Scenariusz zajęć

II etap edukacyjny

Temat: Sztuka przydomkowania lepsza od przezywania – jak słowami wyrażamy wyjątkowość osoby

Treści kształcenia:

Uczeń:

1. Zna prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania – etyka (5),

2. Uczestniczy w grupie, porozumiewa się z innymi – etyka (6),

3. Uzasadnia opinie, wydaje sądy, kryteria ocen, między innymi w odniesieniu do zjawisk społecznych na poziomie małej grupy, społeczności szkolnej i społeczności lokalnej – etyka (9),

4. Odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury – język polski (II.4),

5. Korzysta z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych – język polski (I.2),

6. Uświadamia sobie istotę koleżeństwa i przyjaźni, wzajemnego szacunku, udzielania sobie pomocy, współpracy, empatii – wychowanie do życia w rodzinie (10),

7. Tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami – historia i społeczeństwo (III).

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Zna definicję przydomka i przezwiska, potrafi wskazać ich przykłady oraz rozpoznać je wśród innych wyrażeń językowych,

• Zna i odróżnia negatywne oraz pozytywne powody, dla których ludzie tworzą oraz korzystają z przydomków i przezwisk,

• Potrafi stworzyć poprawnie przydomek,

• Zdaje sobie sprawę ze społecznej funkcji języka,

• Dostrzega pozytywne cechy osobowe u siebie i innych – rozumie, że obraz siebie oraz drugiej osoby w dużym stopniu zależy od pozytywnego lub negatywnego nastawienia do siebie i innych.

Nabywane umiejętności:

Uczeń:

• Porozumiewa się w języku ojczystym,

• Rozumie rolę ustalanych społecznie zasad i potrzebę ich przestrzegania,

• Rozpoznaje konsekwencje swoich działań, w tym językowych,

• Dostrzega, że za pomocą wyrażeń językowych tworzy obraz samego siebie, a także relacje z innymi ludźmi.

Środki dydaktyczne:

• Zasoby multimedialne: ćwiczenie interaktywne Podaj swój przydomek, a powiem ci, kim jesteś, karty pracy (Przydomek czy przezwisko? oraz Mam przydomek),

• Arkusze papieru, pisaki,

• Słownik języka polskiego,

• Tablica, kreda/pisak,

• Komputery z głośnikami i dostępem do internetu/tablica interaktywna.

Metody nauczania:

• Podające: pogadanka, wyjaśnienia,

• Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe,

• Problemowe: aktywizujące – burza mózgów, dyskusja, wspólne ustalanie reguł, kreatywne działania językowe,

• Programowana: z użyciem komputera.

Formy pracy:

• Zbiorowa jednolita,

• Grupowa zróżnicowana,

• W parach,

• Indywidualna.

Przebieg zajęć:

1. Nauczyciel wita uczniów i prosi o podanie językowych sposobów określania kogoś. Na tablicy zapisuje pojęcia: imię, przydomek, nazwisko, przezwisko itp. Informuje, że tematem zajęć będą przydomki i przezwiska.

2. Praca w grupach.

Klasa zostaje podzielona na dwie grupy. Nauczyciel proponuje znalezienie różnicy między przydomkiem a przezwiskiem. Uczniowie, korzystając np. ze słownika języka polskiego lub z internetu, szukają potrzebnych informacji: jedna grupa o przezwisku, druga – o przydomku (przezwisko to „nadana komuś nazwa, osobiste miano charakterystyczne dla danej osoby, zwykle o zabarwieniu ujemnym”, przydomek – „nadawane komuś charakterystyczne miano”).

Następnie członkowie zespołów wspólnie przygotowują definicje słów i przedstawiają na forum. Należy zwrócić uwagę, by w każdej grupie znaleźli się uczniowie uzdolnieni językowo/literacko, aby pomagali pozostałym w formułowaniu odpowiedzi. W razie potrzeby prowadzący objaśnia wyrażenia słownikowe.

3. Uczniowie, wspólnie lub podzieleni na mniejsze grupy, rozwiązują zadanie interaktywne Podaj swój przydomek, a powiem ci, kim jesteś. Polega ono na dopasowaniu cech fizycznych do średniowiecznych władców. Podane przydomki stanowią podpowiedź.

Nauczyciel sprawdza poprawność wykonania zadania i pyta, z którymi cechami dzieci miały problem i dlaczego.

Po wykonaniu ćwiczenia prowadzący zajęcia pyta o kolejne postaci historyczne – jakimi cechami mogli się charakteryzować inni książęta piastowscy, np. Leszek Biały, Henryk IV Wierny, Bolesław V Wstydliwy, Bolko II Ziębicki, Bolko I Surowy? W odpowiedziach nie można używać słowa będącego przydomkiem.

