Ważne daty

Regiony folklorystyczne Polski

Taniec w kulturze Słowian już od czasów starożytnych był bardzo popularny – uważany nie tylko za przejaw zabawy, ale i sztuki, która pozwalała urozmaicić monotonne życie. W Polsce zaginęły ogólnosłowiańskie formy taneczne, a wskutek wpływów z różnych stron Europy – tańce obce były przyjmowane, następnie – mieszane z pierwiastkami rodzimymi, czyli polonizowane. Świadczy to nie tylko o przywiązaniu do tradycji, ale i o umiejętności przyswajania nowości.

Prawdopodobnie już nie raz spotykaliście się z określeniem „tańce regionalne”. Ale czy zastanawialiście się, jak wiele ich jest i co dla poszczególnych tańców jest najbardziej charakterystyczne? Lub – przy jakich okazjach najczęściej się je wykonuje? W Polsce jest wiele różnych folklorystycznych regionów. Wszystkie widzicie na mapie. Są to między innymi Kaszuby, Warmia i Mazury, Śląsk, Podhale, Lubelszczyzna, Wielkopolska, Kurpie, Mazowsze, Lubuskie oraz regiony związane z folklorem góralskim, czyli Podhale, Żywiecczyzna, Sądecczyzna. W każdym z nich na przestrzeni wieków wykształciły się różne tańce. Na ich odmienność wpłynął nie tylko temperament mieszkańców, ale i ukształtowanie ziemi, dominujące obrzędy, czy też szczególnie ważne czynniki socjologiczne.

RdGtoYNM2pNGy

Ilustracja interaktywna przedstawia: Mapa regionów etnograficznych Polski, każdy region zaznaczony jest innym kolorem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Podczas dzisiejszych zajęć zapoznacie się z najbardziej reprezentacyjnymi tańcami czterech regionów – Kaszubskiego, Wielkopolskiego, Kurpiowskiego oraz Warmii i Mazur.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Mapa regionów etnograficznych Polski, każdy region zaznaczony jest innym kolorem. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Podczas dzisiejszych zajęć zapoznacie się z najbardziej reprezentacyjnymi tańcami czterech regionów – Kaszubskiego, Wielkopolskiego, Kurpiowskiego oraz Warmii i Mazur.

1

1. Podczas dzisiejszych zajęć zapoznacie się z najbardziej reprezentacyjnymi tańcami czterech regionów – Kaszubskiego, Wielkopolskiego, Kurpiowskiego oraz Warmii i Mazur.

Taniec na Kaszubach

R137yL5zru22Z

Ilustracja interaktywna przedstawia: Mapa regionów etnograficznych Polski. Terytorium Kaszub wraz z flagą i herbem regionu. Uwaga – wszelkie nazwy są zapisane w języku kaszubskim. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pomerania non cantat – Pomorze nie śpiewa. Właśnie tak niemieccy uczeni określali niegdyś Pomorzan. Nic bardziej mylnego – Pomorze nie tylko śpiewa, ale i tańczy. W melodiach Kaszubów można odszukać radość – niegdyś długo skrywane uczucie przed niemieckim oprawcą.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Mapa regionów etnograficznych Polski. Terytorium Kaszub wraz z flagą i herbem regionu. Uwaga – wszelkie nazwy są zapisane w języku kaszubskim. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pomerania non cantat – Pomorze nie śpiewa. Właśnie tak niemieccy uczeni określali niegdyś Pomorzan. Nic bardziej mylnego – Pomorze nie tylko śpiewa, ale i tańczy. W melodiach Kaszubów można odszukać radość – niegdyś długo skrywane uczucie przed niemieckim oprawcą.

1

1. Pomerania non cantat – Pomorze nie śpiewa. Właśnie tak niemieccy uczeni określali niegdyś Pomorzan. Nic bardziej mylnego – Pomorze nie tylko śpiewa, ale i tańczy. W melodiach Kaszubów można odszukać radość – niegdyś długo skrywane uczucie przed niemieckim oprawcą.

