Ważne daty

Kontekst kulturowy twórczości Szymanowskiego

RhCsghiSDxWLZ

Ilustracja przedstawia fotografię Karola Szymanowskiego. Przystojny mężczyzna z kapeluszem na głowie. Szymanowski ma delikatnego wąsika pod nosem. Ubrany jest w białą koszulę, muszkę i płaszcz. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Karol Szymanowski uznawany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów polskich. Choć jego modernistyczna wizja muzyki, także muzyki narodowej, budziła sprzeciw konserwatywnych polskich twórców działających w pierwszych dekadach XX w., inspirowała jednak młodych polskich kompozytorów tamtego czasu.

Ilustracja przedstawia fotografię Karola Szymanowskiego. Przystojny mężczyzna z kapeluszem na głowie. Szymanowski ma delikatnego wąsika pod nosem. Ubrany jest w białą koszulę, muszkę i płaszcz. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Karol Szymanowski uznawany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów polskich. Choć jego modernistyczna wizja muzyki, także muzyki narodowej, budziła sprzeciw konserwatywnych polskich twórców działających w pierwszych dekadach XX w., inspirowała jednak młodych polskich kompozytorów tamtego czasu.

1

1. Karol Szymanowski uznawany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów polskich. Choć jego modernistyczna wizja muzyki, także muzyki narodowej, budziła sprzeciw konserwatywnych polskich twórców działających w pierwszych dekadach XX w., inspirowała jednak młodych polskich kompozytorów tamtego czasu.

Pod koniec stulecia (w roku 1994) Sir Simon Rattle, wybitny dyrygent, wypowiedział pełne uznania słowa: Czuję, że trafiliśmy z tą muzyką we właściwy czas. Świat dopiero teraz jest gotowy na jej przyjęcie. […] Ta muzyka jest ponadto wspaniale różnobarwna i niezwykle emocjonalna. Anglicy nie byli w stanie przyjąć tak bardzo intensywnej i bezpośredniej emocjonalności, musieli do niej dojrzeć. Teraz jesteśmy na nią gotowi. […] Pod koniec XX wieku reszta świata powinna odkryć to, o czym wy wiedzieliście zawsze: że Szymanowski jest jednym z największych kompozytorów tego stulecia.

Rg2jqhGjUokzW

Ilustracja przedstawia wieś na Ukrainie Tymoszówka. Wieś na Ukrainie, w obwodzie czerkaskim, w rejonie kamjanskim. W 2001 roku liczyła 830 mieszkańców. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szymanowski pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej zamieszkującej ukraińską Tymoszówkę.

Ilustracja przedstawia wieś na Ukrainie Tymoszówka. Wieś na Ukrainie, w obwodzie czerkaskim, w rejonie kamjanskim. W 2001 roku liczyła 830 mieszkańców. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szymanowski pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej zamieszkującej ukraińską Tymoszówkę.

1

1. Szymanowski pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej zamieszkującej ukraińską Tymoszówkę.

O rodzinnym domu tak pisałam88b088a2912f0987_0000000000012pisała Zofia Szymanowska: Dom tymoszowiecki był wielki i trochę mroczny. Szeroki korytarz ciągnął się jak kręgosłup przez całą długość domu. Na lewo znajdował się sypialny pokój Nuli. Obok sala jadalna, pełna starych pamiątek i portretów rodzinnych. Za nią okrągła biblioteka i duży salon o pięciu oknach, ze starym inkrustowanym kominkiem, w którym jesienią trzaskały wesoło brzostowe polana. Na prawo od wejścia znajdował się gabinet Felcia […] następnie spiżarnia, kredens, sypialny pokój mamy, mój i Katota, a na samym końcu domu sypialny pokój Felcia z balkonem. Dom był parterowy, z jasnym dachem, z jednej strony otoczony lipami, z drugiej osłaniały go również lipy i dwa stare orzechowe drzewa, osypane owocem co roku. Przez całą prawie długość domu, od zachodniej strony, ciągnęła się biała weranda, gęsto dzikim winem obrosła. Okna były duże i jasne, zwłaszcza gdy liście opadły, gdyż latem ocieniały je gęsto orzechy i lipy. [...] W starym rzeźbionym gdańskim kredensie, otwieranym ćwierćmetrowym kluczem, i w równie starej, rzeźbionej cechowej skrzyni, spoczywały sobie bezpiecznie „pamiątki”. [...] W sali jadalnej […] wisiały portrety. W dzieciństwie bałam się ich bardzo i nie lubiłam pozostawać z nimi sama, gdy zbliżał się wieczór. Byli tam biskup i prałat, piękne młode damy o białych szerokich dekoltach i najstarszy, znany nam z portretu pradziad — Maciej Korwin‑Szymanowski, kasztelan rawski, poseł do Rzymu z ramienia króla Władysława IV.

