I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;
II. Doskonalenie umiejętności plastycznych – ekspresja twórcza przejawiająca się w działaniach indywidualnych i zespołowych. Uczeń:
1) w zadaniach plastycznych interpretuje obserwowane przedmioty, motywy i zjawiska, stosując środki wyrazu zgodnie z własnym odczuciem; w wyższych klasach podejmuje również próby rysunkowego studium z natury;
2) wyraża w pracach plastycznych uczucia i emocje wobec rzeczywistości, a także płynące z inspiracji muzycznych czy literackich (impresja i ekspresja); rysuje, maluje, ilustruje zjawiska i wydarzenia realne i wyobrażone (także w korelacji z innymi przedmiotami);
3) modeluje bryły i reliefy, konstruuje samodzielnie małe rzeźbiarskie formy przestrzenne i bryły architektoniczne, a większe projekty realizuje we współpracy z innymi; tworzy aranżacje przestrzenne z gotowych elementów stosując układy kompozycyjne właściwe dla uzyskania zamierzonego wyrazu;
6) stosuje różnorodne techniki plastyczne (proste techniki graficzne, rzeźbiarskie, malarskie, elementy obrazowania cyfrowego fotograficznego i z wykorzystaniem wybranych graficznych programów komputerowych);
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
3) rozumie znaczenie twórczości ludowej; rozróżnia różne jej formy; zna pojęcia sztuka ludowa i etnografia;
4) wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje najważniejsze obiekty kultury wizualnej w Polsce, wskazuje ich twórców.
wskazywać formy utrwalania obrzędów i zwyczajów ludowych w polskiej kulturze (na znaczkach, monetach, kartach pocztowych);
interpretować przykłady zwyczajów ludowych zilustrowanych przez artystów w dziełach sztuki;
tworzyć przedmioty i ozdoby inspirowane sztuką ludową.
m86ea9ffc8dac1439_0000000000093
Obrzędowość ludowa
Częścią kultury ludowej są tradycyjne obrzędyObrzędobrzędy i zwyczajeZwyczajzwyczaje. Dotyczą one momentów ważnych, przełomowych w życiu człowieka, wynikają z szacunku do sił nadprzyrodzonych – Boga oraz otaczającej przyrody. Stąd wyróżniamy dwa rodzaje obrzędowości ludowej:
obrzędowość doroczną – obchodzoną co roku, związaną z kalendarzem, w tym także kalendarzem świąt, ze zmianami pór roku i cyklem wegetacyjnym roślin;
obrzędowość rodzinną – związaną z punktami zwrotnymi w życiu człowieka, np. narodzinami, weselem, śmiercią.
W polskim roku obrzędowym odnajdujemy wiele świąt wspólnych dla całego kraju.
classicmobile
Ćwiczenie 1
RWi7lD105h4U21
Do opisu święta dopasuj jego nazwę. 1. Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 2. Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 3. Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 4. Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 5. Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa.
Do opisu święta dopasuj jego nazwę. 1. Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 2. Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 3. Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 4. Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa. 5. Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie. Nazwy do wyboru: A. Topienie Marzanny, B. Wigilia Bożego Narodzenia, C. Zaduszki, D. Dożynki, E. Niedziela Palmowa.
Odwołując się do własnego doświadczenia, przypomnij sobie wymienione poniżej, wybrane najpopularniejsze obrzędy doroczne obchodzone w Polsce, a następnie połącz w pary nazwę święta i jego opis.
Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki., Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych., Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci., Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci., Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie.
Dożynki
Niedziela Palmowa
Topienie Marzanny
Wigilia Bożego Narodzenia
Zaduszki
Źródło: online skills.
static
Ćwiczenie 1
Odwołując się do własnego doświadczenia, przypomnij sobie wymienione poniżej, wybrane najpopularniejsze obrzędy doroczne obchodzone w Polsce, a następnie połącz w pary nazwę święta i jego opis.
A - Topienie Marzanny B - Wigilia Bożego Narodzenia C - Zaduszki D - Dożynki E - Niedziela Palmowa
1 - Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci. 2 - Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci. 3 - Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki. 4 - Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych. 5 - Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie.
A‑1,C‑2,E‑3,D‑4,B‑5
Zobacz także
Inna wersja zadania
RtLVa7mhjmIgom86ea9ffc8dac1439_00000000000061
Ćwiczenie 2
Inna wersja zadania
Inna wersja zadania
Odwołując się do własnego doświadczenia, przypomnij sobie wymienione poniżej, wybrane najpopularniejsze obrzędy doroczne obchodzone w Polsce, a następnie połącz w pary nazwę święta i jego opis.
Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci., Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci., Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych., Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki., Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych., Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci., Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie., Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci., Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie., Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki.
Każdy z obrzędów ma właściwą dla siebie oprawę plastyczną. Towarzyszą im tzw. przedmioty obrzędowePrzedmiot obrzędowyprzedmioty obrzędowe. Stąd istotną pozycję w sztuce ludowej zajmują stroje, dekoracje i przedmioty służące uzewnętrznieniu ważnych treści.
classicmobile
Ćwiczenie 3
ROVdybH27Nwjj1
Do każdego przedmiotu obrzędowego dobierz nazwę właściwego święta. Marzanna. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Wieńce z plonów. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Palmy. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Znicze. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Choinka. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5.Pierwszy dzień wiosny.
Do każdego przedmiotu obrzędowego dobierz nazwę właściwego święta. Marzanna. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Wieńce z plonów. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Palmy. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Znicze. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5. Pierwszy dzień wiosny. Choinka. Możliwe odpowiedzi: 1. Zaduszki, 2. Niedziela Palmowa, 3. Dożynki, 4. Wigilia Bożego Narodzenia, 5.Pierwszy dzień wiosny.
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 3
Do każdego przedmiotu obrzędowego dopasuj nazwę właściwego święta.
Odpowiedzi: A - Zaduszki B - Niedziela Palmowa C - Dożynki D - Wigilia Bożego Narodzenia E - Topienie Marzanny
1‑E 2‑C 3‑B 4‑A 5‑D
Zobacz także
Inna wersja zadania
R1LkM7CQWEr5Dm86ea9ffc8dac1439_00000000000071
Inna wersja zadania
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 4
RfYU6gFWBZ4jp1
Okresem wprowadzającym w rok obrzędowy jest wczesna zima. Spróbuj uporządkować wymienione polskie obrzędy doroczne, zachowując porządek chronologiczny – od zimy do jesieni. Obrzędy do uporządkowania: 1. Dożynki, 2. Pierwszy dzień wiosny, 3. Zaduszki, 4. Niedziela Palmowa, 5. Wigilia Bożego Narodzenia.