Często padają twierdzenia, jakoby melodie taneczne Kaszub były podobne do szwedzkich. Wynika to przede wszystkim z tego, że opierają się one na specjalnej skali melodyki kaszubskiej, która powstała na gruncie wpływów skandynawskich. Charakterystycznymi cechami tańców kaszubskich są: wesołość, groteska, wdzięk, spokojne, łagodne rytmy.

Pierwszym z ważniejszych tańców regionu jest szewc – popularny szczególnie w Cetniewie i okolicach. Jego nazwa pochodzi od sposobu tańczenia – tancerze naśladują ruchy szewca nawijającego dratwę i wbijającego kołki w podeszwę buta. Taniec ten wykonywany jest przez kobiety i mężczyzn, parami, choć szczególnie jest lubiany przez dzieci. Często towarzyszy mu śpiew. W jego melodii możemy wyróżnić trzy części – część pierwszą zachowaną w metrum 3/4 oraz część drugą i trzecią – obie zachowane w metrum 2/4. Wysłuchajcie jej.

Tańcem, w którym również imituje się pracę, jest kowal. Ten ulubiony taniec zespołów dziecięcych odznacza się naśladowaniem pracy kowala poprzez bicie młotem i rozdmuchiwanie ognia. Melodia, która za chwilę zabrzmi, posiada pierwiastki niemieckie i jest trzyczęściowa. Część A i B zachowana jest w takcie 6/8, natomiast cz. C – na skutek wpływów polki – w takcie 2/4.

Charakterystycznymi tańcami kaszubskimi jest także kùflôrzKùflôrzkùflôrz, czyli taniec rybaków trzymających kufel piwa w ręku i wyrażających przy tym radość z udanych łowów, oraz owczarz, wywodzący się z obrzędów powitania wiosny, podczas których wypędzano na pastwiska owce po tzw. postrzyżynach. Obecnie jest to zabawa taneczna zachowana w formie kaszubskiego walczyka (co sugeruje, że zachowany jest w metrum trójdzielnym). W tańcu nie ma ograniczenia liczby uczestników – jedynym warunkiem jest jeden mężczyzna lub chłopiec więcej niż pań. Chłopiec, który nie ma partnerki, jest „owczarzem” i trzyma owczarski kij, przez który skacze w trakcie zabawy. Taniec jest bardzo wesoły, na ogół wykonuje się go z przyśpiewką.

Taniec na Kaszubach cd.

Raa2nGgNljTzm

Ilustracja interaktywna przedstawia: Dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Fotografia przedstawia dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Dziewczynki mają wianki na głowie ze sztucznych kwiatów, chłopcy natomiast kapelusze ze wstążką w kolorze czerwonym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jak już wspomnieliśmy – tańce często związane są z obrzędami. Jednym z przykładów może być kaszubski polonez. Zachowany jest w takccie 3/4. Tańczy się go nad ranem w dniu zakończenia wesela. Prowadzony jest na ogół przez młodą parę, którą wyprzedza zespół muzyczny. Korowód pokonuje liczne przeszkody, aż w końcu para młoda wchodzi po pochyłej desce na stół, na której następnie się całuje. Wszyscy weselnicy – w ślad za nimi – czynią to samo.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Fotografia przedstawia dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Dziewczynki mają wianki na głowie ze sztucznych kwiatów, chłopcy natomiast kapelusze ze wstążką w kolorze czerwonym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jak już wspomnieliśmy – tańce często związane są z obrzędami. Jednym z przykładów może być kaszubski polonez. Zachowany jest w takccie 3/4. Tańczy się go nad ranem w dniu zakończenia wesela. Prowadzony jest na ogół przez młodą parę, którą wyprzedza zespół muzyczny. Korowód pokonuje liczne przeszkody, aż w końcu para młoda wchodzi po pochyłej desce na stół, na której następnie się całuje. Wszyscy weselnicy – w ślad za nimi – czynią to samo.

