Ilustracja przedstawia widok na sukiennice po zmierzchu.
Ważne daty
połowa XVI w. (ok. 1550 r.) – pojawienie się manieryzmu w Polsce
1550‑1600 – wpływy niderlandzkie w manieryzmie polskim
II poł. XVI – budowa ratusza w Zamościu
1556‑1560 – przebudowa Sukiennic
1588 – Brama Wyżynna w Gdańsku
1592–1601 – Zamek w Baranowie Sandomierskim
1600‑1609 – Wielka Zbrojownia w Gdańsku
1609‑1618 – Złota Kamienica w Gdańsku
1615 – Kamienice Przybyłów (Mikołaja i Krzysztofa) w Kazimierzu Dolnym
1620‑1644 – Krzyżtopór w Ujeździe koło Opatowa
I poł XVII w. – Kamienice ormiańskie w Zamościu
md2a8b93c84355c3a_0000000000035
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RMURSYeP8Eha2
md2a8b93c84355c3a_0000000000038
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.3. rozumie konteksty kulturowe i uwarunkowania przemian w dziejach sztuki (w tym historyczne, religijne, filozoficzne);
I.4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
I.5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
II.13.a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
II.13.b) w rzeźbie: bryły, kompozycji, faktury, relacji z otoczeniem,
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
md2a8b93c84355c3a_0000000000043
Nauczysz się
określać cechy manieryzmu w Polsce;
omawiać przykłady manieryzmu w architekturze;
rozpoznawać przykłady zabytków manierystycznych.
md2a8b93c84355c3a_0000000000045
Geneza manieryzmu w Polsce
Manieryzm na ziemiach polskich cieszył się szczególna popularnością, łącząc w sobie tradycje gotyckie z renesansowymi. Klasyczną jego odmianę prezentował ośrodek krakowski, w którym były widoczne renesansowe wpływy z Włoch. Antyklasyczność stylu manierystycznego, jego finezyjność formy oraz wizyjny i spontaniczny charakter przełamały zasady sztuki klasycznej – ciesząc się popularnością – cechy renesansu i manieryzmu północnego, uwarunkowanego działalnością w Polsce Niemców i artystów niderlandzkich, a zwłaszcza oddziaływaniem sztychów. Głównym ośrodkiem stał się Gdańsk, a jego przedstawiciele chętnie sięgali po motywy przybyłe po 1550 roku cechy manieryzmu północnego. Można przyjąć, że odmiana niderlandzka, zrywając z klasycznym renesansem, zapoczątkowała na terenach polskich odmienną, rodzimą odmianę stylu.
md2a8b93c84355c3a_0000000000079
Charakter architektury manierystycznej na południu Polski
W Krakowie przybyły z Włoch architekt i rzeźbiarz Jan Maria Padovano dokonał przebudowy gotyckich, zniszczonych po pożarze Sukiennic (1556‑1560). Po obu stronach budowli dodał krużgankoweKrużganekkrużgankowe schody, a bryłę zwieńczył ozdobną attykąAttykaattyką z maszkaronamiMaszkaronmaszkaronami dłuta Santi Gucciego.
Rc1vvlePy3Hjc1
R5eGhCFHvBHPv1
Z Padwy przybył Bernardo Morando, dzięki któremu na ziemiach Rzeczypospolitej pojawiła się wenecka, klasycyzująca odmiana manieryzmu.
Życie ekonomiczne koncentrowało się na wielkim rynku, przy którym znajdował się ratusz. Mieszczaństwo zamojskie reprezentowało wiele narodowości – były wśród nich Polacy, Rusini, Ormianie, Żydzi oraz Włosi, dlatego w obrębie wytyczonych przez fortyfikacyjne mury granic miasta powstały świątynie różnych religii i wyznań.