Okresem wprowadzającym w rok obrzędowy jest wczesna zima. Spróbuj uporządkować wymienione polskie obrzędy doroczne, zachowując porządek chronologiczny – od zimy do jesieni. Obrzędy do uporządkowania: 1. Dożynki, 2. Pierwszy dzień wiosny, 3. Zaduszki, 4. Niedziela Palmowa, 5. Wigilia Bożego Narodzenia.
Okresem wprowadzającym w rok obrzędowy jest wczesna zima. Spróbuj uporządkować wymienione polskie obrzędy doroczne, zachowując porządek chronologiczny – od zimy do jesieni.
Zaduszki
Dożynki
Topienie Marzanny
Wigilia Bożego Narodzenia
Niedziela Palmowa
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 4
Okresem wprowadzającym w rok obrzędowy jest wczesna zima. Spróbuj uporządkować wymienione polskie obrzędy doroczne, zachowując porządek chronologiczny – od zimy do jesieni.
A - Dożynki B - Topienie Marzanny C - Zaduszki D - Niedziela Palmowa E - Wigilia Bożego Narodzenia
E,B,D,A,C
Zobacz także
Inna wersja zadania
R1CMIqh3kvAezm86ea9ffc8dac1439_00000000000081
Ćwiczenie 5
Ćwiczenie interaktwne
Ćwiczenie interaktwne
Okresem wprowadzającym w rok obrzędowy jest wczesna zima. Spróbuj uporządkować wymienione polskie obrzędy doroczne, zachowując porządek chronologiczny – od zimy do jesieni.
Zaduszki, Dożynki, Topienie Marzanny, Niedziela Palmowa, Topienie Marzanny, Niedziela Palmowa, Zaduszki, Wigilia Bożego Narodzenia, Wigilia Bożego Narodzenia, Dożynki
Odwołując się do własnego doświadczenia, przypomnij sobie wymienione poniżej, wybrane najpopularniejsze obrzędy doroczne obchodzone w Polsce, a następnie połącz w pary nazwę święta i jego opis.
Odpowiedzi: A - Zwyczaj przywoływania wiosny mający zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku, związany z paleniem lub topieniem kukły przedstawiającej boginię śmierci. B - Ludowe święto dziękczynne obchodzone z okazji zakończenia żniw i prac polowych. C - Zwyczaj zasiadania do uroczystej wieczerzy w wieczór poprzedzający święto upamiętniające narodziny Jezusa Chrystusa, rozpoczynający się wraz z pierwszą gwiazdką na niebie. D - Święto kościelne ustanowione na pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i spotkania z wiernymi, którzy witając go z radością, ścielili przed nim swoje płaszcze i gałązki. E - Kościelny i ludowy zwyczaj wspominania zmarłych i obchodzenia uroczystości ku ich czci.
Rozwiązanie: 1‑B 2‑D 3‑A 4‑C 5‑E
m86ea9ffc8dac1439_0000000000007
m86ea9ffc8dac1439_0000000000007
Do każdego przedmiotu obrzędowego dopasuj nazwę właściwego święta.
Odpowiedzi: A - Topienie Marzanny B - Wigilia Bożego Narodzenia C - Niedziela Palmowa D - Zaduszki E - Dożynki
Rozwiązanie: 1‑A 2‑E 3‑C 4‑D 5‑B
m86ea9ffc8dac1439_0000000000008
m86ea9ffc8dac1439_0000000000008
Okresem wprowadzającym w rok obrzędowy jest wczesna zima. Spróbuj uporządkować wymienione polskie obrzędy doroczne, zachowując porządek chronologiczny – od zimy do jesieni.
Odpowiedzi: A - Zaduszki B - Wigilia Bożego Narodzenia C - Dożynki D - Niedziela Palmowa E - Topienie Marzanny
Rozwiązanie: 1‑B 2‑E 3‑D 4‑C 5‑A
m86ea9ffc8dac1439_0000000000141
Gody
Okres od pierwszego dnia świąt Bożego Narodzenia do Trzech Króli nazywany jest w obrzędowości ludowej Godami. Cały cykl świąteczny powiązany z Godami obejmuje dni Bożego Narodzenia poprzedzone Wigilią oraz Nowy Rok i święto Trzech Króli. W tym czasie kultywujemy wiele zwyczajów, między innymi: wieczerzę wigilijną, strojenie choinki, budowanie żłóbka lub szopki, kolędowanie, przywitanie Nowego Roku, obchodzenie święta Trzech Króli.
Zapoznaj się z opisem trzech wybranych bożonarodzeniowych zwyczajów, a następnie rozwiąż zadania.
Kolędowanie, nazywane też chodzeniem po kolędzie – obchód domów przez grupę kolędników w okresie Bożego Narodzenia. Kolędnicy odgrywają różne scenki, stąd towarzyszą im rekwizyty, takie jak: gwiazda, turoń – rogate, włochate zwierzę z kłapiącą paszczą, kosa – atrybutAtrybutatrybut śmierci.
Orszak Trzech Króli – uliczne jasełka, czyli przedstawienia nawiązujące treścią do Bożego Narodzenia, podczas których wspólnemu przejściu setek osób ulicami danej miejscowości towarzyszy głośne, radosne śpiewanie kolęd.
Szopki bożonarodzeniowe – zwyczaj budowania stajenki betlejemskiej ze żłóbkiem i figurkami, będących miniaturami lub konstrukcjami rzeczywistej wielkości. W Polsce szczególnie znane są bogato zdobione szopki krakowskie, nawiązujące swą architekturą do zabytków Krakowa.
classicmobile
Ćwiczenie 6
R20g2VWzIcJ4u1
Wskaż, które zwyczaje i obrzędy związane są z okresem Bożego Narodzenia. Możliwe odpowiedzi: 1. Niedziela Palmowa, 2. Kolędowanie, 3. Orszak Trzech Króli, 4. Święconka, 5. Szopka.
