Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Dzięki współpracy układów kostnego i mięśniowego potrafimy wykonywać zarówno proste, jak i bardzo złożone czynności. Niektóre kości i powłoki mięśniowe chronią wnętrze ciała przed urazami. Funkcję tę dopełnia skóra, która stanowi także barierę dla drobnoustrojów i czynników chemicznych, a ponadto umożliwia kontakt ze środowiskiem zewnętrznym.

R2Ajr7kEQhtqJ
Ruch na świeżym powietrzu.
Źródło: © natasnow / Fotolia, Licencja niewyłączna.
ipqTYNRuZK_d5e121

1. Aparat ruchu

R1eYthihM5ObZ1
Układ ruchu

Układ kostny i mięśniowy tworzą razem układ ruchu. Sąsiadujące kości łączą się ze sobą w sposób ścisły lub ruchomy. Mięśnie szkieletowe zespolone są z kośćmi za pomocą ścięgien. Siła skurczu mięśnia przenosi się bezpośrednio na kość, zmieniając jej położenie. Mięśnie łączą zwykle 2 sąsiadujące kości, umożliwiając ruch jednej względem drugiej.

R1JOTKT5NsGFE1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Rodzaje połączeń kości

POŁĄCZENIA KOŚCI

RUCHOME

ŚCISŁE

stawy

chrząstkozrosty

kościozrosty

połączenia 2 sąsiadujących kości, między którymi znajduje się jama stawowa

stykające się ze sobą kości są połączone tkanką chrzęstną

stykające się ze sobą kości są połączone tkanką kostną

całkowita ruchomość

ruchomość częściowa

całkowita nieruchomość

staw biodrowy, staw łokciowy

spojenie łonowe, połączenia żeber z mostkiem, połączenia kręgów za pośrednictwem krążków międzykręgowych

szwy czaszki, szwy obręczy miednicznej

Rodzaje mięśni

Kryterium podziału

Rodzaj mięśnia

Przykład

kształt

długie

mięśnie kończyn

krótkie

mięśnie kręgosłupa

szerokie

mięśnie klatki piersiowej i brzucha

okrężne

mięsień okrężny oka

położenie

głowy

mięśnie mimiczne twarzy

szyi

mięsień mostkowo‑obojczykowo‑sutkowy

klatki piersiowej

mięsień piersiowy

brzucha

mięsień prosty brzucha

grzbietu

mięsień najszerszy grzbietu

kończyn

mięsień dwugłowy ramienia

funkcja

zginacze

mięsień dwugłowy ramienia

prostowniki

mięsień trójgłowy ramienia

przywodziciele

mięsień dwugłowy uda

odwodziciele

mięsień odwodziciel kciuka

ipqTYNRuZK_d5e173

2. Jak zachować dobrą kondycję fizyczną?

R1FK7yCOR1wTa1
Aktywność fizyczna jest warunkiem zdrowia

W czasie wzrostu i rozwoju człowieka ma miejsce stała specjalizacja aparatu ruchu. Im więcej pracują mięśnie, tym lepiej rozwijają się kości i stają się bardziej wytrzymałe. Sprawne działanie układu ruchu wpływa na funkcjonowanie pozostałych narządów. Ich prawidłowa praca jest podstawą utrzymania zdrowia do późnego wieku. Sprzyjają mu zachowania, które ograniczają powstawanie poważnych urazów i wad aparatu ruchu.

R1BhI22wtDsXe1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
ipqTYNRuZK_d5e216

3. Skóra chroni ciało

RZpIjHFxGINjf1
Skóra na opuszku palca

Skóra jest jak dobrze dopasowany kombinezon narciarza. Jej zadanie to ochrona i zapewnianie kontaktu z otoczeniem. Zrogowaciały, łuszczący się naskórek oraz jego wytwory stanowią osłonę przed otarciami i urazami mechanicznymi. Nieuszkodzona powierzchnia skóry pokryta zrogowaciałym naskórkiem, potem i łojem jest barierą, która chroni przed infekcjami, wnikaniem promieniowania UV oraz umożliwia utrzymanie stałej temperatury ciała. Znajdujące się w skórze receptory odbierają liczne sygnały ze środowiska.

R2hvbErNgzL7U1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Funkcje skóry

Ochrona przed

Wydalanie

Wydzielanie

Odbieranie bodźców

Termoregulacja

Wytwarzanie substancji

urazami mechanicznymi

pot (woda, mocznik, sole mineralne)

łój

ból

pocenie się

witamina DIndeks dolny 3

czynnikami chemicznymi

dwutlenek węgla

mleko

dotyk

zwężanie i rozszerzanie się naczyń krwionośnych w skórze

melanina (barwnik skóry)

promieniowaniem UV

ucisk

stroszenie włosów

mikroorganizmami

zmiany temperatury

ipqTYNRuZK_d5e269

Zadania otwarte

Pamiętam i rozumiem

Polecenie 1

Jedną z funkcji szkieletu osiowego jest ochrona narządów wewnętrznych. Podaj nazwy narządów chronionych przez czaszkę i klatkę piersiową.