Wizytówką miasta po dzisiejsze czasy jest ratusz. Projekt Moranda został rozbudowany w XVII wieku – budowla była mniejsza i posiadała podcieniePodcieniepodcienie. W rozpoczętym w 1591roku projekcie włoskiego architekta ratusz nie wystawał poza z rząd kamienic
RlW8lgQembCdS1
Wielokulturowość miasta znalazła odbicie w formach dekoracji kamienic mieszczańskich, w których widoczne są wpływy włoskie, niderlandzkie, a nawet orientalne. Najbogatsze i najbardziej charakterystyczne są kamienice ormiańskie, znajdujące się po stronie północnej. Budynki dekorowane są płaskorzeźbami, fryzamiFryzfryzami, ornamentami oraz attykami.
RmTe4qat38DWz1
Typ lubelski reprezentują kamienice kupców działających w szczytowym okresie eksportu polskiego zboża na zachód – Mikołaja i Krzysztofa Przybyłów w Kazimierzu Dolnym. Kamienice są symbolem zamożności miasta i zróżnicowania architektonicznej dekoracji plastycznej. Bryłę budowli łączą te same cechy – trójkondygnacyjne, trójosiowe założenia z podcieniami, zwieńczone attyką. Obie są boniowaneBoniowanieboniowane i dekorowane płaskorzeźbami przy otworach okiennych oraz posągami świętych patronów, motywami biblijnymi.
RR8XXdPETdbyj1
RN6teAlmtn2JH1
md2a8b93c84355c3a_0000000000107
Palazzo in fortezza – włoskie rozwiązania zamkowo‑pałacowe w Polsce
Renesansowo‑manierystyczny charakter posiada zespół zamkowo‑parkowy w Baranowie Sandomierskim. Zamek wzniesiony został w latach 1592–1601 dla Leszczyńskich i wskazuje na warsztat Santi Gucciego i Tomasza Nikla. W latach 30. XVII wieku powstały sztukaterie według Giovanniego Battisty Falconiego. Prostokątny dziedziniecDziedziniecdziedziniec otoczony jest z trzech stron krużgankami. Z dziedzińca prowadzą do budowli wysokie schody. Ściany zamku ze szczytami zwieńczonymi attyką, posiadają dekorację w stylu manierystycznym. Militarny charakter rezydencji podkreślają bastionowe wieże narożne. BasztyBasztaBaszty te nadały rezydencji formę obronną w stylu palazzo in fortezzaPalazzo In fortezzapalazzo in fortezza.
R5MOFQZsRS7KL1
RKfcYo7ypkIaY1
R1ehQBC0nlZBv1
Polecenie 1
Znajdź w dowolnych źródłach (internet, książki, przewodniki) legendę związaną z zamkiem w Baranowie Sandomierskim.
Znajdź w dowolnych źródłach (internet, książki, przewodniki) legendę związaną z zamkiem w Baranowie Sandomierskim.
Znajdź w dowolnych źródłach (internet, książki, przewodniki) legendę związaną z zamkiem w Baranowie Sandomierskim.
Odwiedź stronęmd2a8b93c84355c3a_0000000000015stronę, na której możesz wirtualnie zwiedzić Zamek w Baranowie Sandomierskim. Podczas spaceru zwróć uwagę na zastosowane w obiekcie rozwiązania architektoniczne i dekoracje. Wskaż ich manierystyczne cechy.
Obronny pałac Krzyżtopór, oparty także na wzorze palazzo in fortezza, powstał w latach 1620‑1644 w Ujeździe koło Opatowa dla wojewody Krzysztofa Ossolińskiego. Mimo rozwijającego się już w Europie baroku, wojewoda sandomierski Krzysztof Ossoliński, fundator obiektu, zgodnie z zamiłowaniem sarmatów do manieryzmu zaprojektował w tym stylu zamek. Plan oparty jest na pięciokącie. Na fasadzie bramy wjazdowej znajdują się symbole nawiązujące do nazwy pałacu: topór – herb Ossolińskich oraz krzyż. Konstrukcja zamku nawiązuje do budowy kalendarza: 4 dziedzińce odpowiadały porom roku, 7 wież dniom tygodnia, 12 sal miesiącom, 52 pokoje tygodniom, a 365 okien dniom roku. Fasadę zdobiły wizerunki przodków, krewnych i powinowatych Krzysztofa Ossolińskiego, wojewody sandomierskiego.
