, motet „Ad te levavi”, imslp.info, CC BY 3.0 (ilustracja); Giovanni P. da Palestrina, „Ad te levavi”, youtube/SistineChapelVEVO, CC BY 3.0 (dźwięk)
RzuBVfWofBwwG
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy motetu „Ave Maria Virgo Serena”. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny Ave Maria Virgo Serena, autorstwa Josquin des Prés. Utwór wykonywany jest przez zespół wokalny a cappella. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją mistyczny, spokojny charakter.
Josquin des Prés, „Ave Maria Virgo Serena”, imslp.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Josquin des Prés, „Ave Maria Virgo Serena”, youtube/Matthew E CC BY 3.0
R1cAFyEJjxEiB
Utwór muzyczny Ego sum pastor bonus autorstwa Wacława z Szamotuł w wykonaniu Chóru Radia Wrocław pod dyrekcją Stanisława Krukowskiego. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją radosny, podniosły charakter,
RKyVL1chDvwnd
Ilustracja interaktywna - po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny.

Bibliografia

Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN, Warszawa 1981.

Historia Muzyki - Podręcznik dla szkół muzycznych, Danuta Gwizdalanka, PWN, Kraków 2005.