Wskaż, które zwyczaje i obrzędy związane są z okresem Bożego Narodzenia. Możliwe odpowiedzi: 1. Niedziela Palmowa, 2. Kolędowanie, 3. Orszak Trzech Króli, 4. Święconka, 5. Szopka.
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 6
Dopasuj odpowiednie podpisy do zdjęć ilustrujących obrzędy i zwyczaje.
Odpowiedzi: A - Szopki bożonarodzeniowe B - Szopki bożonarodzeniowe C - Orszak Trzech Króli D - Kolędowanie
1‑D 2‑C 3‑A,B 4‑A,B
Zobacz także
Inna wersja zadania
RzVNuHB8KSYqRm86ea9ffc8dac1439_00000000000091
Inna wersja zadania
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 7
RAFdMGXb3RYCM1
Odpowiedz na pytanie. Z jakim terminem związana jest następująca definicja? Wierzenia, wyobrażenia, czynności i zachowania przekazywane z pokolenia na pokolenie, przyjmujące formę rytuału społecznego i sakralnego. Możliwe odpowiedzi: 1. Zwyczaj, 2. Obyczaj, 3. Obrzęd.
Odpowiedz na pytanie. Z jakim terminem związana jest następująca definicja? Wierzenia, wyobrażenia, czynności i zachowania przekazywane z pokolenia na pokolenie, przyjmujące formę rytuału społecznego i sakralnego. Możliwe odpowiedzi: 1. Zwyczaj, 2. Obyczaj, 3. Obrzęd.
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 7
Przyjrzyj się niżej zamieszczonej reprodukcji i odpowiedz na pytanie: Który ze zwyczajów ludowych zilustrował polski malarz – Julian Fałat?
RD50ibykf675V1
Ilustracja do zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
A - Orszak Trzech Króli B - Kolędowanie z turoniem C - Szopkę bożonarodzeniową
B
Ważnym bożonarodzeniowym zwyczajem jest strojenie choinki. Zwyczaj ten pojawił się w Polsce dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku. Wcześniej, tradycyjną polską ozdobą była podłaźniczka, zwana też wiechą lub bożym drzewkiem, czyli przyozdobione gałązki jodłowe lub czubek choinki, zawieszane pod sufitem lub nad drzwiami czy oknami. Zobacz na ilustracjach, jak wygląda tradycyjna podłaźniczka.
R1TAg5IIwjfGg1
Ilustracja przedstawia zdjęcie stroika świątecznego, wykonanego z gałązek jodłowych. Na związanych gałęziach przyczepione są ręcznie wykonane dekoracje: gwiazdki, koszyczek, łańcuch z kolorowych papierów. Zdobią go także małe bombki. Stroik zawieszony jest na futrynie drzwi.
Ratomir Wilkowski, Podłaźniczka, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1BN61gb1KVmA1
Ilustracja przedstawia zdjęcie stroika świątecznego o kształcie czaszy. Na zewnątrz tworzą ją gałęzie iglastego drzewa, na których założony jest łańcuch wykonany z bibuły na sznurku. Wewnątrz zawieszone są wielobarwne wycinanki. Stroik podwieszony jest na suficie.
Podłaźniczka, sadeczanin.info, CC BY 3.0
Dawniej, zarówno podłaźniczka, jak i choinka strojone była własnoręcznie wykonanymi ozdobami: ciasteczkami, owocami – rajskimi jabłuszkami i orzechami, kolorowymi łańcuchami z bibułki i słomek, papierowymi aniołkami, szyszkami, jeżykami oraz światami, jak nazywano krążki opłatków składane w kulę przypominającą kształtem kulę ziemską.
Odpowiedzi: A - Szopki bożonarodzeniowe B - Orszak Trzech Króli C - Szopki bożonarodzeniowe D - Kolędowanie
Rozwiązanie: 1‑D 2‑B 3‑A,C 4‑A,C
m86ea9ffc8dac1439_0000000000183
Obrzędowość na znaczkach i monetach
Polskie obrzędy i zwyczaje ludowe wielu ludziom są wciąż bliskie i zrozumiałe. Dzieje się tak dzięki temu, że przekazywane są z pokolenia na pokolenie, a także utrwalane w formie ekspozycji w muzeach, na zdjęciach, filmach, wcześniej na rycinach i obrazach. Ciekawą formą jest także wprowadzanie do obiegu tematycznych znaczków pocztowych oraz monet. W 1977 roku Poczta Polska wydała serię znaczków opartych na XIX‑wiecznych rycinach pt. Polskie zwyczaje ludowe, natomiast w latach 2001–2006 Mennica Polska wybiła monety z serii Polski Rok Obrzędowy. Przyjrzyj im się w galerii, zwracając uwagę na to, które zwyczaje i obrzędy ludowe upamiętniają.
RDsf2XtyLglNH1
Ilustracja przedstawia znaczek pocztowy. Na znaczku ukazana jest grupa ludzi ubranych w ludowe stroje. Osoby po prawej stronie tańczą na kwiecistej łące do muzyki przygrywanej przez mężczyzn z lewej. Głównymi instrumentami są skrzypce i wiolonczela. Niektórzy w tańcu podnoszą kapelusze. W tle rosną drzewa o młodych, zielonych liściach.
Znaczek, online-skills, CC BY 3.0
R199usHdhSFgo1
Ilustracja przedstawia znaczek pocztowy, na którym znajduje się grupa osób we wnętrzu chłopskiej chaty. Kobieta po lewej stronie trzyma tacę z pisankami. Mężczyzna obok ma na ręku koszyk. Następny trzyma wózek z kogutem. Pozostali dwaj grają na instrumentach smyczkowych. Pod sufitem wisi dekoracja.
Znaczek, online-skills, CC BY 3.0
RK0UrsR5VnVH11
Ilustracja przedstawia znaczek pocztowy, na którym przedstawione są dwie grupy osób, zgromadzone wokół ogniska. Po prawej stronie kobiety w ludowych strojach i wiankach na głowach, tańczą boso. Po lewej znajduje się ludowy zespół wokalno-instrumentalny. Grupy dzieli dym z ogniska. W tle znajdują się gęste drzewa.