Karol Szymanowski wzrastał w środowisku artystycznym – ojciec Stanisław grywał na fortepianie i wiolonczeli; artystycznie udzielało się również rodzeństwo kompozytora: brat Feliks był pianistą, siostra Stanisława śpiewaczką, Zofia – poetką, a Anna ukończyła Akademię Sztuk Pięknych. Pierwszych lekcji gry na fortepianie udzielał mu ojciec, następnie kształcił się w Elizawetgradzie pod kierunkiem Gustawa Neuhausa (miłośnika muzyki romantycznej, ze szczególnym uwzględnieniem niemieckiej muzyki tego czasu), a od 1901 r. w Warszawie u Zygmunta Noskowskiego (kontrapunkt, kompozycja) i Marka Zawirskiego (harmonia).

Szymanowski wychowywany był na arcydziełach kultury zachodnioeuropejskiej, bliska była mu również wielokulturowa atmosfera przedrozbiorowych Kresów, gdzie krzyżowały się różne narodowości: Polacy, Rusini, Żydzi, Ormianie, Kozacy, Tatarzy i Niemcy. Wrażliwość kompozytora ukształtowały także jego pierwsze doświadczenia z teatrem muzycznym, szczególnie dziełami rosyjskimi (Rusałka Dargomyżskiego) i niemieckimi (Lohengrin Wagnera). Pod wpływem późniejszych fascynacji muzyką francuską, utworami rosyjskimi Strawińskiego, kulturą basenu Morza Śródziemnego, a po roku 1920 także polską muzyczną kulturą tradycyjną, stopniowo zmieniały się zainteresowania Szymanowskiego. Ze względu na proces przemian języka muzycznego wymienia się trzy fazy w jego twórczości:

• fazę poszukiwań indywidualnego języka muzycznego (do ok. 1913 r.),

• okres inspiracji Orientem i kulturą antyczną (lata 1914‑1919),

• okres narodowy (po roku 1920).

Poszukując stylu indywidualnego

ROMwksxSIV1eR

Ilustracja przedstawia portret Zygmunta Noskowskiego. Noskowski na portrecie ma poważną minę, na nosie okulary z cienkimi oprawkami. Twarz z wyraźnymi rysami i lekkim zarostem. Ubrany jest w koszulę i krawat oraz płaszcz, zapinany na guziki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Zygmunt Noskowski – kompozytor, dyrygent, pedagog i krytyk muzyczny. Do jego uczniów należeli m.in. Henryk Melcer, Grzegorz Fitelberg, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Ludomir Różycki,

Ilustracja przedstawia portret Zygmunta Noskowskiego. Noskowski na portrecie ma poważną minę, na nosie okulary z cienkimi oprawkami. Twarz z wyraźnymi rysami i lekkim zarostem. Ubrany jest w koszulę i krawat oraz płaszcz, zapinany na guziki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Zygmunt Noskowski – kompozytor, dyrygent, pedagog i krytyk muzyczny. Do jego uczniów należeli m.in. Henryk Melcer, Grzegorz Fitelberg, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Ludomir Różycki,

1

1. Zygmunt Noskowski – kompozytor, dyrygent, pedagog i krytyk muzyczny. Do jego uczniów należeli m.in. Henryk Melcer, Grzegorz Fitelberg, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Ludomir Różycki,

