Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Ziemia jest dla nas idealnym miejscem zamieszkania. Znajduje się w takiej odległości od Słońca, że panują na niej temperatury umożliwiające nam przeżycie. Jednak Ziemia nie jest jedyną planetą krążącą dookoła Słońca. Część z nich to prawdziwe giganty – Ziemia, która wydaje nam się ogromna, jest w porównaniu z nimi karzełkiem.

Już wiesz
  • jakie są rozmiary i kształt Ziemi;

  • że Ziemia krąży wokół Słońca, a sama jest okrążana przez Księżyc.

Nauczysz się
  • opisywać Ziemię jako jedną z planet Układu Słonecznego;

  • omawiać zmiany poglądów na miejsce Ziemi we Wszechświecie;

  • wymieniać planety Układu Słonecznego i podawać ich najważniejsze cechy.

i6MMoFxIsh_d5e190

1. Jak wygląda Układ Słoneczny?

Przez większą część dziejów ludzie uważali, że wszystkie widoczne na niebie ciała niebieskieciało niebieskieciała niebieskie krążą dookoła Ziemi. Tak przecież wydaje się, kiedy patrzymy na niebo. Taki sposób myślenia nazywamy dzisiaj teorią geocentrycznąteoria geocentrycznateorią geocentryczną. Głosiła ona, że Ziemia jest centrum Wszechświata, a Słońce, Księżyc, planety i gwiazdy krążą dookoła niej.

R1Q8A4yQyHrgk1
Rysunek ukazujący położenie Ziemi w środku Wszechświata oraz Słońce, planety i gwiazdy krążące dookoła niej – zgodnie z teorią geocentryczną

Dopiero badania, obserwacje i pomiary polskiego astronoma Mikołaja KopernikaMikołaj KopernikMikołaja Kopernika dowiodły, że Ziemia oraz inne planety okrążają Słońce. Obecnie nie ma już wątpliwości, że stworzona przez uczonego teoria heliocentrycznateoria heliocentrycznateoria heliocentryczna jest prawdziwa. Tym samym okazało się, że Ziemia nie jest środkiem Wszechświata, a jedynie jednym z wielu obiektów, które się w nim znajdują. W rzeczywistości Układ SłonecznyUkład SłonecznyUkład Słoneczny jest zbudowany w taki sposób, że w jego centrum znajduje się Słońce, a dookoła niego krążą planety, w tym również Ziemia.

RR4c4GzE2r2XL1
Szkic Układu Słonecznego według Mikołaja Kopernika zgodnie z jego teorią heliocentryczną
Polecenie 1

Odpowiedz, czy bez użycia przyrządów takich jak teleskop można stwierdzić, że Ziemia krąży wokół Słońca. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ciekawostka

Niektórzy greccy uczeni blisko 2300 lat temu uważali, że to Ziemia krąży wokół Słońca, a nie odwrotnie. Nie poparli swoich odkryć obliczeniami i dowodami, dlatego ich teoria nie spotkała się z uznaniem. Trzeba było aż osiemnastu stuleci, by udało się udowodnić, że teoria heliocentryczna jest prawdziwa.

Ważne!

Fakt, że teoria geocentryczna była uznawana za prawdziwą przez tysiące lat dowodzi, że w nauce możliwe są błędne teorie i zawsze istnieje możliwość, że zostaną uzupełnione, poprawione albo nawet całkowicie odrzucone.

i6MMoFxIsh_d5e250

2. Planety Układu Słonecznego

W czasach Kopernika znano tylko pięć planet oprócz Ziemi. Dzięki ciągłemu doskonaleniu przyrządów obserwacyjnych odkryto kolejne. Dzisiaj w Układzie Słonecznym wyróżniamy osiem planet. Cztery pierwsze, licząc od Słońca, są niewielkie i mają skalną powierzchnię. Ze względu na bliskość względem Słońca nazywane są planetami wewnętrznymi. Cztery dalsze są znacznie większe, a ich powierzchnia jest gazowa z domieszką drobnych kryształów lodu. Nazywane są planetami zewnętrznymi. (bibliography_i6MMoFxIsh_d549t222)

R6M91vrrJsaAn1
Animacja przedstawienia krótką charakterystykę planet Układu Słonecznego.Pierwszy kadr ukazuje cały Układ Słoneczny. Po lewej stronie znajduje się żółtoczerwone duże Słońce, na prawo od niego pokazano kolejne planety z zachowaniem proporcji wielkości, są to kolejno: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun. W kolejnych kadrach pokazywane są po kolei planety. U dołu kadru każdej planety znajduje się jej opis: średnica, czas obiegu wokół Słońca oraz odległość od Słońca.
Ciekawostka

Pierścienie Saturna mają średnicę aż 250 000 km. Są szersze niż cztery kule ziemskie! Mimo ogromnych rozmiarów mają w najgrubszym miejscu zaledwie 30 km grubości.