Znaczek, online-skills, CC BY 3.0
R1AQuGd6xSKO31
Ilustracja przedstawia zdjęcie monety okolicznościowej z okazji nocy świętojańskiej. Z prawej strony awersu znajduje się godło Rzeczypospolitej Polskiej. Poniżej napis: 20 ZŁ. W centralnej części oraz nad orłem ukazane są wizerunki dziewcząt i chłopców tańczących przy ognisku, na tle stylizowanych liści paproci. U dołu umieszczony jest napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz rok 2006. Na rewersie, w centrum znajduje się stylizowany wizerunek kwiatu paproci, zmieniający kolory w zależności od kąta patrzenia. W otoku na tle ozdobnego reliefu są stylizowane wizerunki dwóch skrzatów, u dołu półkolem napis: NOC ŚWIĘTOJAŃSKA.
Monety, enumizmatyczny.pl, CC BY 3.0
RzoDQHlEme2Vo1
Ilustracja interaktywna przedstawia monetę okolicznościową "Śmigus dyngus". Na tle ozdobnej firanki znajduje się godło Rzeczypospolitej Polskiej oraz półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA w kolorze złotym. U dołu baranek, pisanki wykonane farbami w kolorach: niebieskim, złotym, zielonym i czerwonym oraz gałązki wierzbowe. Z lewej strony oznaczenie roku emisji: 2003, z prawej strony napis: 20 ZŁ. Na rewersie znajduje się scena przedstawiająca dziewczęta i chłopców. W tle stoją studnia, chaty i fragment kościoła. U dołu napis: ŚMIGUS-DYNGUS. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Awers monety przedstawia baranka wielkanocnego, który stoi w wiklinowym koszyku. Pod barankiem widoczne są kolorowe jajka z widocznymi zdobieniami. Górna część monety przedstawia serwetkę zrobioną na szydełku.
Punkt 2: Rewers moenty przedstawia tradycyjny zwyczaj – Smigus dyngus, który polega na polewaniu drugiej osoby wodą. Przedstawiona na rewersie scena przedstawia dzieci polewających się wodą.
Ilustracja interaktywna przedstawia monetę okolicznościową "Śmigus dyngus". Na tle ozdobnej firanki znajduje się godło Rzeczypospolitej Polskiej oraz półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA w kolorze złotym. U dołu baranek, pisanki wykonane farbami w kolorach: niebieskim, złotym, zielonym i czerwonym oraz gałązki wierzbowe. Z lewej strony oznaczenie roku emisji: 2003, z prawej strony napis: 20 ZŁ. Na rewersie znajduje się scena przedstawiająca dziewczęta i chłopców. W tle stoją studnia, chaty i fragment kościoła. U dołu napis: ŚMIGUS-DYNGUS. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Awers monety przedstawia baranka wielkanocnego, który stoi w wiklinowym koszyku. Pod barankiem widoczne są kolorowe jajka z widocznymi zdobieniami. Górna część monety przedstawia serwetkę zrobioną na szydełku.
Punkt 2: Rewers moenty przedstawia tradycyjny zwyczaj – Smigus dyngus, który polega na polewaniu drugiej osoby wodą. Przedstawiona na rewersie scena przedstawia dzieci polewających się wodą.
Moneta okolicznościowa „Śmigus dyngus”, enumizmatyczny.pl, CC BY 3.0
R1IQOCiwY9W811
Ilustracja przedstawia monetę okolicznościową "Dożynki". Awers ukazuje kobiety i mężczyzn w strojach ludowych ustawionych w parach. Pierwsza para niesie chleb oraz kłosy zbóż. Rewers przedstawia godło Rzeczpospolitej Polskiej wewnątrz wieńca ze zboża, przewiązanego biało-czerwoną wstęgą. U góry znajduje się napis RZECZPOSPOLITA POLSKA, a u dołu liczba 20. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Rewers monety przedstawia orszak dożynkowy. Na pierwszym planie widoczna jest para niosąca chleb - nieodłączny element dożynek, oraz ścięte zboże. Na drugim planie widoczni są ludzie niosący kosy z szarfami.
Punkt 2: Awers monety jest kolorowy. Posiada czerowny akcent - szarfę przy wieńcu, pod którą znajduje się orzeł. Na dole monety widoczne są owoce, i warzywa, oraz nominał – 20zł.
Ilustracja przedstawia monetę okolicznościową "Dożynki". Awers ukazuje kobiety i mężczyzn w strojach ludowych ustawionych w parach. Pierwsza para niesie chleb oraz kłosy zbóż. Rewers przedstawia godło Rzeczpospolitej Polskiej wewnątrz wieńca ze zboża, przewiązanego biało-czerwoną wstęgą. U góry znajduje się napis RZECZPOSPOLITA POLSKA, a u dołu liczba 20. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Rewers monety przedstawia orszak dożynkowy. Na pierwszym planie widoczna jest para niosąca chleb - nieodłączny element dożynek, oraz ścięte zboże. Na drugim planie widoczni są ludzie niosący kosy z szarfami.
Punkt 2: Awers monety jest kolorowy. Posiada czerowny akcent - szarfę przy wieńcu, pod którą znajduje się orzeł. Na dole monety widoczne są owoce, i warzywa, oraz nominał – 20zł.
Moneta okolicznościowa „Dożynki”, enumizmatyczny.pl, CC BY 3.0
Obrzędy i zwyczaje, zilustrowane na znaczkach i monetach, polegają między innymi na wędrowaniu różnych grup osób po wsi, często od domu do domu. Poznaliśmy już kolędowanie w okresie świąt Bożego Narodzenia. Przeczytaj poniżej o trzech innych obrzędach, obchodzonych w pozostałych porach roku, a następnie rozwiąż zadanie.
Chodzenie z kogutkiem – zwane także chodzeniem z kurkiem dyngusowym. Ludowy zwyczaj praktykowany w Poniedziałek Wielkanocny, podczas którego młodzieńcy wożą po wsi na dwukołowym wózku żywego koguta, śpiewając przy tym, zbierając datki i polewając panny wodą. Piejący kogut obwieszcza zmianę pogody na wiosenną. Wśród innych ludowych zwyczajów wciąż obchodzonych w Poniedziałek Wielkanocny wymienić można śmigus‑dyngus, podczas którego również oblewa się ludzi wodą.