1

1. Jak już wspomnieliśmy – tańce często związane są z obrzędami. Jednym z przykładów może być kaszubski polonez. Zachowany jest w takccie 3/4. Tańczy się go nad ranem w dniu zakończenia wesela. Prowadzony jest na ogół przez młodą parę, którą wyprzedza zespół muzyczny. Korowód pokonuje liczne przeszkody, aż w końcu para młoda wchodzi po pochyłej desce na stół, na której następnie się całuje. Wszyscy weselnicy – w ślad za nimi – czynią to samo.

Wartym poznania jest również walc kaszubski – Laura, będący głęboko zakorzeniony w tradycji Kaszub. Jego forma wyróżnia się wśród polskich tańców spokojem, łagodnością oraz szczególnie ładną i wdzięczną melodią o dwuczęściowej budowie, zachowaną w takcie 3/4. Część pierwsza melodii jest urozmaicona figurami tanecznymi, natomiast w części drugiej para wykonuje jedynie obroty walca po obwodzie koła. Jest popularny w grupie starszych dzieci. Wysłuchajcie przykładowej melodii takiego walca wykonanej przez skrzypce.

Co ciekawe – taneczny folklor Kaszub to także tzw. tańce wyszydzenia. Dedykowane są tym, którzy zachowują się niestosownie. Wykonanie takiego tańca miało dać do zrozumienia danej osobie, że nie jest mile widziana w towarzystwie. Przykładem może być choćby taniec bulewéBulewébulewé, wyszydzający oszustów czerpiących korzyści z cudzego wysiłku. Sama nazwa oznacza opłatę pobieraną przez właściciela byka za dopuszczenie do niego krowy. W tańcu uczestniczy kilka par oraz dziad i baba. W czasie popisowego tańca tancerzy wkracza dziad chcący zebrać pieniądze za pokaz umiejętności tańczących. Po chwili jest jednak skarcany przez babę, której tłumaczy, że jedynie zarabiał pieniądze ciężko pracując. W końcu ktoś z tłumu ogłasza, że wśród oglądających taniec jest osoba postępująca podobnie.

Taniec w Wielkopolsce

Wielkopolska to jeden z najstarszych regionów Polski. Nic więc dziwnego, że obfituje nie tylko w różnordodne tańce, ale też w instrumenty i stroje ludowe. Tańce wielkopolskie są bardziej dostojne i poważne, niż te wywodzące się z innych regionów. Do najbardziej reprezentatywnych tańców należą wiwaty, przodki, foreje, chodzone (czyli prototypy poloneza) oraz liczne zabawy taneczne. Spotyka się tu tańce popisowe, które wykonuje jedna para. W tym regionie nie ma też zwyczaju wspólnych tańców starszyzny z młodzieżą. Na ogół młodzi tworzą krąg wokół „pary popisowej” lub wokół tańczącej starszyzny.

RWROIzIEqecgP

Ilustracja interaktywna przedstawia: Rodzina z Biskupizny w strojach ludowych. Fotografia przedstawia rodzinę z Biskupizny w strojach ludowych. Na zdjęciu znajduje się kobieta, mężczyzna i ich sześcioro dzieci: dwie dziewczynki i czterech chłopców. Matka i córki ubrane są w różowe suknie i białe fartuchy, natomiast na głowach mają białe turbany. Ojciec i jego synowie mają czarne spodnie i koszulki oraz fioletowe marynarki z jasnymi guzikami. Na głowach mają czarne kapelusze. Jeden z chłopców, który nosi okulary, gra na skrzypcach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Charakterystycznym tańcem jest walc wielkopolski, czyli walcerek. Jest to trójmiarowy taniec wykonywany w parach. Można dopatrywać się w nim wpływów walca niemieckiego, z tą różnicą, że w walcu niemieckim mamy do czynienia z przedtaktem. W walcu wielkopolskim występują silne pierwiastki polskiej melodyki, która zbliża go do kujawiaka.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Rodzina z Biskupizny w strojach ludowych. Fotografia przedstawia rodzinę z Biskupizny w strojach ludowych. Na zdjęciu znajduje się kobieta, mężczyzna i ich sześcioro dzieci: dwie dziewczynki i czterech chłopców. Matka i córki ubrane są w różowe suknie i białe fartuchy, natomiast na głowach mają białe turbany. Ojciec i jego synowie mają czarne spodnie i koszulki oraz fioletowe marynarki z jasnymi guzikami. Na głowach mają czarne kapelusze. Jeden z chłopców, który nosi okulary, gra na skrzypcach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Charakterystycznym tańcem jest walc wielkopolski, czyli walcerek. Jest to trójmiarowy taniec wykonywany w parach. Można dopatrywać się w nim wpływów walca niemieckiego, z tą różnicą, że w walcu niemieckim mamy do czynienia z przedtaktem. W walcu wielkopolskim występują silne pierwiastki polskiej melodyki, która zbliża go do kujawiaka.