Pierwszy okres w twórczości Karola Szymanowskiego rozpoczyna się wraz z jego studiami kompozytorskimi u Zygmunta Noskowskiego. Stosunkowo liczne utwory z tej fazy przeznaczone są na fortepian, w czym widać zarówno doświadczenia muzyczne (wykonawcze) młodego twórcy, jak i jego fascynację spuścizną Fryderyka Chopina (Szymanowski podejmuje obecne wcześniej w twórczości genialnego Polaka Etiudy czy Preludia) oraz elementami nowoczesnego języka muzycznego typowymi dla Aleksandra Skriabina (muzykolodzy najczęściej doszukują się analogii w środkach harmonicznych i wielowarstwowej, linearnej fakturze fortepianowej).

W 1905 r., Karol Szymanowski wraz z Ludomirem Różyckim, Apolinarym Szeluto i Grzegorzem Fitelbergiem, założył w Berlinie Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich, zwaną także Młodą Polską w Muzyce. Zafascynowani modernizmem kompozytorzy zapragnęli publikować i organizować koncerty prezentujące nową muzykę polską. Ich działalność nie tylko rozsławiła talent Szymanowskiego (krytycy okrzyknęli go najbardziej obiecującym twórcą z grona młodopolskich muzyków), ale i zapoczątkowała wielkie artystyczne przyjaźnie (Grzegorz Fitelberg stał się, obok skrzypka Pawła Kochańskiego i pianisty Artura Rubinsteina, propagatorem jego twórczości na całym świecie).

W tym czasie Szymanowski poznał także muzykę wybitnych indywidualności kultury muzycznej przełomu XIX i XX w. – Ryszarda Straussa, Claude’a Debussy’ego, Igora Strawińskiego, co nie pozostało bez wpływu zarówno na jego ówczesną twórczość jak i na proces przewartościowań języka muzycznego. Choć sam wyraźnie odczuwał akademickość swych kompozycji z tego czasu (I Symfonię charakteryzował jako […] jakieś monstrum kontrapunktyczno‑harmoniczno‑orkiestrowe), słuchając jego muzyki orkiestrowej nie można oprzeć się wrażeniu wyraźnego nawiązana do wagnerowsko‑straussowskiego idiomu harmonicznego i orkiestrowego.

W okresie tym Szymanowski skomponował także pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu mierząc się z liryką młodopolską (Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, Wacław Berent, Tadeusz Miciński).

Okres inspiracji Orientem i kulturą antyczną (1914–1919)

Remww2NKkFJTI

Ilustracja przedstawia Karola Szymanowskiego z grupą dzieci w Biskrze. Mężczyzna ma ręce w kieszeni, ubrany jest elegancko w garnitur, a na głowie ma kapelusz ochraniający od słońca. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W okresie 1906‑1912 Karol Szymanowski odbywał liczne podróże po krajach europejskich; zwiedził także północną Afrykę (Algier, Biskra, Tunis).

Ilustracja przedstawia Karola Szymanowskiego z grupą dzieci w Biskrze. Mężczyzna ma ręce w kieszeni, ubrany jest elegancko w garnitur, a na głowie ma kapelusz ochraniający od słońca. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W okresie 1906‑1912 Karol Szymanowski odbywał liczne podróże po krajach europejskich; zwiedził także północną Afrykę (Algier, Biskra, Tunis).

1

1. W okresie 1906‑1912 Karol Szymanowski odbywał liczne podróże po krajach europejskich; zwiedził także północną Afrykę (Algier, Biskra, Tunis).

Czas I wojny spędził na Ukrainie (Tymoszówka, Kijów, Elizawetgrad) zgłębiając historię i kulturę arabską. Zainteresowania te nieobce były modernizmowi, lecz w przypadku Szymanowskiego podziw budziło odejście od stereotypowych wyobrażeń wschodniej egzotyki i sięgnięcie po źródła naukowe. Po I wojnie światowej Szymanowski przeniósł się do Bydgoszczy (gdzie powstał cykl pieśni Słopiewnie inicjujący nowy okres narodowy), a następnie – do Warszawy.