Sobótka – święto wywodzące się ze słowiańskich wierzeń, obchodzone w czasie najkrótszej nocy w roku (w drugiej połowie czerwca), zwane także Nocą Kupały czy palinocką, a w tradycji kościoła katolickiego Nocą Świętojańską. Do zwyczajów sobótkowych należą między innymi: rozpalanie ognisk i skakanie przez nie, puszczanie na wodę wianków z zapalonymi świecami, wróżby i tańce. Według legendy podczas nocy świętojańskiej można poszukiwać kwiatu paproci, którego znalezienie zapewnia szczęście i bogactwo.
Okrężne – tradycyjna uroczystość z okazji zakończenia żniw, obchodzona jesienią, zwana też dożynkami. W uroczystym, barwnym korowodzie są niesione z pola wieńce, uplecione z kłosów i ziół, nazywane koroną. Dawniej, w niektórych rejonach kraju wieniec ten wnosiła na głowie kobieta zwana Postacianką lub Przodownicą. Pochodowi towarzyszyli muzykanci, śpiewano dożynkowe pieśni ludowe, na koniec odbywała się taneczna zabawa i wspólne biesiadowanie w podziękowaniu za plony.
classicmobile
Ćwiczenie 8
R1cwS0CbRsIVN1
Z podanych nazw obrzędów i zwyczajów wybierz te, które związane są z tradycją religijną. Możliwości wyboru: 1. Puszczanie wianków w noc świętojańską, 2. Kolędowanie, 3. Dożynki, 4. Święcenie pokarmów, 5. Topienie Marzanny.
Z podanych nazw obrzędów i zwyczajów wybierz te, które związane są z tradycją religijną. Możliwości wyboru: 1. Puszczanie wianków w noc świętojańską, 2. Kolędowanie, 3. Dożynki, 4. Święcenie pokarmów, 5. Topienie Marzanny.
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 8
Do monet i znaczków dopasuj nazwy obrzędów i zwyczajów, które je ilustrują.
Odpowiedzi: A - Obrzędy i zwyczaje świętojańskie B - Obrzędy i zwyczaje wielkanocne C - Obrzędy i zwyczaje dożynkowe
Rozwiązanie: 1‑B 2‑A 3‑C
m86ea9ffc8dac1439_0000000000216
Pieczywo obrzędowe
Ważnym przedmiotem obrzędowymPrzedmiot obrzędowyprzedmiotem obrzędowym jest pieczywo – dawniej obecne niemal w każdym obrzędzie i zwyczaju, gdyż traktowano je jako symbol pomyślności, dostatku, urodzaju i płodności. Do dziś chleb pełni znaczącą rolę w obrzędach dorocznych i uroczystościach rodzinnych. Jednym ze zwyczajów nadal obecnych w naszej kulturze jest zwyczaj łamania się opłatkiem w trakcie Wigilii czy uroczyste witanie chlebem i solą młodej pary (chleb weselny nazywany jest korowajem lub kołaczem). Podczas dożynek chleb upieczony z mąki z tegorocznych zbiorów stanowi symbol plonów i ciężkiej pracy rolników.
Na Nowy Rok na Warmii, Mazurach, Kaszubach i Kurpiach często pieczono figurki zwierząt, nazywane nowymi latkami lub byśkami, które miały wspomóc płodność hodowli, ale także chronić domowników przed chorobami i nieszczęściami. Byśki zaś przybierają postacie zwierząt leśnych (głównie jelonków, zajączków) i hodowlanych (m.in. koni, krów, kóz, owiec, kur, gęsi). Przyjrzyj się starym fotografiom ilustrującym figurki zwierząt z ciasta, a następnie wykonaj polecenie.
R14EP79zQqrDk1
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię ciastka zwanego Nowe latko. Ukazuje figurkę mężczyzny w kapeluszu i kamizeli na podstawie. Dookoła niego znajdują się kury. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Nowe latko to krążek ciasta, na którym umieszczona jest postać gospodarza lub pastuszka, otoczonego figurkami ptactwa domowego. Nowe latko pieczone było w Nowy Rok, oraz na święto Trzech Króli. Pieczywo często stało w specjalnym miejscu w domu, np. wśród świętych obrazów.
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię ciastka zwanego Nowe latko. Ukazuje figurkę mężczyzny w kapeluszu i kamizeli na podstawie. Dookoła niego znajdują się kury. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Nowe latko to krążek ciasta, na którym umieszczona jest postać gospodarza lub pastuszka, otoczonego figurkami ptactwa domowego. Nowe latko pieczone było w Nowy Rok, oraz na święto Trzech Króli. Pieczywo często stało w specjalnym miejscu w domu, np. wśród świętych obrazów.
Nowe latko, E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kunczyńska-Iracka, M. Pokropek, „Sztuka ludowa w Polsce”, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1988, il. 438, 442, CC BY 3.0
RDcqzuPs675Y41
Ilustracja interaktywna przedstawia ciastka zwane byśkami. Ukazuje dwoje zwierząt: barana i jelenia. Figurki stoją na blacie. Ich kształt nieco odbiega od wizerunku prawdziwych zwierząt. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Byśki zaś przybierają postacie zwierząt leśnych (głównie jelonków, zajączków) i hodowlanych (m.in. koni, krów, kóz, owiec, kur, gęsi). Byśki pieczono w Nowy Rok, a także na święto Trzech Króli. Stawiane były na parapecie, służyły jako przysmak. Miało ono zapewnić urodzaj, oraz zdrowie i powodzenie w nowym roku.
Ilustracja interaktywna przedstawia ciastka zwane byśkami. Ukazuje dwoje zwierząt: barana i jelenia. Figurki stoją na blacie. Ich kształt nieco odbiega od wizerunku prawdziwych zwierząt. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Byśki zaś przybierają postacie zwierząt leśnych (głównie jelonków, zajączków) i hodowlanych (m.in. koni, krów, kóz, owiec, kur, gęsi). Byśki pieczono w Nowy Rok, a także na święto Trzech Króli. Stawiane były na parapecie, służyły jako przysmak. Miało ono zapewnić urodzaj, oraz zdrowie i powodzenie w nowym roku.
Byśki, E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kunczyńska-Iracka, M. Pokropek (1988), „Sztuka ludowa w Polsce”, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, il. 438, 442, CC BY 3.0
Polecenie 2
Ulep z plasteliny lub gliny figurki zwierząt w formie byśków i nowego latka. Uwzględnij, że w tradycji ludowej byśki lepi się z jednego kawałka ciasta – głowa, tułów, nogi, ogon formowane są z wyrobionego kawałka ciasta, a nie doklejane do tułowia.
classicmobile
Ćwiczenie 9
R1ZneIOaJEYSW1
Z podanych poniżej rodzajów pieczywa wskaż te, które są pieczywem obrzędowym. Do wyboru: 1. rogal, 2. kołacz weselny, 3. bułka kajzerka, 4. bysiek, 5. nowe latko.