1

1. Charakterystycznym tańcem jest walc wielkopolski, czyli walcerek. Jest to trójmiarowy taniec wykonywany w parach. Można dopatrywać się w nim wpływów walca niemieckiego, z tą różnicą, że w walcu niemieckim mamy do czynienia z przedtaktem. W walcu wielkopolskim występują silne pierwiastki polskiej melodyki, która zbliża go do kujawiaka.

Najbardziej typowymi tańcami Wielkopolski są wiwaty. Cechują się między innymi silnym związkiem z pieśniami, nieregularnością budowy, zróżnicowaniem agogicznym i metrum, nietypowym rozmieszczeniem akcentów. Tańce te opierają się na prostych formach ruchu, tj. chód, bieg, chodo‑bieg, czy kroki dosuwne i obrotowe. Wiwaty były tańczone niemal przy każdej okazji, co świadczy o niezwykle radosnym usposobieniu Wielkopolan. Jest ich wiele, a każdy nosi inną nazwę, pochodzącą od początkowych słów przyśpiewek lub od okazji, podczas której je tańczono. Za chwilę wysłuchacie przykładu wiwatu weselnego, zwróćcie uwagę na jego żywiołowość.

Kolejnym charakterystycznym tańcem jest wisielok. Składa się z dwóch części i zachowany jest w metrum dwumiarowym. Pierwsza część charakteryzuje się krokami dosuwanymi, zaś druga – szybka – podskokami. Wisielok jest żywy, o silnie podkreślanej gestykulacji. Ideą tańca jest ukazanie zalotów mężczyzny, który stara się zaimponować kobiecie siłą i postawą. Wysłuchajcie typowej melodii wisieloka.

Ostatnim tańcem wartym omówienia – bo reprezentacyjnym Wielkopolski – jest przodek szamotulski. Ma on charakter adoracyjny i rozpoczynany jest na ogół przez jedną parę, która po pierwszym tańcu zaprasza pozostałych uczesników zabawy. Tańczony jest w wolnym tempie, w metrum trójdzielnym. Budowa jest dwuczęściowa. Jan z Domachowa Bzdęga – w Weselu biskupiańskim opisywał ten taniec następująco:

Para w środku tańczy, wirując w lewo lub w prawo zależnie od umiejętności jak w walcu, ale nie krokiem posuwistym, tylko dreptanym, całymi stopami (...). Wokół pary tworzą koło tancerze, którzy „służą” parze biegając rytmicznie jeden za drugim po obwodzie w lewo. Podczas biegu trzaskają batami trzymanymi w zewnętrznych rękach i powiewają chustkami weselnymi (...). Gdy melodia drugiej części kończy się, tancerze którzy „służą” przystają i trzy razy przytupują. Powtarzając cały taniec od pierwszego taktu biegną w kierunku przeciwnym. Na zakończenie melodii zawsze przytupują przed zmianą kierunku.

Wysłuchajcie teraz tradycyjnej melodii przodka szamotulskiego.