Szymanowski muzyczno‑poetyckie inspiracje wschodnie połączył w tym okresie z indywidualnym językiem muzycznym. Do najwybitniejszych kompozycji tej fazy należą: III Symfonia Pieśń o nocy z tekstem Dżalaluddina Rumiego w przekładzie Tadeusza Micińskiego, I Koncert skrzypcowy i I Kwartet smyczkowyKwartet smyczkowyKwartet smyczkowy. Z kręgu liryki wokalnej wymienia się natomiast Pieśni miłosne Hafiza (na głos z fortepianem i późniejsza, zmodyfikowana wersja, na głos i orkiestrę) i Pieśni muezina szalonego. W przywołanych powyżej utworach na plan pierwszy wysuwają się inspiracje związane ze wspomnieniami podróży na Sycylię i do krajów arabskich, stąd też najczęściej wskazywane przez muzykologów dwa wątki tematyczne zespolone w operzeOperaoperze Król Roger: egzotyka OrientuOrientalizmOrientu i indywidualne odczytanie mitu dionizyjskiego.

R1YDb0gfUAwXB

Ilustracja przedstawia operę pt. Król Roger. Autorem jest Karol Szymanowski. Na scenie znajdują się postaci biorące udział w przedstawieniu. Na środku stoi mężczyzna w marynarce, który wpatrzony jest w widownię.

Równolegle z III Symfonią powstały także trzy cykle instrumentalnych utworów programowych (Metopy, Mity i Maski). Metopy to cykl trzech poematów fortepianowych, o tytułach nawiązujących do eposów Homera (1. Wyspa syren, 2. Kalipso, 3. Nauzykaa), zainspirowanych greckimi metopami (płaskorzeźbami) podziwianymi w Palermo na Sycylii. Mity z kolei, przeznaczone na skrzypce i fortepian, powstały we współpracy z wybitnym skrzypkiem, przyjacielem kompozytora – Pawłem Kochańskim.

RFr0erGSBmeJb

Ilustracja przedstawia źródło Arteuzy, na której znajdują się rośliny wodne. W oddali znajdują się betonowe mury.

Zmiana stylu muzycznego Szymanowskiego nie sprowadza się wyłącznie do niemal całkowitej rezygnacji z systemu tonalnego dur‑mollSystem tonalny dur‑mollsystemu tonalnego dur‑moll (w jego miejsce kompozytor wprowadza inne porządki dźwiękowe – pentatonikęPentatonikapentatonikę, skalę całotonową, dwunastodźwiękową oraz centralizację tonalną). Stosunkowo czytelne przemiany zaobserwować można także na gruncie faktury i instrumentacji – nowego spojrzenia na kwestię brzmienia. Często wskazuje się nawiązania do impresjonizmuImpresjonizmimpresjonizmu Debussy’ego i Ravela, ale także stylu Strawińskiego i Skriabina. Kompozytor wprowadził arabeski przypominające wschodnie wzorce melodyczne, rozdrgane plany brzmieniowe, szeroką paletę środków artykulacyjnych i dynamicznych. Pomimo zastosowania takich rozwiązań nie odsunął Szymanowski na dalszy plan melodyki, będącej nadal elementem kształtującym ekspresję utworów.

Okres narodowy / „lechicki” (od 1920 r.)

R1QcF5B7iZ5S0

Ilustracja przedstawia Adolfa Chybińskiego. Starszy, siwy mężczyzna, który nosił okulary. Włosy zaczesane miał na prawy bok. Twarz z nutką ciekawości, lekko pomarszczona. Ubrany był w szary garnitur i krawat. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Zainteresowanie Karola Szymanowskiego muzyką ludową w szczególny sposób rozbudził muzykolog Adolf Chybiński, popularyzator folkloru Podhala.

Ilustracja przedstawia Adolfa Chybińskiego. Starszy, siwy mężczyzna, który nosił okulary. Włosy zaczesane miał na prawy bok. Twarz z nutką ciekawości, lekko pomarszczona. Ubrany był w szary garnitur i krawat. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Zainteresowanie Karola Szymanowskiego muzyką ludową w szczególny sposób rozbudził muzykolog Adolf Chybiński, popularyzator folkloru Podhala.