Z podanych poniżej rodzajów pieczywa wskaż te, które są pieczywem obrzędowym. Do wyboru: 1. rogal, 2. kołacz weselny, 3. bułka kajzerka, 4. bysiek, 5. nowe latko.
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 9
Do zamieszczonych poniżej zdjęć pieczywa obrzędowego dopasuj hasła z ich nazwami.
Odpowiedzi: A - chleby dożynkowe B - kołacz weselny C - byśki D - opłatek wigilijny
Rozwiązanie: 1‑D 2‑A 3‑C 4‑B
m86ea9ffc8dac1439_0000000000267
Inspiracje folklorem
Na przełomie XIX i XX wieku w Polsce rozwijało się malarstwo, którego cechą charakterystyczną było wprowadzanie do obrazów elementów polskości, w tym zaczerpniętych również z folkloruFolklorfolkloru i ojczystego krajobrazu. Wśród czołowych polskich malarzy tworzących portrety chłopów, sceny rodzajowe z życia wsi, a także dzieła ukazujące obrzędy i obyczaje ludowe można wymienić Teodora Axentowicza i Włodzimierza Tetmajera. Zapoznaj się w galerii z wybranymi dziełami tych artystów.
RC9BQV1JX5QRp1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Teodora Axentowicza "Kołomyjka". Ukazuje trzy pary przed chatą w huculskim tańcu. Przygrywają im siedzący na przyzbie muzykanci. Uczestnicy mają na sobie odświętne ubrania, kobiety noszą wianki ze wstążkami, mężczyźni białe koszule. Cała scena namalowana została właściwie z użyciem tylko trzech barw – bieli, brązu i czerwieni. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Przedstawiona na obrazie ludność pochodzi z tzw. chłopstwa, o czym mogą świadczyć charakterystyczne stroje. Kobiety tańczą boso obok chaty krytej strzechą. Pod ścianą siedzi grupa osób grających na instrumentach. Tytułowa Kołomyjka jest tańcem ludowym, którego cechą charakterystyczną jest rosnące tempo.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Teodora Axentowicza "Kołomyjka". Ukazuje trzy pary przed chatą w huculskim tańcu. Przygrywają im siedzący na przyzbie muzykanci. Uczestnicy mają na sobie odświętne ubrania, kobiety noszą wianki ze wstążkami, mężczyźni białe koszule. Cała scena namalowana została właściwie z użyciem tylko trzech barw – bieli, brązu i czerwieni. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją:
Punkt 1: Przedstawiona na obrazie ludność pochodzi z tzw. chłopstwa, o czym mogą świadczyć charakterystyczne stroje. Kobiety tańczą boso obok chaty krytej strzechą. Pod ścianą siedzi grupa osób grających na instrumentach. Tytułowa Kołomyjka jest tańcem ludowym, którego cechą charakterystyczną jest rosnące tempo.
Teodor Axentowicz, „Kołomyjka”, 1895, olej na płótnie, Muzeum Narodowe, Warszawa, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
R26jImjhnya7F1
Ilustracja przedstawia obraz Teodora Axentowicza "Święcenie" Ukazuje zgromadzonych przed kościołem ludzi którzy trzymają przyniesione do poświęcenia pokarmy. Naprzeciwko stoi ksiądz w birecie i czerwonej kapie, w ręku trzyma kropidło. Przy nim stoi małe dziecko z czapką w ręku. W tle znajduje się pejzaż pokryty śniegiem.
Teodor Axentowicz, „Święcenie”, ok. 1899, olej na kartonie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
R1X9YB6lwWOBS1
Ilustracja przedstawia obraz Włodzimierza Tetmajera "Przed chatą". Ukazuje trzy kobiety na podwórzu przed chatą. Ubrane są w regionalne stroje. Na głowach mają chusty i przewiązane są fartuchami. Po prawej stronie leży taczka, w dali stoi wóz zaprzężony w konie. Po podwórzu biegają kury. Chata jest malowana na biało i kryta strzechą.
Włodzimierz Tetmajer, „Przed chatą”, ok. 1890, olej na płótnie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
R1HkNs7aAkHo01
Ilustracja przedstawia obraz Włodzimierza Tetmajera "Muzykanci w Bronowicach". Ukazuje dziesięć postaci przed białą chatą, podzielonych na trzy grupy. W otwartych drzwiach chaty, na progu stoi kobieta ubrana w długą czerwoną spódnicę i czerwoną kamizelę; na głowie ma czerwoną chustę. Zbliża się do niej mężczyzna – dziad – ubrany w długi, brunatny, łatany płaszcz. Na lewym ramieniu ma zarzucony worek, w prawej ręce trzyma kapelusz. Tuż za nim znajdują się dwaj grajkowie. Jeden z nich ubrany jest w długi brunatny płaszcz z futrzanym kołnierzem, długie czarne buty i czarny kapelusz. Zwrócony do widza bokiem gra na basetli – instrumencie smyczkowym zbliżonym do wiolonczeli. Na lewo od niego stoi skrzypek. Ubrany jest w czerwoną katanę i brązowe spodnie wpuszczone w długie buty; na głowie ma czarny kapelusz. Na lewo od kobiety, tuż przy ścianie stoi grupa parobków zaglądających przez okno do chaty. Ubrani są w charakterystyczne, odświętne stroje krakowskich chłopów. Po prawej stronie obrazu stoi chłopiec w czerwonej katanie, brązowych spodnich i czarnym kapeluszu. Scena rozgrywa się w nasyconym słońcem, zimowym pejzażu wsi. Na lewo od białej chaty, w oddali, ukazane zostały dwie, drewniane chaty o dachu krytym strzechą i zasypanym warstwą śniegu. Na najdalszym planie artysta namalował grupę drzew pozbawionych liści.
