Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Każda aktywność fizyczna może wiązać się ze złamaniem ręki czy skręceniem nogi. Odpowiednie opatrzenie złamania, zwichnięcia czy skręcenia zmniejsza dolegliwości bólowe, prawdopodobieństwo kalectwa pourazowego i ryzyko wystąpienia powikłań. Ponieważ wszyscy jesteśmy narażeni na urazy, rzetelna wiedza na temat udzielania poszkodowanemu pierwszej pomocy jest bezcenna!

R1Rrz2KcErexq
Największym błędem w przypadku urazów kostnych jest nadmierne poruszanie uszkodzoną kończyną.
Źródło: © Andrey Popov / Photogenica, Licencja niewyłączna.
Już wiesz
  • że bezpieczeństwo na miejscu wypadku jest najważniejsze;

  • czym jest krwawienie i jakie zagrożenie stwarza krwotok;

  • jak opatrzyć ranę.

Nauczysz się
  • odróżniać złamanie, zwichnięcie i skręcenie;

  • określać rodzaje złamań;

  • unieruchamiać uszkodzoną kończynę.

iObim9HBVI_d5e228

1. Złamania

Złamani można zdefiniować najprościej jako przerwanie ciągłości tkanki kostnej w wyniku urazu, który przekraczał granice jej elastyczności. Wszystkie kości mogą ulec złamaniu, ale najbardziej narażone są tzw. kości długie, np.: kość udowa, piszczelowa, strzałkowa, promieniowa, ramienna i łokciowa, które zostały zaznaczone na poniższej ilustracji.

R1WABJ1vmymgS1
Źródło: Dariusz Adryan, LadyofHats (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Jak myślisz, w jakich sytuacjach mogą ulec złamaniu poszczególne kości? Podaj przynajmniej po jednym przykładzie.

Złamania klasyfikuje się na podstawie towarzyszących im uszkodzeń, przebiegu szczeliny złamania oraz wzajemnego położenia względem siebie odłamów kostnych. Ich rodzaje wraz z obrazowym przedstawieniem uszkodzeń prezentuje galeria 1. Informacje te pozwalają dokładnie opisać rodzaj uszkodzenia i zaplanować najskuteczniejsze leczenie.

Ważne!

Złamane fragmenty kostne są bardzo ostre i stanowią zagrożenie dla tkanek miękkich, naczyń krwionośnych i nerwowych w okolicy złamania. Dlatego w ramach pierwszej pomocy tak ważne jest ich unieruchomienie i niezwłoczny transport rannego do szpitala.

iObim9HBVI_d5e282

2. Zwichnięcia i skręcenia

Zwichnięcia są bardzo bolesne i polegają na wzajemnym przemieszczeniu się względem siebie powierzchni stawowych kości. Zwykle łatwo je rozpoznać, ponieważ powodują widoczne zmiany prawidłowych obrysów stawówstawstawów, co można zaobserwować na zdjęciach poniżej.

Ważne!

Zwichnięcia nawet dużych stawów nie stanowią zagrożenia życia, ale często wymagają natychmiastowego leczenia z powodu obrażeń naczyniowo‑nerwowych, mogących prowadzić nawet do amputacji!

Skręcenie to uraz aparatu więzadłowego stawu spowodowany ruchem przekraczającym fizjologiczny zakres w danym stawie.

W lżejszych przypadkach skręceń uraz ten kończy się na łagodnych zasinieniach i obrzękach (jak na ilustracji 2), z zachowaniem stabilności stawu. W ciężkich skręceniach, przebiegających z całkowitym rozerwaniem więzadeł (patrz: ilustracja 3), objawy początkowo mogą być identyczne, jednak po ustąpieniu obrzęku staw jest niestabilny.

R1SZIHynPZBmo1
Skręcenie nie wymaga unieruchomienia kończyny za pomocą gipsu, ale mimo to nie należy jej nadwyrężać
RZAop7ODKkxk31
Na skutek skręcenia może dojść do uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł, chrząstki stawowej czy przyczepów ścięgien
Ważne!