1

1. Zainteresowanie Karola Szymanowskiego muzyką ludową w szczególny sposób rozbudził muzykolog Adolf Chybiński, popularyzator folkloru Podhala.

Ich spotkanie w 1920 r. we Lwowie, podsycane wcześniejszymi pobytami kompozytora w Zakopanem, zaowocowało zmianą negatywnego stosunku Szymanowskiego do tworzywa ludowego i muzyki folklorystycznej (w pierwszych latach XX w. pisał: Och, te wstrętne wycinanki, te oberki, te dana‑dana, to przekleństwo naszej sztuki, Najwięcej się cieszę, że w [pieśniach Jachimeckiego] nie ma nic dyletantyzmu i taniego jeżdżenia po „swojskich” oberkowo‑sielankowych motywach).

Zaprezentowane w 1920 r. przez Chybińskiego melodie nut Sabałowych zachwyciły Szymanowskiego do tego stopnia, że rok później wzmiankował w korespondencji o chęci skomponowania baletu Harnasie, a niedługo potem w zupełnie inny sposób wyraził się o możliwości inkorporowania tworzywa ludowego do muzyki profesjonalnej: Otóż żywotność pieśni, czy mówiąc ogólnie, muzyki ludowej, jest zjawiskiem bezwzględnie dodatnim; to jakby z głębi serca rasy wiecznie bijące źródło żywego natchnienia, jakby wydarte z łona gór złomy marmuru, oczekujące tylko wysiłku twórczej ręki, zdolnej nadać im wiecznotrwałe kształty prawdziwego dzieła sztuki.

Poznając muzykę Podhala podczas góralskich posiad oraz prywatnych spotkań z przyjaciółmi‑góralami, szczególnie z Heleną Roj‑Kozłowską, czy rodziną Bartka Obrochty, Szymanowski z zachwytem chłonął odrębność tonalnąTonalnośćtonalną, rytmiczną, melodyczną i fakturalną tego regionu folklorystycznego. Pod wpływem tych fascynacji powstały Słopiewnie oparte na materiale nuty Sabałowej, fortepianowe Mazurki, balet Harnasie, IV Symfonia, II Koncert skrzypcowy i II Kwartet smyczkowy.

R1NoFon4hG5vR

Ilustracja przedstawia Bartka Obrochte ubranego w strój góralski, grającego na skrzypcach. Mężczyzna ma długie, siwe wąsy.

Z kolei z inspiracji zbiorem Puszcza Kurpiowska w pieśni ks. Władysława Skierkowskiego powstały solowe i chóralne Pieśni kurpiowskie. Szymanowski zdradzał także zainteresowanie folklorem Śląska i górali Karpackich, jednakże utwory nawiązujące do tych regionów nie powstały.

Karol Szymanowski nie utożsamiał utworów będących opracowaniami czy stylizacjami muzyki ludowej z twórczością narodową, w wywiadach tak odnosił się do kwestii folkloryzmu na gruncie muzyki profesjonalnej: Charakter muzyki jakiegokolwiek narodu nie zawsze sprowadza się mechanicznie do kwestii takich czy innych rytmów. Innymi słowy, ani cała polska muzyka nie jest utrzymana w rytmie mazurka, ani też cała muzyka utrzymana w rytmie mazurka wcale nie musi być typowo polska.

Do jego modernistycznejModernizmmodernistycznej wizji muzyki polskiej nawiązali ówcześni młodzi polscy kompozytorzy: Stanisław Wiechowicz, Zygmunt Mycielski, Roman Maciejewski, Stefan Kisielewski, Witold Lutosławski, Grażyna Bacewicz, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, podejmując idee Szymanowskiego.

O muzyce Karola Szymanowskiego

Powyższy pomnik Szymanowskiego znajduje się przy Filharmonii Pomorskiej im. I. J. Paderewskiego w Bydgoszczy, jest jedną z kolekcji rzeźb kompozytorów. W Bydgoszczy Szymanowski skomponował cykl pieśni Słopiewnie.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

Słownik muzyki, pod red. W. Marchwicy, Zielona Sowa, Kraków 2006

Biblioteka muzyczna