Tańce regionu Kurpiowskiego

R1OtEieHEPc811

Fotografia przedstawia osoby z regionui Kurpiowskiego w tradycyjnych strojach. Uśmiechnięte kobiety w długich sukniach z białymi fartuszkami, na szyi mają czerwone korale. Mężczyźni tańczą obok kobiet w spodniach i długich płaszczach, a na głowie mają kapelusze.

Przejdźmy teraz do tańców regionu kurpiowskiego. Charakterystyczne jest rozpoczynanie ich korowodem oraz częste zmiany nastroju – żywe fragmenty przeplatają się z łagodnymi motywami tanecznymi. Najbardziej zróżnicowane są tańce weselne (powiązane także z innymi obrzędami) oraz tańce wieczorowe. Popularnymi są:

1. Powolniakm4441aa5e17261e14_0000000000006Powolniak - wbrew nazwie – zachowany jest w szybkim tempie. Spotyka się go zarówno w takcie parzystym, jak i nieparzystym. Prowadzi to nieraz do sytuacji, w której trzymiarowe kroki nie odpowiadają rytmowi. Para taneczna rozpoczyna taniec marszem, który w dowolnym momencie przeradza się w żywiołowe obroty. Często tancerka wykonuje je z niewielkim opóźnieniem, tworząc tym samym pewnego rodzaju kanon.

2. Okrąglak – taniec podobny do oberkaOberekoberka. Zasadniczą różnicą jest jednak tempo – okrąglak wykonywany jest wolniej. Znany jest w kilku odmianach, m. in: cochany, suwany i chlapok.

3. Olenderm4441aa5e17261e14_0000000000007Olender – jest to taniec wywodzący się z innych kultur, w szybkim tempie, w takcie 2/4. Tańczony przez dowolną liczbę par. Występuje w nim wiele figur zbiorowych, a także – co ciekawe – wzajemne nawoływanie się tańczących. Charakterystyczne jest powracanie w jego przebiegu polki kurpiowskiej.

Wśród ważniejszych tańców kurpiowskich znajdują się również: żuraw, czyli taniec o zabarwieniu erotycznym w formie walca, wymagający od tańczących dbania o każdy szczegół ruchu, oraz konik – prawdopodobnie najstarszy taniec tego regionu. Jest lekki, zwinny. Rozpoczyna się korowodem, kończy zaś tańcem par, które jednocześnie śpiewają. Typowym krokiem jest wyrzucanie nóg od kolana do tyłu.

Tańce z Warmii i Mazur

Ostatnim regionem, którego tańce przedstawimy, jest Warmia i Mazury. Panuje przekonanie, że tańce i zabawy istniały tam od zawsze. Podobno wesela odbywały się nawet cały tydzień, a co niedzielę – w karczmach lub na świeżym powietrzu – miały miejsce zabawy taneczne. Często tańcom towarzyszyła kapela złożona ze skrzypiec, klarnetu, basu i bębenka.

RWDo25Ew06dha

Ilustracja interaktywna przedstawia: Kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Fotografia przedstawia trzy kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Kobiety mają długie spódnice, na ramionach duże chusty jednokolorowe i w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Najpopularniejszymi tańcami Warmii i Mazur są szot i baba. Szot tańczony jest niemal przy każdej okazji – podczas wesel, chrzcin i większości zabaw. Dawniej był to taniec spokojniejszy, pozbawiony przytupywania, jednak obecnie tańczy się go wesoło, żywo przy tym przytupując. Zachowany jest w szybkim tempie, w takcie 2/4. Wskazane jest wykonywanie go wraz ze śpiewem. Podstawowym krokiem tańca jest krok polkowy.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Fotografia przedstawia trzy kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Kobiety mają długie spódnice, na ramionach duże chusty jednokolorowe i w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Najpopularniejszymi tańcami Warmii i Mazur są szot i baba. Szot tańczony jest niemal przy każdej okazji – podczas wesel, chrzcin i większości zabaw. Dawniej był to taniec spokojniejszy, pozbawiony przytupywania, jednak obecnie tańczy się go wesoło, żywo przy tym przytupując. Zachowany jest w szybkim tempie, w takcie 2/4. Wskazane jest wykonywanie go wraz ze śpiewem. Podstawowym krokiem tańca jest krok polkowy.