Leczenie lekkich skręceń obejmuje oszczędzanie kończyny, zimne okłady lub unieruchomienie. W cięższych przypadkach czasami potrzebna jest operacja, dlatego udzielając pierwszej pomocy, należy unieruchomić uszkodzoną kończynę i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

iObim9HBVI_d5e444

3. Objawy urazów kostno‑stawowych

Objawy towarzyszące złamaniom, zwichnięciom czy skręceniom są bardzo podobne. Należą do nich:

  • ból nasilający się przy ruchu,

  • obrzęk,

  • wylew krwawy, miejscowe zasinienie,

  • zniekształcenie, nienaturalne ułożenie kończyny,

  • ograniczenie ruchów kończyny,

  • rana, z której mogą wystawać odłamy kostne (w przypadku złamań otwartych).

W większości przypadków trudno określić rodzaj urazu (złamanie, zwichnięcie czy skręcenie) bez konsultacji lekarskiej i dodatkowych badań w postaci m.in. zdjęcia rentgenowskiegozdjęcie rentgenowskiezdjęcia rentgenowskiego (RTG). Dlatego udzielając pierwszej pomocy, nie należy różnicować obrażeń, tylko wszystkie traktować jak potencjalne złamanie.

Ciekawostka

Kto odkrył promienie X?

Odkrywcą promieniowania  X, nazwanego później rentgenowskim, jest niemiecki fizyk Wilhelm Röntgen. 22 grudnia 1895 r. wykonał on pierwsze na świecie zdjęcie rentgenowskie, naświetlając przez prawie 20 min dłoń swojej żony, Berty.

Jeżeli u poszkodowanego zaobserwujesz objawy takie jak zmiana koloru kończyny (zrobi się ona blada albo sina) lub zmiana jej temperatury, należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

iObim9HBVI_d5e502

4. Unieruchamianie kończyn

Udzielanie pomocy przy urazach kostno‑stawowych rozpoczynamy rutynowo od oceny bezpieczeństwa miejsca zdarzenia oraz sprawdzenia czynności życiowych poszkodowanego (przytomności i oddechu). Niekiedy rzucające się w oczy i groźnie wyglądające urazy kończyn odwracają uwagę od możliwych współistniejących obrażeń, które mogą mieć dramatyczne skutki.
Pierwsza pomoc w przypadku złamań, zwichnięć i skręceń, opiera się na bardzo prostych zasadach. Należy unieruchomić kończynę w możliwie komfortowy i stabilny sposób oraz nie powodować niepotrzebnych ruchów ani wstrząśnień. Ma to na celu zapobiegnięcie przemieszczaniu się kości oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Unieruchamiając kończyny, robimy to w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego. Trzeba pamietać, że w przypadku uszkodzenia kości unieruchamiamy uszkodzoną kość z dwoma sąsiadującymi stawami, a w przypadku uszkodzenia w stawie – uszkodzony staw z dwiema sąsiednimi kośćmi.

Zapamiętaj!

Jeżeli mamy do czynienia ze złamaniem otwartym, przed unieruchomieniem trzeba zabezpieczyć ranę jałowym opatrunkiem.

Do unieruchomienia złamania najlepiej stosować specjalnie przeznaczony do tego sprzęt – druciane szyny KrameraiObim9HBVI_d605e286szyny Kramera lub szyny próżnioweiObim9HBVI_d605e280szyny próżniowe, które można łatwo dopasować do kształtu i położenia kończyny. Jeżeli jednak nie dysponujemy takim sprzętem, możemy użyć każdej rzeczy, która znajduje się na miejscu, jeśli tylko pozwoli ona na stabilizację kończyny (deski, kije, koce, swetry, itp.).
Do unieruchomienia kończyny górnej można użyć chusty trójkątnej lub wykonać prowizoryczny temblak, wywijając podkoszulkę, sweter czy marynarkę osoby poszkodowanej, co prezentuje galeria 3.