Polecenie 2

Wymień grupy mięśni, które umożliwiają utrzymanie pionowej postawy ciała.

Polecenie 3

Na przykładzie kończyny górnej wyjaśnij, jak działają mięśnie zginacze i prostowniki.

Polecenie 4

Ilustracja przedstawia budowę skóry człowieka. Podaj nazwy warstw skóry oznaczone literami od A do C. Rozpoznaj elementy skóry oznaczone cyframi od 1 do 8 i omów rolę, jaką pełnią w skórze.

R1Lc5ai8fJGSg1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

*Wyjaśnij, w jaki sposób naczynia krwionośne znajdujące się w skórze uczestniczą w regulacji temperatury ciała.

Czytam i interpretuję

Polecenie 6

Czy kości są żywe? Na pewno żywe są komórki kostne. Krew w kościach krąży naczyniami krwionośnymi znajdującymi się w kanałach, dostarczając komórkom pokarm i tlen, odbierając jednocześnie wytwarzane przez nie produkty przemiany materii. Zaopatruje równocześnie komórki kostne w sole wapnia i fosforu, które są potrzebne do tworzenia fosforanu wapnia nadającego kościom twardość. Komórki kostne przebudowują kość, zmieniając jej twardość i wytrzymałość.

  1. Wypisz w punktach informacje, które potwierdzają, że kości są żywymi narządami organizmu.

  2. Podaj nazwę substancji, która nadaje kościom twardość.

  3. Wyjaśnij, jaką rolę pełnią komórki kostne w przebudowie kości.

Polecenie 7

Dzieci, które dopiero zaczynają chodzić, rozstawiają szeroko nóżki, aby lepiej utrzymać równowagę ciała, i obciążają wtedy wewnętrzne części stopy. Zmienia się to zwykle w wieku 4‑5 lat, kiedy stopa przyjmuje kształt przystosowany do szybkiego, pewnego chodu. Czasem ta zmiana nie następuje. W takim przypadku należy zasięgnąć porady lekarza, który zleci odpowiednie ćwiczenia wyrównawcze. Systematyczne ich wykonywanie zapobiegnie dalszemu rozwojowi wady stóp. Elementem profilaktyki jest też noszenie butów z odpowiednią wkładką leczniczą.

  1. Podaj nazwę opisanej w tekście wady aparatu ruchu.

  2. Wymień objawy i skutki tej wady.

  3. Wyjaśnij, jakie korzyści przynosi wykonywanie ćwiczeń mięśni stopy.

Polecenie 8

W skład mięśni szkieletowych człowieka wchodzą 2 rodzaje włókien. Włókna czerwone, zwane włóknami wolnymi, które specjalizują się w długotrwałych, wolnych skurczach. Włókna białe kurczą się szybko i dlatego noszą nazwę mięśni szybkich. Mięśnie zbudowane z włókien wolnych są bardziej odporne na zmęczenie niż te zbudowane z włókien szybkich. Ilość jednych i drugich jest uwarunkowana genetycznie i przesądza o szczególnych predyspozycjach do uprawiania różnego typu aktywności fizycznej. Osoba, której mięśnie kończyn dolnych zawierają znaczną liczbę szybko kurczących się włókien, może przy odpowiednim treningu zostać na przykład dobrym szybkobiegaczem (na podstawie: ipqTYNRuZK_d452t343).

  1. Ustal, uprawianie jakiego sportu byłoby korzystniejsze dla osoby posiadającej dużo włókien wolnych: zapasy, ping‑pong, piłka ręczna czy biegi krótkodystansowe.

  2. Które z mięśni częściej pracują, uwalniając energię w procesach beztlenowych – wolne czy szybkie? Uzasadnij odpowiedź.

Polecenie 9

Na podstawie opisów rozpoznaj wytwory naskórka.

  1. Cienkie, wydłużone struktury, izolujące najbardziej wrażliwe okolice ciała od wpływów otoczenia.

  2. Płaskie, sztywne płytki występujące na opuszkach palców.

  3. Otwierają się porami na powierzchni skóry i biorą udział w usuwaniu nadmiaru wody.

  4. Wydzielają gęstą, tłustą substancję chroniącą skórę przed wyschnięciem.

Polecenie 10

Rozpoznaj wadę postawy u dziewczynki przedstawionej na ilustracji i wymień mięśnie, które powinna ona ćwiczyć podczas rehabilitacji.

RZ3OJA6VDu1hA1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 11

Rozpoznaj na rentgenogramie i podaj nazwę kości, która uległa złamaniu z przemieszczeniem.