Uczniowie szczególnie zainteresowani historią tworzą grupę, która wyszukuje w internecie informacje o wymienionych władcach i w razie potrzeby, gdyby pozostałe dzieci miały problemy z wyjaśnieniem przydomków, służą pomocą – objaśniają ich rzeczywiste pochodzenie.

Prowadzący chwali pomysłowość uczniów, nawet jeśli ich odpowiedzi różniły się od poprawnych.

4. Uczniowie otrzymują karty pracy Przydomek czy przezwisko? i rozwiązują indywidualnie zadania. Podają wyniki, które zapisuje na tablicy dziecko z deficytem społecznym, np. nieśmiałe. Refleksje z zadania 2 może podsumować uczeń odznaczający się umiejętnością wnioskowania.

5. Nauczyciel prosi uczniów, by podali także kilka współcześnie zasłyszanych przezwisk, i zapisuje je na tablicy. Prowokuje dyskusję pytaniem, jakie skutki może wywołać używanie w stosunku do kogoś przezwiska, a jakie przydomka.

Prowadzący zajęcia porządkuje odpowiedzi oraz zapisuje je na tablicy. Komentując wypowiedzi, uświadamia uczniom, że używanie przezwisk jest wyrazem negatywnego nastawienia, złośliwości, agresji słownej w stosunku do przezywanej osoby oraz może powodować niechęć, lekceważenie, ostracyzm otoczenia wobec przezywanego. Natomiast przydomki mogą budować pozytywny obraz, zaciekawiać otoczenie daną osobą. Bardzo często przydomek i przezwisko mogą brzmieć podobnie lub nawet tak samo – nazywając np. kogoś Małym Księciem, można w ten sposób podkreślić czyjąś wrażliwość i delikatność albo fakt, że ta osoba jest samotna i żyje na uboczu klasy szkolnej.

6. Prowadzący pyta uczniów, czym trzeba się kierować przy nadawaniu przydomków lub przezwisk. Rozmowa powinna zmierzać do sformułowania następujących wniosków:

Przy tworzeniu przydomków i przezwisk należy brać pod uwagę:

• Kontekst kulturowy – czyli to, czy dane cechy, które wskazujemy w wymyślonym określeniu, są powszechnie oceniane pozytywnie czy negatywnie,

• Nasze intencje – co chcemy uzyskać poprzez zastosowanie danego określenia,

• Jaka jest osoba, w stosunku do której tworzymy dane określenie – to, co nam wydaje się miłe i sympatyczne, dla niej wcale takie być nie musi.

7. Nauczyciel proponuje uczniom ułożenie metodą burzy mózgów Instrukcji tworzenia przydomków. Dzieci zgłaszają i dyskutują propozycje zasad, które ich zdaniem powinny znaleźć się w instrukcji. Zadanie daje szansę wykazania się osobom uzdolnionym lingwistycznie, jasno formułującym myśli, ale także tym, które przejawiają zdolności społeczne, np. empatię. Zasady zapisuje na tablicy uczeń mający problem z wystąpieniami na forum klasy.

8. Następnie uczniowie wykonują w parach zadanie z karty pracy Mam przydomek, polegające na wymyśleniu własnego przydomka oraz przydomka dla koleżanki/kolegi z pary. W czasie wykonywania zadania muszą przestrzegać Instrukcji tworzenia przydomków. Wszyscy, a zwłaszcza osoby uzdolnione lingwistycznie, powinni być zachęcani do tworzenia neologizmów i gier słownych.

W przypadku dzieci o mniejszych możliwościach prowadzący może wskazać epitety jako formę realizacji ćwiczenia.

Osoby o wyraźnie negatywnym nastawieniu do siebie i innych nauczyciel powinien szczególnie motywować w tym zadaniu, ewentualnie może sam wskazywać pozytywne cechy, które u nich dostrzega.

Uczniowie prezentują swoje prace i wypowiadają się na temat, czy podobają im się nazwy wymyślone przez kolegów.

9. Podsumowanie.

Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, co należy brać pod uwagę, nadając komuś przezwisko.

Uwagi:

Nauczyciel może dodatkowo ogłosić konkurs na najlepszą autoreklamę słowną lub wizualną opartą na przydomkach stworzonych w karcie pracy Mam przydomek. W wersji słownej propozycja adresowana jest do uczniów swobodnie i kreatywnie posługujących się polszczyzną; dla dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej przeznaczona jest wersja wizualna. Chętni tworzą projekty i prezentują je w ustalonym miejscu w klasie. Wszyscy uczniowie na następnych zajęciach wybierają w głosowaniu najciekawszy projekt.