Prostym i skutecznym sposobem unieruchomienia kończyny dolnej jest przymocowanie jej do kończyny zdrowej, jednak stan poszkodowanego i ułożenie kończyny nie zawsze na to pozwalają (nie należy wykonywać tego manewru na siłę). Stopy i dłonie można unieruchomić, np. poduszkami czy kocem. Odpowiednie sposoby unieruchomienia przedstawiono w galerii 4.

Podczas unieruchamiania nie rozbieramy poszkodowanego ani nie prostujemy uszkodzonych kończyn. Należy zapewnić poszkodowanemu komfort cieplny i wsparcie psychiczne oraz regularnie monitorować jego stan. Należy także pamiętać, żeby ze złamanej kończyny możliwie szybko usunąć wszelką biżuterię, szczególnie pierścionki i bransoletki (jeżeli dojdzie do obrzęku, może to stać się niemożliwe). Nie podajemy także nic do jedzenia i picia, ponieważ może się okazać, że złamanie będzie wymagało nastawienia podczas zabiegu operacyjnego, który wiąże się ze znieczuleniem ogólnym.

Polecenie 2

Spróbuj unieruchomić koledze lub koleżance kończynę górną za pomocą chusty trójkątnej, a następnie wykonaj unieruchomienie kończyny dolnej za pomocą trzech chust trójkątnych lub opasek elastycznych.

iObim9HBVI_d605e280
iObim9HBVI_d605e286
iObim9HBVI_d5e599

Podsumowanie

  • Złamania, zwichnięcia czy skręcenia same w sobie nie stanowią zagrożenia życia, powodują jedynie znaczny ból, jednak urazy wtórne mogą spowodować trwałe kalectwo lub nawet śmierć.

  • Stabilizowanie uszkodzonych kończyn musi odbywać się tak, aby nie dochodziło do dalszych przemieszczeń, a w konsekwencji – do powstawania nowych lub pogłębiania już istniejących urazów.

  • W rzypadku złamań otwartych poszkodowany jest dodatkowo narażony na zakażenia lub utratę krwi – złamanie jednej kości udowej może prowadzić do utarty nawet 1 l krwi.

  • Udzielając pierwszej pomocy, nie należy różnicować złamań, skręceń i zwichnięć, lecz wszystkie urazy traktować jak złamanie (czyli unieruchomić i przetransportować poszkodowanego do szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe).

  • Unieruchamiając kończyny, należy stosować zasady:

    • jeśli nastąpiło uszkodzenie kości, unieruchamia się kość i dwa sąsiadujące z nią stawy;

    • jeśli uszkodzeniu uległ staw, należy unieruchomić staw i dwie sąsiadujące z nim kości.

  • Największym błędem w przypadku urazów kostnych jest nadmierne poruszanie uszkodzoną kończyną, które może powodować dalsze powikłania, np. przerwanie ciągłości naczyń krwionośnych i spowodowanie obfitego krwawienia.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychiObim9HBVI_1443520026208_0numerach alarmowych.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Rozpoznaj rodzaj złamania, a następnie napisz instrukcję postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy w danym przypadku.

Ry22UTT8Htm2u1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iObim9HBVI_1443520026208_0
iObim9HBVI_d5e666

Słowniczek

staw
Definicja: staw

aparat łączący dwie kości

zdjęcie rentgenowskie
Definicja: zdjęcie rentgenowskie

zdjęcie wykonywane specjalnym aparatem, wykorzystującym promieniowanie rentgenowskie, umożliwiające zobrazowanie kości znajdujących się wewnątrz ciała człowieka

R1TljCXw0zFqm1
Źródło: Hellerhoff (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
iObim9HBVI_d5e724

Zadania

Ćwiczenie 1
Rc1xJyS9mgX4t1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RSkkSvDydpNVM1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R10ETdhnfpddn1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1Y7mV5Z6KhvN1
zadanie interaktywne
Źródło: Paweł GawłowskiSławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.