RQjwX4rRzsdIB1
Źródło: Majorkev (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 12

Barwa skóry człowieka zależy od ilości zawartego w niej barwnika – melaniny oraz czasu działania na skórę promieniowania ultrafioletowego. Fototyp skóry ocenia się na podstawie jej reakcji w czasie pierwszych 30 minut ekspozycji na słońce w okresie letnim, w klimacie umiarkowanym (na podstawie Słońce – umiar i rozsądek).
Korzystając z informacji zawartych w tabeli, wykonaj poniższe polecenia.

  1. Podaj cechy charakteryzujące skórę ludzi, którzy bezwzględnie powinni unikać kąpieli słonecznych.

  2. Zaproponuj 3 zasady bezpiecznego korzystania z kąpieli słonecznych dla osoby, która ma jasnobrązowe włosy i zielone oczy. Odczytaj numer jej fototypu skóry.

    Fototyp skóry

    Fototyp

    Skóra

    Włosy

    Oczy

    Reakcja na promieniowanie słoneczne

    Opalenizna

    Kąpiele słoneczne

    Optymalny zakres wartości SPF UV

    I

    bardzo jasna, bladoróżowa,bywa pokryta piegami

    jasny blond, rude

    niebieskie, zielone

    rumień nawet po krótkim kontakcie ze słońcem, bardzo duża skłonność do oparzeń

    brak

    zakaz kąpieli słonecznych

    50+

    II

    jasna

    blond do jasnobrązowych

    niebieskie, zielone lub szare

    duża skłonność do oparzeń słonecznych

    słabo widoczna

    dozwolone kąpiele słoneczne (z umiarem)

    30‑50

    III

    jasnobrązowa

    ciemny blond lub brązowe

    zielone, brązowe

    niewielka skłonność do oparzeń słonecznych

    widoczna, pojawiająca się stopniowo, brązowy odcień

    dozwolone kąpiele słoneczne

    15‑25

    IV

    śniada, brązowa, oliwkowa

    czarne lub ciemnobrązowe

    ciemnobrązowe, czarne

    brak skłonności do oparzeń

    bardzo widoczna, głęboka, ciemnobrązowa

    dozwolone kąpiele słoneczne

    6‑10

Rozwiązuję problemy

Polecenie 13

U dziewięciomiesięcznej Oli lekarz stwierdził nieprawidłowości w rozwoju kości spowodowane niedoborem witaminy DIndeks dolny 3. Zalecił podawanie zwiększonej dawki tej witaminy i dużo spacerów, szczególnie w słoneczne dni.

  1. Podaj nazwę choroby stwierdzonej u Oli.

  2. Wyjaśnij, w jaki sposób zalecenia lekarza poprawią stan zdrowia dziewczynki.

Polecenie 14

Przeanalizuj informacje zawarte w tabeli, a potem:

  • podaj hipotezę, którą sformułowano przed rozpoczęciem badań;

  • wymień czynniki, od których zależy średnie zużycie energii podczas powolnego spaceru;

  • przy założeniu, że spacerując zużywasz 2,86 kcal/kg/h, ustal, jak długo musisz spacerować, by spalić składniki pokarmowe zawarte w jednym pączku (340 kcal).

    Średnie zużycie energii w zależności od rodzaju aktywności

    Rodzaj aktywności

    Wydatek energetyczny [kcal/kg/h]

    spanie

    0,93

    leżenie

    1,10

    siedzenie, pisanie

    1,47

    zmywanie naczyń

    2,06

    powolny spacer

    2,86

    jazda na rowerze

    4,40

    jogging

    6,43

    pływanie

    7,14

    bieganie

    8,14

    wchodzenie po schodach

    15,80

Polecenie 15

Kiedy złamana kończyna zostanie unieruchomiona w gipsie, jej mięśnie nie mogą pracować. Słabną, wiotczeją i zmniejszają swoją masę. Po usunięciu gipsu mięśnie muszą zostać odbudowane, czemu sprzyjają regularne ćwiczenia.

  1. Jakich czynności należy unikać we wczesnym okresie rehabilitacji?

  2. Jaką dietę należałoby stosować w opisanym przypadku? Które składniki pokarmowe są szczególnie potrzebne w okresie zrastania się kości i odnowy masy mięśniowej?

Polecenie 16

*Wymiana ciepła pomiędzy organizmem a otoczeniem jest zjawiskiem fizycznym. Wyszukaj w Internecie lub podręczniku do fizyki wyjaśnienie pojęć: przewodzenie ciepła, promieniowanie cieplne i parowanie, a następnie ustal, który z tych procesów towarzyszy termoregulacji u człowieka.

Polecenie 17

Różne miejsca skóry przedramienia przetarto gazikami zwilżonymi alkoholem, olejem, wodą, benzyną. Ustal związek między szybkością parowania tych cieczy a wrażeniem chłodu.

Test

Otwórz i wydrukuj załącznik.

R1VlOSdw6GAYg1
załącznik
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 3.0.

Projekt badawczy

Otwórz i wydrukuj załącznik.

RPSYdKOvqbp1O1
załącznik
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 3.0.