Włodzimierz Tetmajer, „Muzykanci w Bronowicach”, 1891, olej na płótnie, Muzeum Narodowe, Warszawa, Polska, mnw.art.pl, CC BY 3.0
R1DZJ80DcG1NW1
Ilustracja przedstawia obraz Włodzimierza Tetmajera pt. "Tańce w karczmie". Obraz przedstawia wnętrze karczmy podczas zabawy. Na środku widać pary, które tańczą. Część ludzi stoi przy ścianach. Na pierwszym planie znajduje się kobieta, ubrana w białą bluzkę, białą spódnicę w kolorowe kwiaty, zakończoną koronką. Na bluzce ma haftowaną, czarną-złotą kamizelkę, na głowie białą chustę.
Włodzimierz Tetmajer, „Tańce w karczmie”, 1894–1896, olej na płótnie, Lwowska Galeria Sztuki, Lwów, Ukraina, wikimedia.org, domena publiczna
Znana polska malarka, graficzka i ilustratorka – Zofia Lubańska‑Stryjeńska w swojej twórczości często opierała się na podaniach i zwyczajach ludowych. W galerii obejrzyj karty pocztowe jej autorstwa, pochodzące z początku XX wieku, a następnie rozwiąż zadanie.
RkdyVFvrO9Mnm1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą trzech kolędników. Jeden z nich trzyma na kiju koguta, drugi gwiazdę betlejemską, a trzeci stroik z gałęzi drzewa iglastego, przepasany wstążką. Ubrani są w tradycyjne stroje krakowskie.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, myvimu.com, CC BY 3.0
RtUljDT83Xjpg1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą Matkę Boską z Dzieciątkiem. Ukazuje wnętrze stajenki, Matka Boska okrywa dziecko leżące w żłobie. Pod nimi klęczą osioł i byk.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, myvimu.com, CC BY 3.0
RTqgh5QnqF5nk1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą podskakującą kobietę, trzymającą w rękach szarfę z napisem "Lulajże Jezuniu". Na głowie założony ma wieniec z gwiazdami. Jej włosy zaplecione są w długi warkocz.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, myvimu.com, CC BY 3.0
RHCMiXZE1onud1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą wesele. Ukazuje bawiących się gości weselnych. Po prawej stronie, na ganku domu, znajdują się grający na instrumentach muzycy. Mężczyzna na stole wznosi toast za Młodych. Po jego lewej stronie stoi beczka, z której wyrasta iglaste drzewo. Mężczyzna przy stole chwyta przewracający się antał z winem.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, wordpress.com, CC BY 3.0
R1Sslu82H0CG01
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą grupę ludzi przy ognisku. Mężczyzna siedzący przy drzewie gra na flecie. Obok niego klęczy dziecko, zza drzewa wychyla się chłopiec. Dwóch innych mężczyzn i kobieta tańczą wokół ogniska. Jeden z nich przeskakuje przez ogień.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, wordpress.com, CC BY 3.0
R1KYSuZW9qI8b1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą scenę zimową. Z lewej strony znajdują się kolędnicy z gwiazdą i turoniem. Obok nich mężczyzna wkłada choinkę na sanie. Z góry na nartach zjeżdża mężczyzna ubrany w żółtą kurtkę i szalik. W tle znajdują się ośnieżone góralskie chaty.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, wordpress.com, CC BY 3.0
classicmobile
Ćwiczenie 10
RvesrIJjtonnU1
Odpowiedz na pytanie. Które cechy związane są ze sztuką ludową? Możliwe odpowiedzi: 1. Schematyczność, 2. Kontrasty barwne, 3. Stosowanie perspektywy zbieżnej, 4. Stosowanie perspektywy powietrznej.
Odpowiedz na pytanie. Które cechy związane są ze sztuką ludową? Możliwe odpowiedzi: 1. Schematyczność, 2. Kontrasty barwne, 3. Stosowanie perspektywy zbieżnej, 4. Stosowanie perspektywy powietrznej.
Źródło: UMK.
static
Ćwiczenie 10
Do zamieszczonych zdjęć kart pocztowych dopasuj hasła z nazwami zwyczajów, które ilustrują.
Odpowiedzi: A - Noc Kupały B - Chodzenie po kolędzie C - Chodzenie po kolędzie D - Jasełka E - Śpiewanie kolęd F - Wesele
Rozwiązanie: 1‑B,C 2‑D 3‑E 4‑F 5‑A 6‑B,C
m86ea9ffc8dac1439_0000000000283
Słownik pojęć
Atrybut
Atrybut
symboliczny przedmiot dodawany przedstawianej osobie, pozwalający ją rozpoznać.
Folklor
Folklor
ludowa twórczość artystyczna, obejmująca między innymi: podania, baśnie, pieśni, tańce, materialne wytwory sztuki ludowej.
Obrzęd
Obrzęd
wierzenia, wyobrażenia, czynności i zachowania przekazywane z pokolenia na pokolenie, przyjmujące formę rytuału społecznego i sakralnego.
Przedmiot obrzędowy
Przedmiot obrzędowy
rzecz związana z celebrowaniem jakiegoś święta czy zwyczaju, wykorzystywana w rytuałach, często posiadająca ukryte, magiczne znaczenia.
Zwyczaj
Zwyczaj
wprowadzone kulturowo zachowanie się jednostek lub grup społecznych, wynikające z uznanych w danej społeczności tradycyjnych wzorów.
m86ea9ffc8dac1439_0000000000310
Galeria dzieł sztuki
R1SfqqKkdfs8H1
Ilustracja przedstawia obraz Juliana Fałata pt. "Polska. Kolędy. Chodzenie z turoniem". Przed drewnianym domem, którego dach zasypany jest śniegiem, znajdują się: trójka dzieci, mężczyzna grający na skrzypcach oraz osoba przebrana za turonia. W drzwiach stoi kobieta. Ludzie są grubo ubrani, pejzaż kryje śnieg.
Julian Fałat, „Polska. Kolędy. Chodzenie z turoniem.”, 1883, wikimedia.org, CC BY 3.0
RLJe2OtK23GlC1
Ilustracja przedstawia obraz Teodora Axentowicza "Kołomyjka". Ukazuje trzy pary przed chatą w huculskim tańcu. Przygrywają im siedzący na przyzbie muzykanci. Uczestnicy mają na sobie odświętne ubrania, kobiety noszą wianki ze wstążkami, mężczyźni białe koszule. Cała scena namalowana została właściwie z użyciem tylko trzech barw – bieli, brązu i czerwieni.