Niderlandzka odmiana rodzimego manieryzmu w Gdańsku
Odmienne środowisko stanowił protestancki Gdańsk, w którym od II połowy XVI wieku dominowały cechu manieryzmu niderlandzkiego. Najwybitniejszym dziełem odmiany gdańskiej stylu jest Wielka Zbrojownia, zwana arsenałemArsenałarsenałem. Budowlę zaprojektował Antoni van Obberghen i realizowana była w latach ok. 1600‑1609. Do budowy zbrojowniZbrojowniazbrojowni użyto czerwonej cegły, a dekoracje autorstwa Abrahama van den Blocke ’a wykonano z piaskowca.
R1V35nkiIsPew1
R12hFhqCtR5UX1
RklGtO0jUv8RZ1
REMLSImKSPWsT1
RwJr4ytEHu2nS1
md2a8b93c84355c3a_0000000000184
Zadania
RlbcovBFhtVAO1
Ćwiczenie 1
R1HCyTLFUyfrC
Ćwiczenie 2
R1euRU1cz4UQa1
Ćwiczenie 3
R1ARwbVBMjdfJ1
Ćwiczenie 4
Ry74rHIR5B3j6
Ćwiczenie 5
RxhvUMft38gNd
Ćwiczenie 6
Rd2Khled64hMJ
Ćwiczenie 7
Polecenie 2
Na podstawie wybranych przykładów dokonaj porównania cech architektury renesansowej i manierystycznej w Polsce.
md2a8b93c84355c3a_0000000000231
Słownik pojęć
Arsenał
Arsenał
zbrojownia, składnica broni, czasem połączona z warsztatami naprawczymi i wytwórczym.
Attyka
Attyka
ścianka ponad gzymsem koronującym, wieńcząca elewację budynku, kryjąca niskie poddasze lub połacie dachu.
Baszta
Baszta
zasadniczy element obronny fortyfikacji starożytnych i średniowiecznych miast, zamków, klasztorów.
Boniowanie
Boniowanie
dekorowanie lica muru polegające na ścięciu pod kątem lub profilowaniu krawędzi licowych poszczególnych ciosów kamiennych czy płyt (tzw. fazowanie).
Città‑Ideale
Città‑Ideale
założenie z dziedziny projektowania urbanistycznego, zakładające teoretyczne lub praktyczne całościowe planowanie osiedli ludzkich podporządkowane czynnikom gospodarczym, społecznym i politycznym (w tym ideom utopijnym) oraz nierzadko wywiedzione z wyobrażeń estetycznych.
Dziedziniec
Dziedziniec
wydzielona, nieprzykryta przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu architektonicznego.
Fasada
Fasada
elewacja budynku, w której przeważnie znajduje się główne wejście, odróżniająca się od pozostałych bogatszą kompozycją architektoniczną i dekoracją.
Fryz
Fryz
w architekturze środkowa część belkowania
Krużganek
Krużganek
długi ganek obiegający budynek, przeważnie wokół wewnętrznego dziedzińca, na który otwiera się arkadami wspartymi na kolumnach lub filarach.
Loggia
Loggia
pomieszczenie otwarte na zewnątrz arkadami, zwykle przesklepione, zajmujące część lub całą szerokość elewacji.
Maszkaron
Maszkaron
fr. Mascaron, wł. mascherone, dekoracja w formie stylizowanej głowy ludzkiej lub na pół zwierzęcej, o zdeformowanych groteskowo rysach i fantastycznej fryzurze.
Palazzo In fortezza
Palazzo In fortezza
rezydencja pod względem funkcji pośrednia między zamkiem a pałacem.
Podcienie
Podcienie
otwarte na zewnątrz pomieszczenie w przyziemiu budynku, niewystępujące z lica muru, ograniczone słupami, filarami lub kolumnami, czasem wspierającymi arkady.