i6MMoFxIsh_d5e294

3. Co jeszcze znajdziemy w Układzie Słonecznym?

Część planet ma swoje naturalne satelity, czyli duże, najczęściej również kuliste obiekty, które krążą dookoła nich. Satelitą Ziemi jest Księżyc. Mars ma dwa, Jowisz – aż 67, Saturn – 62, Uran – 27, a Neptun – 13. Merkury i Wenus nie mają satelitów.
Wokół Słońca krążą również komety – twory zbudowane ze skał i lodu. Kiedy zbliżają się do Słońca, zaczynają topnieć i parować. Dzięki temu można je obserwować. W przestrzeni kosmicznej znajduje się też wiele asteroidasteroidaasteroid – czasami drobnych, a czasem ogromnych skał. Jeśli meteor zbliży się do Ziemi, może wpaść do atmosfery, gdzie gwałtownie się spala. Jeśli asteroida nie spali się całkowicie, spada na ziemię jako meteoryt.

R19cmGK3b2n5w1
Jedną z najsłynniejszych komet jest kometa Halleya, nazwana tak na cześć jej odkrywcy. Zbliża się ona do Słońca i staje widoczna na niebie co 76 lat
RVSpE9Vbbq3EK1
Kiedy asteroida spala się w atmosferze, widzimy świetlistą smugę. Jeśli pojawia się ich wiele na raz, mamy do czynienia z deszczem meteorów. To niezwykłe zjawisko zdarza się kilka razy w roku. Szczególnie efektowny jest deszcz meteorów na początku sierpnia
Ciekawostka

Niektóre z satelitów Jowisza i Saturna są wielkości małych planet. Nie są do nich zaliczane dlatego, że nie krążą wokół Słońca samodzielnie, lecz wokół innych planet. Inne, np. księżyce Marsa, są niezwykle małe i niewiele różnią się od zwykłych, choć ogromnych skał.

Ciekawostka

Na pewno znany ci jest termin „sztuczny satelita”. Stosuje się go wobec obiektów zbudowanych przez ludzi dla odróżnienia od satelitów naturalnych, które krążą wokół planet.

i6MMoFxIsh_d5e348

Podsumowanie

  • Teoria geocentryczna powstała na podstawie obserwacji pozornych ruchów Słońca i innych ciał niebieskich, ale okazała się niezgodna z prawdą.

  • Teoria heliocentryczna stworzona przez polskiego astronoma Mikołaja Kopernika prawidłowo wyjaśnia budowę Układu Słonecznego i miejsce Ziemi we wszechświecie.

  • Układ Słoneczny składa się z centralnej gwiazdy Słońca, ośmiu planet krążących wokół niego i ogromnej liczby mniejszych obiektów.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Korzystając z dostępnych źródeł informacji, dowiedz się, jakie warunki panują na powierzchni innych planet. Oceń, czy na którejś z nich człowiek mógłby przeżyć. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Wędrówki Słońca
Jak urządzony jest Wszechświat?

i6MMoFxIsh_d5e447

Słowniczek

asteroida
asteroida

ciało niebieskie o niewielkich rozmiarach zbudowane ze skał lub lodu

ciało niebieskie
ciało niebieskie

dowolny obiekt znajdujący się w kosmosie (gwiazda, planeta, naturalny satelita, kometa), który nie jest zbudowany przez człowieka

teoria geocentryczna
teoria geocentryczna

teoria zakładająca, że Ziemia znajduje się w centrum wszechświata, a wokół niej krążą inne obiekty kosmiczne, czyli Słońce, Księżyc, planety i gwiazdy

teoria heliocentryczna
teoria heliocentryczna

uznawana obecnie teoria zakładająca, że centralną częścią naszego układu jest Słońce, a planety wraz z Ziemią krążą wokół niego

Układ Słoneczny
Układ Słoneczny

układ składający się ze Słońca i okrążających go ośmiu planet, ich satelitów i innych obiektów takich, jak komety czy asteroidy

Mikołaj Kopernik
R11IjPY63ccDO1
Źródło: nn. (http://commons.wikimedia.org), public domain.

Mikołaj Kopernik

Łacińska wersja jego nazwiska to Nicolaus Copernicus; polski astronom, twórca teorii heliocentrycznej. Wyniki swoich badań opublikował w rewolucyjnym dziele „O obrotach sfer niebieskich”, ogłoszonym w 1543 roku.

i6MMoFxIsh_d5e627

Zadania

Ćwiczenie 1
RpNDlS48esro21
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RNbv5uMcfN69y1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RuzyqT5F7YMCl1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1ZkLr8ayVneK1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1Fwd7RTaltRd1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RC2qSUiYrI4Nv1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
RWuBC6nCiEuiX1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R51Ht6Xl2Ktg91
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.