Teodor Axentowicz, „Kołomyjka”, 1895, olej na płótnie, Muzeum Narodowe, Warszawa, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
R26jImjhnya7F1
Ilustracja przedstawia obraz Teodora Axentowicza "Święcenie" Ukazuje zgromadzonych przed kościołem ludzi którzy trzymają przyniesione do poświęcenia pokarmy. Naprzeciwko stoi ksiądz w birecie i czerwonej kapie, w ręku trzyma kropidło. Przy nim stoi małe dziecko z czapką w ręku. W tle znajduje się pejzaż pokryty śniegiem.
Teodor Axentowicz, „Święcenie”, ok. 1899, olej na kartonie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
R1X9YB6lwWOBS1
Ilustracja przedstawia obraz Włodzimierza Tetmajera "Przed chatą". Ukazuje trzy kobiety na podwórzu przed chatą. Ubrane są w regionalne stroje. Na głowach mają chusty i przewiązane są fartuchami. Po prawej stronie leży taczka, w dali stoi wóz zaprzężony w konie. Po podwórzu biegają kury. Chata jest malowana na biało i kryta strzechą.
Włodzimierz Tetmajer, „Przed chatą”, ok. 1890, olej na płótnie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
R1HkNs7aAkHo01
Ilustracja przedstawia obraz Włodzimierza Tetmajera "Muzykanci w Bronowicach". Ukazuje dziesięć postaci przed białą chatą, podzielonych na trzy grupy. W otwartych drzwiach chaty, na progu stoi kobieta ubrana w długą czerwoną spódnicę i czerwoną kamizelę; na głowie ma czerwoną chustę. Zbliża się do niej mężczyzna – dziad – ubrany w długi, brunatny, łatany płaszcz. Na lewym ramieniu ma zarzucony worek, w prawej ręce trzyma kapelusz. Tuż za nim znajdują się dwaj grajkowie. Jeden z nich ubrany jest w długi brunatny płaszcz z futrzanym kołnierzem, długie czarne buty i czarny kapelusz. Zwrócony do widza bokiem gra na basetli – instrumencie smyczkowym zbliżonym do wiolonczeli. Na lewo od niego stoi skrzypek. Ubrany jest w czerwoną katanę i brązowe spodnie wpuszczone w długie buty; na głowie ma czarny kapelusz. Na lewo od kobiety, tuż przy ścianie stoi grupa parobków zaglądających przez okno do chaty. Ubrani są w charakterystyczne, odświętne stroje krakowskich chłopów. Po prawej stronie obrazu stoi chłopiec w czerwonej katanie, brązowych spodnich i czarnym kapeluszu. Scena rozgrywa się w nasyconym słońcem, zimowym pejzażu wsi. Na lewo od białej chaty, w oddali, ukazane zostały dwie, drewniane chaty o dachu krytym strzechą i zasypanym warstwą śniegu. Na najdalszym planie artysta namalował grupę drzew pozbawionych liści.
Włodzimierz Tetmajer, „Muzykanci w Bronowicach”, 1891, olej na płótnie, Muzeum Narodowe, Warszawa, Polska, mnw.art.pl, CC BY 3.0
R1DZJ80DcG1NW1
Ilustracja przedstawia obraz Włodzimierza Tetmajera pt. "Tańce w karczmie". Obraz przedstawia wnętrze karczmy podczas zabawy. Na środku widać pary, które tańczą. Część ludzi stoi przy ścianach. Na pierwszym planie znajduje się kobieta, ubrana w białą bluzkę, białą spódnicę w kolorowe kwiaty, zakończoną koronką. Na bluzce ma haftowaną, czarną-złotą kamizelkę, na głowie białą chustę.
Włodzimierz Tetmajer, „Tańce w karczmie”, 1894–1896, olej na płótnie, Lwowska Galeria Sztuki, Lwów, Ukraina, wikimedia.org, domena publiczna
RkdyVFvrO9Mnm1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą trzech kolędników. Jeden z nich trzyma na kiju koguta, drugi gwiazdę betlejemską, a trzeci stroik z gałęzi drzewa iglastego, przepasany wstążką. Ubrani są w tradycyjne stroje krakowskie.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, myvimu.com, CC BY 3.0
RtUljDT83Xjpg1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą Matkę Boską z Dzieciątkiem. Ukazuje wnętrze stajenki, Matka Boska okrywa dziecko leżące w żłobie. Pod nimi klęczą osioł i byk.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, myvimu.com, CC BY 3.0
RTqgh5QnqF5nk1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą podskakującą kobietę, trzymającą w rękach szarfę z napisem "Lulajże Jezuniu". Na głowie założony ma wieniec z gwiazdami. Jej włosy zaplecione są w długi warkocz.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, myvimu.com, CC BY 3.0
RHCMiXZE1onud1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą wesele. Ukazuje bawiących się gości weselnych. Po prawej stronie, na ganku domu, znajdują się grający na instrumentach muzycy. Mężczyzna na stole wznosi toast za Młodych. Po jego lewej stronie stoi beczka, z której wyrasta iglaste drzewo. Mężczyzna przy stole chwyta przewracający się antał z winem.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, wordpress.com, CC BY 3.0
R1Sslu82H0CG01
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą grupę ludzi przy ognisku. Mężczyzna siedzący przy drzewie gra na flecie. Obok niego klęczy dziecko, zza drzewa wychyla się chłopiec. Dwóch innych mężczyzn i kobieta tańczą wokół ogniska. Jeden z nich przeskakuje przez ogień.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, wordpress.com, CC BY 3.0
R1KYSuZW9qI8b1
Ilustracja przedstawia kartkę pocztową Zofii Lubańskiej-Stryjeńskiej, ukazującą scenę zimową. Z lewej strony znajdują się kolędnicy z gwiazdą i turoniem. Obok nich mężczyzna wkłada choinkę na sanie. Z góry na nartach zjeżdża mężczyzna ubrany w żółtą kurtkę i szalik. W tle znajdują się ośnieżone góralskie chaty.
Zofia Lubańska-Stryjeńska, Karta pocztowa, wordpress.com, CC BY 3.0
m86ea9ffc8dac1439_0000000000313
Bibliografia
Marian Prokopek, Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce, Arkady, Warszawa 1978.
Marianna Oklejak, Cuda wianki, Egmont Polska, Warszawa 2015.