1

1. Najpopularniejszymi tańcami Warmii i Mazur są szot i baba. Szot tańczony jest niemal przy każdej okazji – podczas wesel, chrzcin i większości zabaw. Dawniej był to taniec spokojniejszy, pozbawiony przytupywania, jednak obecnie tańczy się go wesoło, żywo przy tym przytupując. Zachowany jest w szybkim tempie, w takcie 2/4. Wskazane jest wykonywanie go wraz ze śpiewem. Podstawowym krokiem tańca jest krok polkowy.

Z kolei baba to wolny, ciężki taniec połączony z mocnym kiwaniem się z boku na bok odwzorowującym wyolbrzymiony chód starej kobiety. Babę tańczy się na Warmii krokiem o nazwie kulawy z bukaniem. Na Mazurach zaś tancerze starają się odejść od powolnego i ociężałego sposobu poruszania, dążąc do lżejszej formy. Wykonują babę krokiem polkowym. Dodatkowo – tańcu towarzyszy śpiew o babie. Wysłuchajcie tradycyjnej melodii baby.

Tańcem także wymagającym naszej uwagi jest koseder. Jego nazwa pochodzi od słowa „koso”, oznaczającego sposób tańczenia, polegający na wyrzucaniu nóg w różne strony. Koseder to taniec dwuczęściowy, w takcie 2/4. Należy do tańców, w których zachowała się stara forma tańca kołowego. Uczestnicy tańca śpiewają przy akompaniamencie muzyki. Gdy śpiew milknie, w tańcu pojawia się wirowa polka.

Podsumowanie

RJzJXqLXRmklx1

Fotografia przedstawia Zespół Pieśni i Tańca „Gdynia”. Zdjęcie wykonane z lotu ptaka. Kobiety tańczą i rozwiewają swoje długie kolorowe spódnice. Mężczyźni tańczą z tyłu unosząc ręce ku górze. W ostatnim rzędzie stoją kobiety i mężczyźni z rękami podpartymi o biodra w strojach ludowych.

Zapoznaliście się z ogólnymi wiadomościami dotyczącymi najważniejszych i najpopularniejszych tańców czterech regionów – Warmii i Mazur, Kurpii, Wielkopolski i Kaszub.

W regionie kaszubskim wyszczególniliśmy tańce ilustrujące pracę, czyli szewca i kowala, a także inne, tj. kùflôrz, czyli taniec uradowanych rybaków, owczarz, polonez kaszubski, walc kaszubski – Laura i interesujące tańce wyszydzenia. Wśród wielkopolskich pojawiły się: wiwaty, wisielok, walcerek oraz przodek szamotulski. Z kolei region kurpiowski to przede wszystkim powolniak, będący w rzeczywistości tańcem szybkim, okrąglak i olender. Kurpiowskie tańce często były odzdabiane klaśnięciami, okrzykami, gwizdami. Szczególną uwagę tancerze zwracali na ukształtowanie rytmiczne tańca. Podobnymi cechami odznacza się folklor taneczny Warmii i Mazur, w którym dominuje szot, baba i koseder.

Niektóre tańce mogą występować jednocześnie w różnych regionach. Musicie jednak zdawać sobie sprawę z tego, że ich przejmowanie wiąże się z adaptacją zarówno w sferze ich języka muzycznego, jak i figur tanecznych. Figury często wynikały – oprócz ogólnych założeń – z atmosfery panującej podczas zabawy. Nie bez znaczenia pozostawała także wyobraźnia tańczących. Obecnie tańce regionalne można oglądać w wykonaniu zespołów pieśni i tańca, podczas różnego rodzaju uroczystości ludowych. Pamiętajcie również, że tańczone są one w charakterystycznych dla danego regionu strojach ludowych.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

• http://ozkultura.pl/wpis/2497/4

• www.encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna